Fotograaf Ed Leatemia brengt zeventig Molukse succesverhalen

Nieuw Wij mag in 2021 een aantal van de zeventig succesverhalen publiceren in woord en beeld. Alle reden voor een gesprek met Ed Leatemia over zijn leven en werk.

Hoe is je liefde voor fotografie ontstaan?

“In 1970 bezette een groep Molukse jongeren de ambtswoning van de Indonesische ambassadeur in Wassenaar. Ik was twaalf jaar oud en net van de basisschool. Het was het begin van vele radicale acties waaronder de treinkapingen. Mijn oudere broer Boet was al actief lid en later één van de leiders van de jongerenbeweging onder Manusama, de president van de RMS. Boet nam altijd bladen en kranten mee als het NRC, de Volkskrant, HP De Tijd en Nieuwe Revu. Ik zag documentaire fotografie van onderdrukte volkeren wereldwijd en zag in die bladen de foto’s van fotografen als Vincent Mentzel, Fons Burger en Magnum Photos. Later ook die van Ed van der Elsken, Erwin Olaf en Anton Corbijn. Die beelden boeiden mij, prachtig vond ik ze.

Later besefte ik dat het fotografie mij fascineerde omdat het een goed medium bleek om mij te uitten. Ik was iemand die moeite had om zich te uiten. Ik groeide op in een omgeving waarin men niet gewend was om openlijk over gevoelens of gedachten te praten. Het was in de tijd van de treinkapingen dat ik een Zenit camera voor dertig gulden kocht en begon te fotograferen.”

Wat is je eigen verhouding tot de Molukken?

“De Molukken, waar mijn ouders vandaan komen, was van oorsprong de bron van kruidnagel en nootmuskaat. En werden in de zventiende eeuw veroverd door de VOC en maakten tot 1949 deel uit van de kolonie Nederlands-Indië. Mijn vader was militair van het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL) en vocht tijdens de Tweede wereld Oorlog als zodanig tegen de Jappen. Ook na de capitulatie van Japan en de dekolonisatie bleef men trouw aan Nederland.

Politieke ontwikkelingen na de soevereiniteitsoverdracht (1949) leidden ertoe dat Molukkers in 1950 hun eigen republiek uitriepen. Voor Molukse KNIL-militairen op Java ontstond een patstelling: de Indonesische regering verbood terugkeer naar de Molukken. Als noodoplossing werden zij ‘tijdelijk’ naar Nederland gehaald. In 1951 kwamen op dienstbevel ongeveer vierduizend Molukse KNIL-militairen en Marinemannen met hun gezinnen, in totaal 12.500 personen naar Nederland met de verwachting niet lang daarna weer terug te kunnen keren. De KNIL-militairen werden kort na aankomst door Nederland ontslagen uit dienst.

Op 21 maart is het precies zeventig jaar geleden dat de eerste Molukkers in Nederland kwamen. Mijn ouders kwamen met mijn drie oudere zusters. Zelf ben ik in 1958 geboren, wij waren toen ondergebracht in het Kapucijnerklooster te Eijsden. Vele anderen werden ondergebracht in voormalige concentratiekampen. Tot begin jaren tachtig waren wij gefocust op een terugkeer naar de Molukken. Het was pas dan dat wij als volk dat ideaal om terug te keren naar de Molukken begonnen los te laten en activiteiten ontwikkelden voor een duurzaam verblijf in Nederland. In die zin is ons verhaal anders dan die van andere nieuwe Nederlanders. Inmiddels ben ik zelf al elf keer naar de Molukken gegaan. Naar de Molukken gaan noemen wij niet vakantie maar ‘pulang’, oftewel ‘naar huis gaan.’ Voor mijn ouders had het 25 jaar geduurd voordat zij weer terug konden gaan.”

Je kickte af van een zware drugsverslaving, hoe lukte dat? Wat bracht het teweeg?

“Ik heb in totaal dertig jaar drugs gebruikt. Ik rookte mijn eerste hash joint op mijn vijftiende. Toen ik zventien was begon ik met heroïne en raakte verslaafd. Dat duurde tot mijn 22ste. Nadat ik twee weken in een afkickkliniek verbleef ben ik naar huis gevlucht, ik had moeite met het feit dat ik moest praten over mijzelf. De periode erna dronk ik veel en snoof ik cocaïne.

Toen mijn moeder in 1991 in mijn armen stierf, viel ik weer terug in heroïne tot 2003. Ondertussen was mijn leven een puinhoop met financiële schulden. Mijn toenmalige vrouw ging bij mij weg en ik ging op mijn knieën en schreeuwde het uit naar God: ‘Als U bestaat, help mij dan want ik kan het niet alleen.’ Binnen een week kreeg ik de kracht om met heroïne te stoppen, in twee weken met cocaïne en een maand later was ik van de methadon af. Zonder dokters, medicijnen of therapie. Ik zat ook bijna twee jaar in de gevangenis maar was alweer verslaafd nog voordat ik vrij was. Eindelijk, op dat dieptepunt in 2003, kon ik dan stoppen met alles tot nu toe. Een nieuwe wereld ging voor mij open. Ik hoefde niet meer elke ochtend ziek wakker te worden en te bedenken wat ik moest stelen of hoe ik aan geld moest komen om te kunnen scoren. Ik was eindelijk vrij!”

Waarom zijn rolmodellen zo belangrijk?

“Het is vooral voor jongeren belangrijk om rolmodellen te hebben waar zij zich in kunnen herkennen. Mensen die in staat zijn om een inspirerende bijdrage te leveren in de ontwikkeling van hun jonge levens. Als wij ze geen goede constructieve ideeën meegeven en de juiste normen en waarden aanleren, leren zij de verkeerde dingen van anderen en ontwikkelen dan eigenschappen die hen fataal kunnen zijn.

Staat het verhaal van Molukkers ook voor een bredere, universele ervaring van mensen?

“Dit boek is niet alleen voor de Molukse gemeenschap, maar ook andere bevolkingsgroepen die net als de Molukkers ervaren dat ze 3-0 achter staan en geen eerlijke kansen krijgen. In elke bevolkingsgroep zit potentieel, talent en veerkracht. Het verhaal van de Molukkers is een verhaal over een bevolkingsgroep die dík achter stond doordat men niet gefocust was op een duurzaam verblijf in Nederland. Het was zelfs zo dat wij in het begin geïsoleerd leefden in voormalige concentratiekampen en niet mochten deelnemen aan de samenleving.

Ook was er weinig sympathie vanuit de samenleving en de overheid wat tot frustratie en tot allerlei negatief gedrag heeft geleid. Maar toch zijn er altijd een paar goede geesten die dit kunnen keren én moeten keren ter ere van hun eigen volk en voorouders. Dat zit in elke bevolkingsgroep. Daar zijn geen uitzonderingen op. Laat het verhaal van de Molukkers een rolmodel zijn voor deze bevolkingsgroepen!”