“Ik hoop dat mensen door mijn film innerlijke rust kunnen ervaren”

Hij komt uit een wereld van tegenstellingen. Geboren als Koerd in Oost-Turkije en opgegroeid in de Haagse Schilderswijk in Nederland die gekleurd was. Niet-wit in een witte omgeving van zijn school. Doof in een wereld vol geluid.

Van jongs af aan is filmmaker Veysi gefascineerd door film en beeld. Wanneer hij op zijn vierde een gehoorapparaat gaat dragen, zijn de geluiden die binnenkomen voor hem moeilijk van elkaar te onderscheiden. Rond zijn vierde leert hij de taal al, maar alleen in woorden en nog geen verhalen in tekst. Pas rond zijn achtste kan hij tekstuele verhalen volgen. Verhalen komen voor hem als kind alleen uit films en animatie. Hierdoor leert de jonge Veysi aan de hand van de personages in beeld en beweging, zoals de ontwikkeling van personages als goed en kwaad.

Op de kunstacademie ontdekt Veysi achter de camera dat er voor hem meer details zichtbaar zijn dan voor zijn klasgenoten. Hij ziet letterlijk meer. In 2009 komt hij op het idee om mensen te introduceren in zijn wereld en het publiek via deze mensen aan te moedigen innerlijke rust te ervaren.

Deep Look is een film waarin niet zozeer een verhaal wordt verteld, maar waarin je kennismaakt met mensen aan de hand van beweging, zowel fysiek als spiritueel. De vertraagde portretten weerspiegelen het diepe innerlijke zelf van de figuren voor de camera. Een muzikant vertelde haar lied aan Veysi en hij beeldde het uit. Een liefkozend stel vlak voordat zij besluiten uit elkaar te gaan. Als toeschouwer wordt er van je gevraagd om op een nieuwe manier naar deze personen te kijken. Ik spreek Veysi over zijn indrukwekkende film.

Wat wil jij de kijkers van de film meegeven?

“Een diepere kijk in de wereld en de mensen. Voorbij bijvoorbeeld huidskleur, geslacht en geloof.”

Hoe is het idee voor je film ontstaan?

“Op de kunstacademie las ik een beroemd interview met Hitchcock. Hij zei dat filmmakers vroeger tijdens de stille cinema veel meer moesten nadenken over hoe zij verhalen vertelden. Zij wilden tussentitels zo veel mogelijk vermijden en moesten daarom aan de hand van beeld hun verhaal vertellen.

En toen deed geluid zijn intrede, en daarmee gebeurde het indirect dat ze verhalen gingen uitleggen door dialogen. Dus de filmmakers werden zelf eigenlijk relatief luier. Toen vroeg ik mezelf af: Hoe zou mijn film er uitzien als ik nu een stomme film zou maken, maar dan met de huidige technologie, hoe zou het er dan uitzien?

Toen bedacht ik dat ik een film wilde maken met mensen in slow motion, waarin woorden niet nodig zijn. Er zijn wel slow motion beelden van bijvoorbeeld water of vuur, maar niet van alledaagse mensen. Dus ik stelde mezelf de vraag: Hoe ziet dat er uit?

En zo ben ik begonnen. Eerst met vrienden, families, daarna gewoon mensen op straat en mijn reizen. In de loop van de tijd kwamen er meer verhalen, zoals de portretten van mijn oma en een portret van een meisje met het Syndroom van Down. Ook ontwikkelde ik het idee om een film te maken waarin mensen innerlijke rust ervaren.”

Wat is er nodig voor innerlijke rust?

“Er bestaat geen recept dat voor iedereen werkt, maar wat voor mij nodig is: op mijn ademhaling letten en acceptatie. Mijn gehoorapparaat neemt alles op, het geluid wordt niet gefilterd. Ik hoor op veel plekken de geluiden van de airco en het verkeer. Ik doe vaak mijn gehoorapparaat uit en dan hoor ik helemaal niks. Maar ik kan me goed voorstellen dat het voor horende mensen, ook al ben je je er niet bewust van, toch spanning met zich meebrengt. Je hersenen onderdrukken het achtergrondgeluid en dat geeft spanning.

Ik heb ooit een vrouw ontmoet en op een dag was er iets misgegaan met haar hersenen waardoor ze voortdurend ongefilterd achtergrondgeluid hoorde. Net als ik met mijn gehoorapparaat. Dat gaf haar veel stress. Ik denk dat het voor de innerlijke rust ervaring belangrijk is dat er niet voortdurend achtergrondgeluid is, zodat de hersens het niet hoeven te onderdrukken.

Het filmpubliek heeft vaak moeite met het accepteren van absolute stilte. In de nieuwe film van Star Wars bijvoorbeeld was het een paar seconden helemaal stil. Dat vonden mensen moeilijk. Daar let ik ook op bij voorstellingen van mijn film- dat er geen airco-en ventilatiegeluid is. Ik vind dat fundamenteel, absolute stilte in de zaal. Het is immers de bedoeling dat mensen rust hebben.”

En ben je achter dingen gekomen die je in eerst instantie niet had verwacht tijdens het maken van je film?

“Ik had wel een idee dat ik een lange film wilde maken in slow motion. Maar dat zou niet Deep Look worden. Deep Look was eigenlijk een experiment voor deze film. Maar uiteindelijk is Deep Look zelf de lange film geworden. Ik had ook niet verwacht dat het zo’n breed publiek zou aantrekken, mensen die anders niet naar filmhuizen gaan.”

Even wat anders. Wat doet de verwijzing naar het schilderij De Staalmeesters van Rembrandt in je film?

“Het is een van mijn favoriete schilderijen vanwege het personage dat gaat zitten of staan. Hij zit nog niet, maar hij staat ook niet. Ik vroeg me af hoe dat er uit zou zien in slow motion en het idee ontstond om een man gewoon te laten zitten. Ik vond het moment heel spannend. Er tussen in, tussen zitten en staan. Het is ook simpel en heeft een mooie compositie. Hij heeft een krachtige uitstraling, maar vooral de soberheid vind ik heel sterk. Er is ook veel verwantschap tussen mij en Rembrandt. Bij hem gaat het ook over menselijkheid.”

Je beweegt je net als deze man zelf eigenlijk ook vaak tussen verschillende werelden. Kun je hier iets meer over vertellen?

“Ik zat op een dove school die heel christelijk was en waar we dagelijks gingen bidden. Elke dag, voor het eten en na de les. We kregen dan verhalen uit de Bijbel. Naast die school ging ik naar de Koranschool. In de dove school had je verhalen van Jezus, maar die waren anders dan op de Koranschool. Je groeit op met twee versies. Daarnaast was de dove school vrij wit en hadden we op de Koranschool mensen met verschillende culturen.

Om het jaar ging ik met mijn familie naar Oost-Turkije. Daar hadden ze bijvoorbeeld geen kraanwater. Maar als we gingen, dan gingen we de hele zomervakantie. Al na een paar dagen werd je één met het landschap en de mensen. En als ik terugkwam in Nederland, dan was dat echt een schok. Zoveel mensen maakten zich druk om hele kleine dingen. Het kostte me wel een week om weer te wennen. En dat gebeurde elke keer opnieuw.

Daardoor heb ik ook beseft in met wat een enorme luxe wij hier leven en dat we over niks hoeven te klagen. Hoe dankbaar we mogen zijn. De mensen daar op het platteland waren gewoon blij met bijna niks. Dat gaf mij de kracht om door te gaan met Deep Look, ik had vaak nauwelijks geld.”

Hoe heb je de mensen uitgekozen voor je film? 

“Bij een paar portretten heb ik van tevoren bedacht hoe het eruit zou moeten zien, zoals de man die op het personage uit Rembrandts schilderij lijkt. Toen ik in Turkije bij mijn oom was heb ik alleen maar rauwe gezichten gefilmd. Opeens zei hij: ‘Kom we gaan naar mijn moeder’, naar mijn oma. Zo filmde ik een dag uit haar leven.

Een ander voorbeeld is het meisje Lotte, met het Syndroom van Down. Zij kwam naar een voorstelling om naar een vroege versie van de film te kijken. Zo heb ik haar ontmoet. Zij is heel fotogeniek. Daar let ik ook op bij mensen, of ze fotogeniek zijn. Toen ze bij de camera stond vroeg ik haar: ‘Stel dat je voor de camera stond, wat zou je willen doen?’ Ze zei: ‘Tapdansen, dat heb ik nog nooit gedaan.’ Haar portret was dus niet van tevoren uitgedacht.”

Ik werd zelf geraakt door het portret van John, de man die een clownsneus op zet…

“Waarom?”

Eh, even nadenken. Je ziet zijn emoties vertraagd en daarom komen ze relatief lang bij je binnen.

“Interessant.”

Je voelt in slow motion de aanleiding om de personen te helpen of te troosten. Dat is confronterend.

“Het publiek moet ook geraakt zijn. De portretten moeten menselijk zijn.”

Er zijn mensen in je film die ernaar verlangen ‘beter’ te zijn. Speelt dit een rol in eigen leven?

“Ja ik denk voor bijna iedereen. Mensen gaan naar therapeuten, raadplegen zelfhulpboeken. Het is voor iedereen verschillend. Als ik alleen op mijn adem focus, word ik al een beter mens.”

Je wilt mensen met je film ook aansporen om te zoeken naar een hogere zelf. Wat betekent dat hogere zelf voor jou?

“Onbaatzuchtig zijn en zelfacceptatie. Dat kan ook een positief effect hebben op je naasten en het milieu. Mensen die tevreden zijn en rust hebben, krijgen ook meer energie voor de zorg voor de naasten en het milieu.”

Compassie speelt ook een rol in mijn film. Je moet je goed kunnen inleven in anderen en daardoor ga je ook niet zo snel oordelen. Begrip tonen. Daar komt ook mijn favoriete woord vandaan: engelengeduld. Om een engel voor je omgeving te zijn, moet je oneindig geduld hebben.”

En wat kunnen we in de toekomst van jou verwachten?

“Een soort film als Deep Look, maar dan voor een groot publiek. Ik hoop dat mensen door de film de innerlijke rust kunnen ervaren. Een minuut is genoeg.”