“Er staat ons nog heel wat te wachten met de PVV”

U mengt zich regelmatig in het debat over religie en dan vooral de islam. Wat is voor u als wetenschapper het boeiendste aan dit debat?

“Het boeiendste in het debat is de institutionalisering van de islam in Nederland en Europa. Het aantal moslims in West Europese landen is talrijker dan ooit en de diverse samenlevingen ontkomen niet aan de vraag hoe de islam een plaats kan krijgen of mag krijgen. Er zijn veel actoren in dit veld: de moslims zelf die intern heel heterogeen zijn, van fundamentalistisch tot wereldlijk, de beleidsmakers, de overheden, de opinion makers en vooral het volk zelf. Als wetenschapper bekijk ik de zaak van een afstand en maak ik vergelijkingen met eerdere contexten waarin de islam een plaats moest zien te vinden in samenlevingen waarin zij niet dominant is. Als opiniemaker ben ik meer betrokken en stel ik mij op het standpunt dat de islam een religie is met – net als andere religies – zeer bedenkelijke dogma’s en tegelijkertijd met algemeen menselijke waarden. De spanning zit hem er ook in van welke kant de islam zich laat zien. De uitkomsten van het proces zijn overigens ongewis.”

Binnenkort begint u op deze site met een serie artikelen naar aanleiding van ‘De schijn-élite van de valse munters’ van Bosma. Waarom?

“Ik heb het boek van Bosma vrij snel na verschijnen gelezen en er een recensie aan gewijd. Ik heb ook veel andere recensies gelezen en deze zijn over het algemeen welwillend of gewoon mat. De teneur is dat we eindelijk wat meer van de achtergrond van het denken van de PVV te weten zijn gekomen en deze achtergrond wordt doorgaans gekwalificeerd als ‘weer een mening’. Er zit evenwel veel meer in het boek dan ‘een mening’ waar over gefilosofeerd kan worden. Wat mij opviel was de al of niet verborgen denkwijze van Bosma met in zijn verlengde Wilders. Een citaat spreekt in dit verband boekdelen: ‘Genocide als beleidsinstrument duikt al op bij de oorsprong van het socialisme (blz 258 in Bosma)’. Je kunt in dit citaat socialisme opvatten als de basis van het latere communisme en nationaal socialisme, beide stromingen die (varianten van) genocide hebben gebruikt. Maar als je Bosma doorleest, dan begrijp je dat hij vindt dat deze uitspraak ook van toepassing is op het huidige links, partijen als de PvdA en GroenLinks, die hij beschouwt als erfgenamen van onder andere het nationaal socialisme. Je kunt je vreselijk opwinden over dergelijke manieren van denken, maar dat heeft weinig zin. Je doet er beter aan de teksten en gedachten van Bosma te fileren en er zorg voor te dragen dat iedereen weet heeft van het denken van de PVV zodat ieder voor zich zijn oordeel kan vellen.”

Geert Wilders en de PVV zijn over hun hoogtepunt heen. Bent u het eens met deze stelling?

“Ik denk dat we nog maar aan het begin staan. Er staat ons nog heel wat te wachten. De PVV gedoogt de regering, zit in de Staten en de mensen zijn erg gevoelig voor hun politiek emotionele argumenten. Zolang dat laatste het geval is, blijft de PVV.”

Islamologen, godsdienstwetenschappers en arabisten ‘politiseren’ steeds meer. Is dat erg?

“De grote fout die een wetenschapper kan maken, is te denken dat hij of zij het verschil kan maken. Je doet, al of niet in opdracht, onderzoek naar een – maatschappelijk – onderwerp, je legt je rapport voor aan de politiek waar de macht ligt en op basis van politieke en vaak opportunistische motieven voert de politiek de aanbevelingen uit of legt het rapport op de plank. Ik denk vaak aan dit gegeven als ik mijn collega arabist Hans Jansen in de media zie. Hans Jansen is een groot wetenschapper die een belangrijk oeuvre op zijn naam heeft staan. Hij is echt heel goed, maar hij heeft zich ten dienste gesteld van de politiek en moet nu alle stormen over zich heen laten komen waar hij niets meer aan kan doen. Wetenschappers dragen gegevens, feiten, opinies aan, hebben vanzelfsprekend ook hun eigen visie, maar laat ze niet denken dat ze iets kunnen veranderen, want dan worden ze – soms ongewild – politici en als wetenschappers politici worden zijn het geen wetenschappers meer.”

Er wordt vaak negatief gedacht over populisme. Is populisme alleen maar negatief?

“Er zijn ook meningen die erg positief zijn over populisme. Mijn Tilburgse collega Herman de Regt en Richard Engelfriet hebben een paar jaar geleden in een publicatie betoogd dat politici en bestuurders er zijn om de echte beslissingen te nemen en dat het volk hen kiest. Laat je het volk besturen, dan wordt het al gauw negatief, dat zie je onder andere in die paar referenda die in dit land gehouden zijn: “teugen”. De spanning zit hem er echter in dat het volk zich gerepresenteerd moet weten en voelen en de bestuurders voldoende gecontroleerd. Ik weet dat het antwoord op deze vraag van de tafel van het compromis komt, maar aan die tafel moeten wel de beslissingen genomen worden.”