“Op veel plekken waar we kwamen, is de situatie vreselijk, desolaat. Maar de vluchtelingen die wij hebben gesproken en gezien proberen er iets van te maken, ook al hebben sommige al tientallen pogingen gedaan om die laatste horde te nemen: de grens over en asiel aanvragen. Ze blijven dromen over hun toekomst, en het weinige dat ze hebben, delen ze. Ongelooflijk hoe veerkrachtig mensen kunnen zijn. En op die plekken zijn ook mensen van NGO’s, uit kerken, journalistiek en politiek die doen wat ze kunnen om de situatie van de vluchtelingen te verbeteren. Natuurlijk is de titel ook provocatief, maar het is vooral een appèl. We moeten waken over onze menselijkheid. Vier het vermogen van de mens om solidair te zijn met de ander!”
Jakobs reisde naar Italië, Griekenland, Kroatië en Libanon. Maar ook de Brusselse EU-politiek, waar al jaren gesproken wordt over een rechtvaardiger asielbeleid, komt aan bod. Rosita Steenbeek is het gezicht en de verteller in de serie. “Ik vond het heel belangrijk om dit te maken”, zegt Jakobs. “Het is een van de urgentste thema’s van deze tijd.” Het is prominent aanwezig in politiek, media en soms bepaalt het het gesprek van de dag. Het is onrustbarend te merken hoeveel onzin er verteld wordt over mensen op de vlucht. Ik kan me daar ongelooflijk over opwinden. Goede informatie, vluchtelingen zelf aan het woord laten, zien hoe systemen in elkaar zitten, onderzoeken wat de politieke context is, dat is allemaal van levensbelang. Feiten doen ertoe. Deze ontmoetingen en analyses geven je aanknopingspunten om tot keuzes te komen. Politieke keuzes, maar ook keuzes in je persoonlijke leven, om zo invloed te kunnen hebben op beleid en je te engageren. Het hoeft niet zo te blijven zoals het is. Het kan anders!”
En het heeft zeker ook met haar religieuze inspiratie te maken. “Als ik die vertaal naar het dagelijks leven, kom ik uit bij de vraag: wie is mijn naaste, wie is de ander? Al sinds mijn vroege jeugd is mijn overtuiging dat ieder mens gelijk is, van evenveel waarde. Het is belangrijk om deze houding te blijven oefenen. Zo vertelde ooit Jonathan Sacks, de voormalige opperrabijn uit Londen, mij in een interview dat het gebod ‘Heb je naaste lief als jezelf’ het op één na belangrijkste gebod is. Het belangrijkste is: ‘Heb de vreemdeling lief’. Het is gemakkelijk om je naaste lief te hebben, omdat die veel op je lijkt. Maar houden van een vreemdeling, iemand wiens leven geheel verschilt van het jouwe, dat is moeilijk. Daar ligt onze morele toetssteen. Met die grondhouding heb ik deze serie gemaakt.
De kracht van verhalen
Jakobs staat bekend om haar documentaireseries over maatschappelijke thema’s die zij samen met eindredacteur Ida Overdijk en een getalenteerd team maakt. In deze serie werkte ze samen met researcher Hassnae Bouazza, editor Noël van Rens, cameraman Wiro Felix, geluidsman Mark Wessner en producer Marinus Kelder. De series zoomen in op de grote vragen en ethische kwesties die in de onderstroom van de samenleving aanwezig zijn. Zoals ‘Grote Denkers over de toekomst’, over wereldburgerschap, waar ze de Erasmus EuroMedia Grand Award voor heeft ontvangen en ‘Sign of the Times’, naar aanleiding van 70 jaar Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en 70 jaar Wereldraad van Kerken.
Naast de opleiding tot filmmaker studeerde ze theologie, voor haar was dat een logische combinatie. ”Ik wist: als ik goede verhalen wil vertellen, moet ik mensen beter begrijpen. Wat drijft hen in het leven, hoe houden ze het vol in moeilijke omstandigheden, waar geloven ze in? Maar ook vragen als waar ligt de macht, wie heeft er belang bij, zijn kwesties die ze onderzoekt. “Onze cultuur is doordrenkt van christelijk, humanistisch denken. En uitwassen daarvan. Het is goed om je daar rekenschap van te geven. Ik ben ook theologie gaan studeren omdat ik van verhalen houd en ze zo misschien beter kan vertellen. De Bijbel staat er vol mee. De magie en de kracht van verhalen hebben me altijd aangetrokken. Verhalen laten zien dat situaties nooit zwart-wit zijn. Het is makkelijker om iets als goed of fout af te doen, maar meestal zit daar nog een wereld tussen. Die ambivalentie wil ik in beeld brengen.”
Kijk over wie het gaat, wie zijn de mensen achter de cijfers. Jakobs wil met haar serie de kijkers informeren over wat er gaande is in Europa en de mensen die achter het woord ‘vluchteling’ schuil gaan een gezicht geven. “Als je één ding leert als je je erin verdiept is het dat we zoveel op elkaar lijken, veel meer dan je zou denken. Als ik dát kan laten zien en voelen aan kijkers, dan is mijn missie geslaagd. De angst voor ‘de vluchteling’ komt vaak vooral voort uit onwetendheid. In deze tijden van crises zijn mensen onzeker en ligt de exploitatie van die angst door bepaalde – vul zelf maar in – politieke partijen op de loer. Kennis is macht. Als je een gewoon Syrisch gezin hebt ontmoet en bezig hebt gezien met elkaar, koffiezetten, tekeningen maken, TikTok dansjes doen, kleine plagerijen, hun gastvrijheid… dan ga je van ze houden. Dan ga je houden van mensen die je in de ogen kijken en vragen: mogen wij bij jullie ons verdere leven opbouwen. We hebben jullie nodig. En dat is wederzijds.”
