Wat zijn deugden?

De deugden zijn innerlijke overtuigingen over moreel goed gedrag, zoals wijsheid, hoop, liefde en moed. Ze zijn ontstaan in de klassieke oudheid. Lang waren ze erg geliefd. Binnen de katholieke kerk kregen de deugden veel aandacht, en ook verenigingen en sportclubs werden naar deugden genoemd. Met de ontkerkelijking in de vorige eeuw zijn ook de deugden minder populair geworden. Tegenwoordig neemt de belangstelling weer toe. Binnen organisaties wordt er weer over deugden gesproken, en filosofen schrijven over dit onderwerp, zoals in het boek Deugdethiek, levensbeschouwing en religie, waarin ik verslag doe van mijn onderzoek naar deugden.

Waar gaat uw onderzoek over?

Deugden in de praktijk is de conclusie van een onderzoek naar de invloed van religie op de opvattingen over deugden. Ik ben het onderzoek, samen met Jan Pieter van Oudenhoven en Anne Fetsje Sluis, zes jaar geleden gestart aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Ik begon het onderzoeksproject naar hedendaagse deugden op het moment dat er voor het eerst veel discussie kwam over de plaats van de islam in de samenleving. Er zou een diepe kloof zijn tussen de opvattingen van moslims en niet-moslims over wat wel en niet goed gedrag is. Ik vroeg me af of die kloof wel echt zo groot is. Ik ben de deugden gaan bestuderen en ontdekte dat moslims en niet-moslims vrijwel dezelfde deugden belangrijk vinden.

Welke deugden zijn dat?

Vroeger waren introverte deugden belangrijk zoals wijsheid, hoop en matigheid. Tegenwoordig vinden we sociale deugden belangrijk. Dat geldt voor alle groepen in onze samenleving. Christenen, joden, moslims, atheïsten allemaal hechten we veel waarde aan deugden die met onderlinge interactie te maken hebben, met respect, liefde en zorgzaamheid. Bij de religieuze groepen zou je alleen kunnen opmerken dat moslims wat meer belang hechten aan wijsheid en geloof. We weten helaas niet waarom zij geloof en wijsheid sterker benadrukken. Er zijn meerdere verklaringen denkbaar, maar ik durf daar geen uitspraken over te doen op basis van de huidige data die we hebben.

Ligt een onderzoek naar normen en waarden niet meer voor de hand?

Over waarden zijn we het vrijwel eens. We zijn allemaal voor rechtvaardigheid en vrijheid. Maar het probleem met waarden is dat ze erg abstract zijn en niet voorschrijven hoe je je moet gedragen. Normen doen dat wel, maar over normen verschillen we sterk van mening. Bijvoorbeeld over de vraag of je vrouwen altijd een hand moet geven.
Normen zijn het minimum van wat je verwacht van een ander, daarin kun je sterk van elkaar verschillen. Daartussenin liggen de deugden, die zijn veel praktischer. Ze zijn contextgevoelig. Op het werk bijvoorbeeld is solidariteit belangrijk, in de buurt hulpvaardigheid en in het gezin liefde. En je kunt je erin oefenen.

Hoe oefen je een deugd?

Op verschillende manieren. Bijvoorbeeld door te kijken naar het gedrag van anderen.  Wie vertoont volgens jou hulpvaardig gedrag? Wie is je voorbeeld? En in welke situaties in je eigen leven wil je zelf hulpvaardiger zijn? Deugden kunnen ontwikkeld kunnen worden door onder meer onderwijs of opvoeding. Daarnaast kunnen deugden een kwestie van karaktervorming zijn via een leerproces binnen bijvoorbeeld een organisatie of kerk.

Ik denk dat we de discussie over integratie een grote stap vooruithelpen door het niet langer over normen en waarden maar over deugden te hebben. Als we tegen een imam zeggen dat de norm in ons land is dat we ook vrouwen een hand geven, dan komen we er niet uit. De man kan een andere norm hebben. Maar als je het gaat hebben over de deugd respect, dan kun je wel tot een oplossing komen. Je kunt dan op zoek gaan naar wat voor ons beiden het juiste midden is. Je kunt dan bijvoorbeeld zeggen, we vinden respect belangrijk. Hoe komen we tot overeenstemming? Hoe vinden we een midden dat voor ons allebei werkt?

Mariska-Jansen

Mariska Jansen

Filosoof / Journalist

Mariska Jansen is journalist en redacteur. Zij schrijft over filosofie, recht, multiculturele samenleving en feminisme.
Profiel-pagina
Nog geen reactie — begin het gesprek.