“Geloven is het onbekende tegemoet durven gaan”

Omdat hij genomineerd was als Jonge Theoloog des Vaderlands reisde hij die avond toch naar Hilversum om direct na de bekendmaking zo snel mogelijk terug te keren naar het klooster. “Op deze plek hadden we immers iets moois georganiseerd. Tot mijn verrassing werd ik verkozen zodat ik niet op tijd terug was in Zwolle en het heel anders liep dan verwacht.”

Achteraf kan Zweers er wel om lachen. Onverwachte gebeurtenissen horen bij het leven. Dat geldt voor de leuke en positieve dingen, maar ook voor vervelende en de meest verschrikkelijke. Dat blijkt even later uit zijn levensverhaal. We verlaten het imposante en koude kerkgebouw en zetten het gesprek voort in een werkkamer in het klooster waar de temperatuur aangenamer is. Zweers vertelt hoe zijn moeder op 54-jarige overleed na een slopende ziekte van een jaar, toen hij zelf 22 jaar was. “Hoe moest ik dit een plek geven? Hoe kon God dit toestaan?”

Hij woonde in Franeker en was daar opgegroeid binnen de gereformeerde kerk vrijgemaakt. “Dat was een relatief gesloten en overzichtelijk milieu. Het geloof gaf houvast en bood antwoord op alle vragen. Maar door de lijdensweg en het overlijden van mijn moeder ben ik enorm gaan worstelen met alle vertrouwde antwoorden. Iemand zei bijvoorbeeld na het overlijden van mijn moeder: ‘Gelukkig weten we dat ze nu in de hemel is’. Ik werd daar boos om. De mensen om wie ik geef, laat ik niet zonder slag of stoot los. En het enige wat ik zeker wist was dat mijn moeder niet meer leefde, dat haar lichaam langzaam verdween en ze er echt niet meer was.”

Twee jaar lang zat Zweers in een rouwproces en hij belandde in een existentiële crisis. Zijn wereld kwam op losse schroeven te staan. “Tegelijk had ik een rationele kijk op de werkelijkheid. Ik vroeg me af of ik als mens niet beter mijn focus kon leggen op de werkelijkheid zoals die zich aandient. Dus niet beginnen bij allerlei aangeleerde geloofsveronderstellingen, maar bij wat je ervaart en meemaakt in je leven.”

Toen hij van Franeker naar Zwolle verhuisde heeft hij zijn lidmaatschap van de gereformeerd vrijgemaakte kerk opgezegd. Een ander kerkgenootschap is daarvoor niet in de plaats gekomen. “Maar ik kom nu met enige regelmaat in de Dominicanenkerk en voel me hier wel thuis. Bij de katholieken op deze plek ervaar ik zoveel ruimte dat ik ermee uit de voeten kan.”

“Een tijdje heb ik me tegen God afgezet, ik was ook boos. Met bepaalde opvattingen en dogma’s kon ik niets meer. Maar ik begon me ook af te vragen waar ik dan wel iets van God kon vinden en wat me inzicht kon geven om de werkelijkheid beter te begrijpen. Met als vertrekpunt dat ik mijn eigen ervaringen niet langer opzij hoefde te zetten en dat de geleefde werkelijkheid ertoe doet.”

Vooral zijn moeder had een geloof dat zich kenmerkte door een vertrouwen op God. Door haar vroege overlijden heeft zij de persoonlijke geloofsontwikkeling van haar zoon niet kunnen meemaken. Juist dat vindt hij ook het pijnlijke en genadeloze van de dood. “Het is zo definitief. Wie gestorven is kan niet meebewegen met de tijd.”

Hij bewaart veel positieve herinneringen aan zijn moeder. “Ze had een ruim hart voor mensen en ons huis stond altijd open. Ze was een voorbeeld in gastvrijheid. Mijn vrienden kwamen mede daarom graag bij ons thuis.”
Ook zijn vader is een voorbeeld voor hem. “Pas later ontdekte ik dat hij wat sceptischer was en altijd veel meer vragen heeft gehad en niet zomaar gelooft in een God die de veroorzaker is van alles wat gebeurt.”

Onlangs schreef Zweers een paginagroot essay in het Nederlands Dagblad naar aanleiding van de omstreden Nashville-verklaring. Het is de krant die veel gelezen wordt in het milieu waarin hij zelf is opgegroeid. In zijn essay pleit hij voor een positief klimaat om uit de kast te komen en voor ruimte om daarin eigen keuzes te maken. Zelf kwam hij rond zijn twintigste als homo uit de kast.

“Vooral van veel moeders krijg ik reacties. Vaak merk ik dat zij hun kind willen accepteren maar ook een dilemma ervaren vanuit het geloof en de heersende opvattingen binnen hun omgeving. Ze waarderen dat ik er aandacht voor vraag en dat ik me uitspreek.” De jonge theoloog kijkt even opzij, glimlacht en zegt: “Tja, er is altijd wel wat met homo’s en hun moeders.”

Wat betekent het christelijk geloof nu voor Zweers? Hij ziet de Bijbel nu vooral als boek dat tot de verbeelding spreekt met verhalen die gaan over mensen en hun ervaringen in de weerbarstige werkelijkheid. “Voor mij is de Ierse filosoof en theoloog Peter Rollins een belangrijke inspiratiebron. Terwijl ik ben opgegroeid met een geloof dat kloppend moet zijn en de Bijbel ziet als logisch geheel, laat Rollins paradoxen en tegenstellingen bestaan. Hij zoekt ze zelfs op. Hij ontregelt en geeft me daardoor een gevoel van vrijheid.”

“De Bijbel staat eigenlijk vol met mensen die op weg gaan en grenzen verleggen, het gaat om uittocht en bevrijding. Dat verleggen van grenzen ervaar ik ook vaak in kunst. Ik herinner mij dat ik als kind al in een museum vol verbazing voor een schilderij van Piet Mondriaan bleef staan. Intuïtief voelde ik: ‘hier moet ik iets mee’.”

“Onlangs stond ik in Museum De Fundatie en bekeek een kunstwerk van Guido van der Werve genaamd ‘Everything is going to be allright’. Het is een film van ruim tien minuten waarin je een man op het ijs ziet met achter hem een gigantische ijsbreker. Beide zijn in beweging. Er gaat een dreiging vanuit, maar de man loopt ongestoord verder. Bij stilstand zou hij verzwolgen worden.”

“Bij mezelf kwam bij het zien van dit kunstwerk een gevoel van onmacht naar boven. Hoe sta je als mens tegenover grote issues als de klimaatcrisis? Het kunstwerk raakt naar mijn idee aan het levensgevoel van veel mensen. Hoe sta je tegenover het systeem? Laat je je verzwelgen of loop je verder? En in die ijsbreker zit ook iemand die stuurt. Staan we daar bij stil? En wie is dat? Kan ik het stuur zelf in handen nemen?”

Het kan volgens hem makkelijk zijn om je slachtoffer te voelen. “Je kunt erin zwelgen. Voor mij is het juist heel belangrijk dat het je zonder een bepaalde vorm van eigenzinnigheid of geloof niet lukt om op te staan, om je ‘lot’ te keren.”

Hij geeft aan vierdejaars studenten social work en theologie van VIAA Hogeschool in Zwolle, waar hijzelf nu ook nog aan het afstuderen is, een module over kunst. “Ik wil de eigenzinnigheid van studenten naar boven halen. Het gaat om verantwoordelijkheid voor je eigen leven. Op een onderwijsinstelling gaat het vaak om eindresultaten en het halen van cijfers. Wat zijn de gewenste antwoorden op de gestelde vragen? Kun je reproduceren wat je moet weten? Maar dat duwt studenten makkelijk terug in een kind-rol. Studenten moeten zich juist verantwoordelijk voelen voor hun eigen leerproces.”

“Zelfstandig en volwassen worden vraagt er ook om je angsten te overwinnen. Dat brengt me weer bij het kunstwerk van Guido van der Werve waarbij ik moet denken aan bijvoorbeeld Mozes die het opneemt tegen een sterke macht, de Egyptenaren. Het werd als onmogelijk gezien je te verzetten tegen deze overheersers. Maar Mozes leidt zijn volk uit de slavernij op weg naar een beloofd land. Misschien is dat wel bij uitstek wat geloven is: een nieuw pad durven bewandelen en het onbekende tegemoet gaan.”