Hoe zorg je ervoor dat geweldloze extremisten deel van de oplossing worden?

Hoe werkt crisis-interventie bij ICRD?

“Er zijn veel verschillende soorten crisissen. Bij ICRD ligt de focus op gewelddadig conflict. We zoeken uit wat het conflict precies inhoudt; wie zijn de actoren, de instellingen en hoe liggen de onderlinge verhoudingen? We brengen het conflict in kaart. Dan zien we of het nodig is om middelen of trainingen in te zetten om het conflict te veranderen of op te lossen. Elke context is anders.

Wij verzorgen voornamelijk actiegerichte trainingen, zodat we trainers kunnen opleiden in vaardigheden als conflictbemiddeling en verzoening. Wanneer we gemeenschapsleiders trainen, kunnen zij die vaardigheden gebruiken in hun gemeenschap.”

Kun je een praktisch voorbeeld geven?

“In één van onze programma’s brachten we Amerikaanse evangelische voorgangers samen met Pakistaanse imams in Nepal. Het doel was hen samen te laten werken bij het verdedigen van religieuze minderheden. Projecten die hieruit voortkwamen waren onder andere een programma voor het bestrijden van islamofobie in de Verenigde Staten.

In ons huidige programma besteden we aandacht aan de verandering van het gedachtegoed omtrent sektarisch geweld in Pakistan. In dit project spreken leiders en influencers van verschillende groeperingen met elkaar. Samen hebben ze een narratief samengesteld, die haar basis vindt in de eigen religieuze bronnen en zich uitspreekt tegen geweld. Dit initiatief wordt ondersteund door meer dan vijftig religieuze en spirituele spelers uit het veld en wordt lokaal verspreid in hun respectievelijke gemeenschappen. Vervolgens is dit verhaal uitgezet via verschillende media – tv, radio en online.”

Welke rol speelt religie, niet alleen in dit project maar in het algemeen? Hoe zet je religieuze leiders en organisaties in?

“We werken meestal met religieuze influencers of organisaties. We vermijden het gebruik van de term ‘religieuze leiders’, omdat het vrouwen en jonge mensen vaak buitensluit. Het werk wordt gedaan op het niveau van geloof en religie, maar heeft niet per se de focus op religieuze doctrine. Geloof kan een grote aanwinst zijn voor de weerbaarheid van een gemeenschap. In de projecten van ICRD zoeken we naar religieuze oplossingen voor gewelddadige conflicten.

Religie op zich is niet goed of slecht. Er zijn wel omstandigheden waarbij elementen van een religie verkeerd gebruikt kunnen worden. Als religie de oorzaak is van een conflict, ligt daar ook vaak de oplossing.”

Maakt religie problemen die een politieke of economische oorzaak hebben erger?

“Alle conflicten bestaan uit meerdere factoren. Soms hoor je mensen zeggen dat ‘armoede leidt tot geweld’ maar dat is niet zonder meer waar. Er zijn vele arme mensen die helemaal niet gewelddadig zijn. Extreme armoede, waarbij mensen economisch buitengesloten worden, kan echter wel leiden tot omstandigheden waarin geweld wordt gebruikt.

Ik zou nooit zeggen dat religie de enige bron is. Religie kan helaas worden ingezet om mensen te manipuleren door misbruik te maken van de geloofsleer.

Daarnaast kan het ook worden ingezet om mensen aan te zetten tot geweld. Het hangt altijd samen met andere omstandigheden. Dit gebeurt vaak in gemarginaliseerde groepen die grote onzekerheid hebben over hun toekomst. Wellicht hangt het samen met ontevredenheid jegens de overheid of staat. De beste manier om in te grijpen is het gedachtegoed en verhaal te veranderen dat religieuze mandaten verbindt met geweld.”

Hoe is het om naar gebieden te gaan waar religie wordt gebruikt om geweld aan te wakkeren en het een belangrijke drijfveer is?

“Ik geloof dat religie nog steeds een grote drijfveer is voor mensen om zich beter te gedragen. In dit opzicht kunnen religieuze verhalen de oplossing bieden tegen geweld met een religieuze achtergrond.

Soms is een deel van de oplossing om meer gematigde leiders te vinden en hun bereik te vergroten. In een aantal plaatsen waar we werken is religie niet de (grootste) oorzaak van het geweld, bijvoorbeeld in Colombia. De drijfveren daar zijn politiek, sociaal, ethisch, maar voornamelijk economisch. We gebruiken normen en waarden die vanuit religie komen om een nieuwe verhouding tussen mensen tot stand te brengen die niet gebaseerd is op geweld. Meestal gaan deze oplossingen samen met praktische oplossingen. We zijn bezig een groter programma op te zetten in Colombia dat zich richt op het vormgeven van economisch voordeel voor beide partijen in het conflict. Via religieuze gemeenschappen hebben we dan toegang tot een grote groep mensen.”

Welke rol spelen mannen en vrouwen in conflicten?

“In de meeste gevallen zijn de mensen die het geweld uitvoeren mannen. Echter, achter de schermen is er vaak sprake van een cultuur van geweld die wordt ondersteund door verschillende lagen van de samenleving. Er zijn veel verwachtingen waardoor een man zich gedwongen voelt om een bepaalde rol te spelen, waar geweld zeker bij hoort. Dit wordt aangemoedigd door de echtgenotes, vriendinnen en moeders.

Wanneer je kijkt naar vredeswerk zie je veel meer vrouwen. Ik vind het belangrijk om de geslachten niet in een hokje te plaatsen. Vrouwen worden vaak gezien als ‘verzorgers’ of ‘zorgverleners’. Dit zorgt ervoor dat vrouwen niet serieus worden genomen in de rol die zij spelen bij het aanwakkeren van conflicten, maar het beperkt vrouwen ook onterecht tot een ‘emotioneel’ stereotype. De assumptie is dan dat vrouwen minder rationaal of intellectueel zijn. Hetzelfde geldt voor mannen: die worden gezien als rationeel en goed in staat tot het nemen van beslissingen. Iedere interventie moet lange termijn-doelen hebben, zoals het versterken van de positie van de vrouw in een gemeenschap en het afbreken van destructieve genderstereotypen. Toch gaat het zo snel mogelijk stoppen van geweld altijd voor.”

Hoe kun jij als buitenstaander zo’n groep beïnvloeden?

“ICRD is een faciliterende organisatie die er vanuit gaat dat de mensen die lijden onder een conflict ook de oplossing kunnen bieden. We kunnen als organisatie individuen en groepen helpen met strategische planning, ontwerpen van programma’s en ontwikkelen van relaties op basis van hun eigen ervaringen en oplossingen. We koppelen mensen aan groepen of belangrijke figuren, waar ze tot dan toe geen contact mee hadden. De oplossingen komen altijd uit de groep zelf.”

Hoe is conflictbeheersing veranderd in de afgelopen 20 jaar?

“In 1998 begon ik bij Harvard University met het werken aan conflict-kwesties en economische ontwikkelingen in Midden-Amerika. We zagen toen veel burgerconflicten waar de staat niet per se een rol in speelde. Maar in de pré 9/11-wereld was er de grote misvatting dat religie niet uitmaakte, alleen economische en sociale kwesties. In de post 9/11-periode werd duidelijk wat de enorme invloed van het idee van het hiernamaals was op hoe mensen en gemeenschappen met elkaar omgaan en zich gedragen terwijl ze leven. Specifiek wanneer mensen religie inzetten voor manipulatie. Hoewel we zien dat religie voor veel geweld kan zorgen, hebben we ook gezien dat het oplossingen kan bieden. We zien dat er steeds meer extremisten barrières opwerpen, maar ook dat er meer samenwerkingen komen tussen gelovigen om deze af te breken.”

Hoe overtuig je extremisten, die anderen buiten willen sluiten, om mee te doen?

“De meeste religies sluiten in essentie mensen buiten, zij het in verschillende mate. Geloven in één waarheid is niet hetzelfde als haat koesteren jegens een ander. Er zijn vele ideologieën en geloofsovertuigingen die vreedzaam zijn en pleiten voor vriendelijkheid, liefde en samenwerking met anderen. Als er vreedzame groepen zijn, met daar dichtbij (geografisch gezien) een ideologisch gedreven groep die buiten sluit en neigt naar geweld, moet je die samen brengen. Als je werkt met ‘liberalen’ of meer ‘gematigden’, worden die niet altijd geaccepteerd door een sterke conservatieve, ideologisch gedreven groep, omdat de idealen niet overeenkomen. Ze spreken dan niet dezelfde taal.”

Kun je een voorbeeld uit de praktijk geven van het samenwerken met geweldloze extremisten?

“In Jemen en Tunesië zijn we juist op zoek naar salafistische actoren om het gewelddadige extremisme tegen te gaan. Veel van de ideologie van de salafisten komt niet overeen met de Westerse ideologie. Hoe betrek je mensen die fundamenteel niet samen willen werken met mensen die verschillen van ideologie? Deze groepen zijn erg geïsoleerd en gemarginaliseerd. In de salafistische gemeenschap is er een groep die openstaat voor geweld en zich heeft aangesloten bij groepen zoals IS.

De grote vraag is: hoe zorg je ervoor dat de anderen niet op deze wijze radicaliseren? Daarmee bedoel ik de salafisten die radicaal zijn in hun overtuiging, maar geweld afzweren. De Tunesische overheid sluit ze buiten en we zien dat dat leidt tot meer en niet minder radicalisering. Sommige niet-gewelddadige salafisten hebben binnen risico-gemeenschappen wel de drie benodigde elementen van invloed: toegang, autoriteit en legitimiteit.

Tot op zekere hoogte met hen samenwerken is wellicht niet de beste oplossing, maar soms is het je enige optie. We hebben een uitgebreide data-analyse gemaakt, gebaseerd op interviews met leden van de gemeenschap. Daaruit hebben we conclusies getrokken over hoe we deze specifieke gemeenschap het beste mee kunnen krijgen, zonder onze eigen principes teveel te verloochenen.”

Is er nog een inzicht dat je graag met ons zou delen?

“Het komt erop neer dat het belangrijk is dat mensen elkaar leren kennen. Het blijkt effectief voor mensen om te gaan met anderen buiten hun sociale groep, of de groep waarmee ze zich identificeren. Dit kan op een sportclub of andere plek. Identiteit is altijd meervoudig. Iemand is bijvoorbeeld vader, actief bij een voetbalclub, moslim en ondernemer. Zo groeit er genegenheid tussen verschillende groepen. Meer begrip en binding zorgen voor een afname in conflicten en radicale ideeën. In een voetbalteam heb je een gemeenschappelijk doel dat niets te maken heeft met religie. Als we binding willen met groepen die elkaar normaal buiten sluiten, moeten we het soms in dergelijke activiteiten zoeken.”