“God is nadrukkelijk afwezig in onze diensten – we zoeken juist naar andere wegen om zin te vinden”

Wie is Jelle Zijlstra?

“Ik ben theaterdocent en daarnaast ook werkzaam als acteur en theatermaker. Bij Vloeken in de Kerk houd ik me bezig met spelen maar ook met het schrijven en maken van materiaal en allerlei andere werkzaamheden achter de schermen. Daarnaast werk ik vooral freelance aan allerlei theaterprojecten en geef ik lessen in toneelspelen aan jongeren.”

Heb je een kerkelijke achtergrond of…?

“Ik heb zelf een Joodse achtergrond. Mijn vader is Joods en ik heb er op latere leeftijd voor gekozen om tot het Jodendom toe te treden. Ik ben inmiddels zo’n 10 jaar lid van de progressief Joodse gemeente Beit Ha’Chidush in Amsterdam waar ik sinds enige jaren ook voorzanger ben en dus diensten leid.

Ik zou mezelf niet als gelovig omschrijven maar de Joodse traditie gaat me nauw aan het hart en ik vind het vooral belangrijk om deze eeuwenoude traditie voort te zetten. Als ik in een synagoge kom, voelt dat altijd als thuis komen, hoewel ik dus niet zozeer in een God geloof. Ik zie mijn Jodendom ook als een cultureel iets, dat is dus meer dan religie alleen.

Toch heeft religie me altijd gefascineerd en kan ik enorm genieten van een mooie dienst of van het zingen van de gebeden.”

Genieten zeg je… Leg eens uit.

“De ervaring van een dienst, het samen gericht zijn op één gemeenschappelijke activiteit en het zeggen van gebeden en zingen van psalmen, dat is iets wat in mijn botten zit. Het gevoel iets voort te zetten wat al duizenden jaren op die manier wordt gedaan. Dat is wel degelijk een religieuze ervaring zou je kunnen zeggen maar voor mij heeft dat dus weinig met het geloof in een opperwezen te maken. ‘Waarom ga je dan toch naar de synagoge?’ vragen mensen me wel eens. ‘Bloed kruipt waar het niet gaan kan’ is dan mijn antwoord. Het blijft me trekken.”

Wat is Vloeken in de kerk?

“Vloeken in de Kerk is een theatergezelschap bestaande uit een bonte groep makers en performers. We maken diensten voor zingeving-zoekers, workaholics en ongelovige Thomassen. God is nadrukkelijk afwezig in onze diensten, we zoeken juist naar andere wegen om zin te vinden in ons moderne bestaan en geloven dat theater, poëzie, muziek en wetenschap de nodige houvast kunnen bieden. Ook geloven we sterk in de kracht van samen zijn, het gesprek aan gaan met ons publiek, samen zingen, samen nadenken over grote vraagstukken.

Vloeken in de Kerk bevraagt de wereld van nu. Dat doen we via theatrale diensten in oude kerkgebouwen, die als cultureel erfgoed een magische ruimte bieden voor reflectie en zingeving. In een razende maatschappij waarin steeds minder mensen in een god geloven, zoeken we naar nieuwe vormen van houvast. We pakken actuele, maatschappelijke thema’s bij de lurven, melken ze uit, gooien er een theatrale laag overheen, zoeken de kwetsbaarheid op, keren onszelf binnenstebuiten en doen dat ook met ons publiek.

We blazen nieuw leven in oude rituelen en zoeken met bezoekers naar mogelijke antwoorden op grote levensvragen. We nemen de rol in van eigentijdse voorgangers die hartstochtelijk prediken vanuit poëzie, muziek, beeld, sketches, filosofie en wetenschap. Een doorlopend inhoudelijk onderzoek naar een modern alternatief voor de kerk.”

Is het woord ‘Vloeken’ wel zo handig?

“Het woord Vloeken doet soms een wenkbrauw rijzen maar we zien het vooral als een prikkelende knipoog die vooral duidelijk moet maken dat hetgeen we doen in de kerkgebouwen waar we spelen echt iets anders is dan een reguliere kerkdienst. Dat is in die zin ook de betekenis van het spreekwoord ‘Vloeken in de kerk’. Iets doen wat eigenlijk niet echt hoort op de plek waar je het doet.

In ons geval is dat natuurlijk niet helemaal waar want we zoeken wel degelijk naar een nieuwe invulling van het concept ‘dienst’ alleen laten we het geloof in een God daarbij buiten beschouwing. Wel wil ik graag benadrukken dat we er niet op uit zijn om kerkgebouwen te ontheiligen of respectloos met religie en geloof om te gaan. Onze diensten zijn ook voor gelovigen toegankelijk en worden vaak zelfs zeer goed ontvangen door mensen die wel in een God geloven. Meerdere predikanten en andere vertegenwoordigers van kerkgemeenten hebben onze diensten al bezocht en waren enthousiast.”

Waarover precies?

“Ze geven terug dat ze wat we doen inspirerend vinden en dat het hen ook weer handvatten geeft om hun eigen diensten creatiever in te vullen. Vaak zijn ze ook verbaasd dat we niet op het altaar staan te dansen of religie bespotten. Ze zien dat we respectvol met het kerkelijke gegeven omgaan en een oprechte poging doen er een andere invulling aan te geven die waardevol kan zijn voor mensen die wel op zoek zijn naar zingeving maar niet naar God. Die poging waarderen ze.”

Later deze maand 2 optredens in Utrecht en Amsterdam. Wat kunnen we verwachten?

“Ja! Op 18 december spelen we in de Geertekerk in Utrecht en op 23 december in de Posthoornkerk te Amsterdam. Deze ‘kerstnachtmis DeLuxe’ is de afsluiting van een heel seizoen rondom de zeven deugden. Onder de naam ‘De Deugd Van Tegenwordig’ hebben we elke dienst een van deze deugden zoals liefde, gematigdheid en hoop centraal gezet. Dit keer is het de beurt aan Rechtvaardigheid. Een ingewikkeld onderwerp maar dat weerhoudt ons er niet van het van alle hoeken aan te vliegen.

Rechtvaardigheid, die wordt gezien als de hoogst haalbare deugd van de zeven. De meest ingewikkelde misschien ook wel, aangezien deze meer dan de andere deugden gaat over morele dilemma’s en ethiek. Hoe verhouden eigenbelang en een werelds belang zich tot elkaar op het gebied van rechtvaardigheid? Wie bepaalt eigenlijk wat rechtvaardig is? En wat hebben de andere kardinale deugden Moed, Wijsheid en Gematigdheid te bieden om rechtvaardig te kunnen leven?

Wat je kunt verwachten is een dynamische dienst inclusief liturgie. Met geweldige muziek van Het Zangerscollectief een koor bestaande uit professionele zangers uit Nederland en Vlaanderen. En een ‘preek’ van Theo de Wit, hoogleraar én theoloog! Maar verwacht vooral ook spannende scenes, sketches en ruimte voor interactie met het publiek. Het wordt een bijzondere avond!”

Is er toekomst voor de kerk in Nederland?

“Ik denk dat een initiatief als het onze laat zien dat er wel degelijk toekomst is voor iets van kerkelijk leven in Nederland. Het zal alleen meer veelvormig worden en ook verassende gedaantes aannemen waarin het geloof in een almachtig opperwezen wat naar de achtergrond verdwijnt. Echter merken we dat andere aspecten van religie zoals gemeenschap en liefdadigheid of het zoeken naar antwoorden op grote levensvragen, of naar zingeving in een chaotische en soms onoverzichtelijke wereld, ook voor mensen die niet in God geloven van belang kunnen zijn.

Naast Vloeken in de Kerk zien we dat initiatieven als de Preek van de Leek of Diensten voor Ongelovigen ook druk bezocht worden, dat betekent dat er een bepaalde behoefte bestaat bij mensen. Ik hoop dat we met Vloeken in de Kerk in deze behoefte kunnen voorzien en samen met ons publiek kunnen zoeken naar nieuwe vormen van gemeenschapsvorming, betekenisgeving en religie. En als we hiermee kerkgebouwen die nu vaak te kampen hebben met leegstand, opnieuw kunnen vullen met mensen is dat ook mooi meegenomen!”

En… zin in het nieuwe jaar?

“Ik verheug me enorm op 2018! We hebben een hoop spannende plannen voor het nieuwe seizoen van Vloeken. Er staat onder andere een uitbreiding op stapel naar een andere stad naast de steden Amsterdam en Utrecht waar we nu spelen. En we gaan het een heel seizoen lang hebben over éen groot en universeel onderwerp… Wat dat onderwerp is verklap ik nog niet. Dan zul je toch echt moeten komen kijken.”