Vriendelijk verwelkomt hij de interviewer in de ontvangsthal van het dienstencentrum van de Protestantse Kerk in Utrecht. De predikant, die sinds 2016 als hoogst geplaatste ambtsdrager het boegbeeld van de kerk is, stelt zijn gast op z’n gemak: “Zeg maar René.” Samen lopen we door een trappenhuis naar de tweede etage. We passeren een kantoortuin met medewerkers en komen aan in een ruime werkkamer.
Op tafel liggen enkele tijdschriften en boekjes, uitgaven van de Protestantse Kerk. De Reuver bladert wat en laat ze zien. “Neem ze gerust mee,” zegt hij terwijl hij koffie inschenkt. Het kost moeite het gevoel te krijgen tegenover een kerkelijke autoriteit te zitten. Ontspannen omgaan met mensen gaat hem makkelijk af, zo blijkt ook uit zijn levensverhaal.
Het besef dat het christelijk geloof en de kerk voor veel mensen niet vanzelfsprekend zijn, zat er vroeg bij me in.
Tijdens de laatste jaren van zijn middelbare schooltijd groeide het besef dat hij graag bezig wilde zijn met geloof, theologie en mensen. “Juist in die combinatie. Altijd in gesprek met mensen, over wat hen bezighoudt en over levensvragen. Daar wilde ik graag mijn werk van maken. En predikant worden? Daar ben ik pas later naartoe gegroeid.”
Hij was betrokken bij recreatie- en evangelisatiewerk op campings. “Dat heeft mij ontzettend veel gebracht. In een ontspannen en recreatieve sfeer in gesprek zijn met heel verschillende mensen en samen activiteiten ontplooien. Het besef dat het christelijk geloof en de kerk voor veel mensen niet vanzelfsprekend zijn, zat er vroeg bij me in.”
Opgegroeid in Capelle aan den IJssel werkte hij op zaterdagen bij een bakker en ging met brood langs de deur. “Dat was een mooie tijd. Ik was de enige die naar de kerk ging en dat verbreedde mijn horizon. We reden met een bus rond om brood rond te brengen. Zo bouwde ik een band op met mensen. Sommigen vroegen me wat ik na mijn eindexamen ging doen. Theologie studeren dus. Dat leidde tot verrassende gesprekken.”
Even wordt het stil. De Reuver glimlacht. “Ja, die eigenschap heb ik van mijn vader. Ook hij was altijd in gesprek met mensen, over wat hen overkwam of bezig hield, over levensvragen. Hij was een intelligente en open man. In 2003 is hij overleden. Hij heeft in een fabriek gewerkt en niet de gelegenheid gehad om te studeren. Maar de gesprekken met mensen, daar genoot hij van.”
Wat is de relevantie van kerk-zijn en christelijk geloof?
“Vandaag staan maatschappelijke instituties enorm onder druk, er is minder een wij-gevoel. We worden als mens sterker op onszelf teruggeworpen. Dat heb ik gemerkt in gesprekken tijdens het recreatiewerk en later in het pastoraat. Maar we kunnen als mens niet zonder dragende verhalen die hoop geven en perspectief bieden.”
“Ook ben ik ervan overtuigd dat je als mens een gemeenschap nodig hebt waarin je volop als individu kunt meedoen. Waarin mensen zichzelf mogen zijn en kunnen bijdragen aan het grotere geheel. En dat je vanuit zo’n gemeenschap ook samen ondersteunende dingen doet voor de buurt, voor je omgeving, de diaconale kant.”
De Reuver denkt dat er toekomst is voor de kerk in een ‘dunnere institutionele vorm’. “Geïnspireerd raken en in actie komen. Vanuit die ervaring zeggen mensen vaak ook: ‘Laat je wat meer zien als kerk’.”

De ontkerkelijking is al decennia gaande en jaarlijks verliezen kerken in Nederland tienduizenden leden. De Reuver: “Dat baart me zorgen en heeft ook effect op de maatschappij. Joep de Hart van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) legt hier de vinger op de zere plek: waar blijft al het sociale kapitaal van vrijwilligers? Tegelijk is de kerk veel minder een machtsfactor dan vroeger. Daar zit ook iets positiefs in. Je kunt veel vrijer opereren en dat geeft ruimte voor het evangelie, het grote verhaal dat mensen draagt en kan inspireren.”
Wie zijn belangrijke voorbeelden voor u en waarom?
“Ik wil er twee uitlichten die elkaar aanvullen. Dat zijn Henri Nouwen en Dietrich Bonhoeffer.” Henri Nouwen (1932-1996) was een rooms-katholiek priester die hoogleraar werd in de Verenigde Staten en enkele spirituele bestsellers schreef. De Reuver: “Bij Nouwen proef ik de diepe ervaring dat je er mag zijn, dat je als mens aanvaard bent door God. Dat zet je als mens stevig op de grond.”
Dietrich Bonhoeffer (1906-1945) was een vooraanstaand Duits kerkleider, theoloog en verzetsstrijder tegen het nazisme. De Reuver: “Ook bij hem gaat het om het aanvaard zijn door God, maar nadrukkelijker nog om de navolging van Christus.”
“Verder ben ik gevormd door hoogleraar christelijke ethiek Gerrit de Kruijf, die ik persoonlijk heb gekend. Hij overleed in 2013 op zestigjarige leeftijd. Dat heeft impact gehad. Het ging hem om de verkondigende kracht van het evangelie in onze pluriforme samenleving en democratie. De Bijbelse boodschap heeft daarin een kritische, bevestigende en uitdagende rol. Het gaat om een publieke theologie zoals ook de voormalige Britse aartsbisschop Rowan Williams die uitdraagt. Daarin moeten de verschillende rollen scherp zijn. De Staat gaat niet over zingeving en spiritualiteit. En de kerk is geen politieke partij of beweging, maar heeft wel een boodschap en draagt waarden uit.”
Hoe kan de kerk zijn eigen geluid laten horen?
“Juist een democratie die pluriform is, kan niet zonder de inbreng vanuit levensbeschouwing en religie. Dat vormt de ziel van onze cultuur en maatschappij en daarin laten ook kerken vanuit hun Bijbelse inspiratie hun eigen geluid horen. In Nederland lijkt het er soms op dat we een dominant seculiere cultuur zijn. Stem geven aan religie vinden we vaak eng. Maar het grootste deel van de bevolking is niet atheïstisch, eerder agnostisch. Maar godsdienst staat bij mensen vaak wel in een kwade reuk, wat deels historisch te verklaren is. Maar daarmee doen mensen religie en kerken enorm tekort.”
Geestelijk verzorgers bieden een vrijplaats voor zingeving vanuit de eigen levensbeschouwing van mensen. De overheid gaat niet over de invulling en de inhoud hiervan.
Regelmatig spreekt De Reuver met leden van het Kabinet en andere politici, zowel in zijn rol als dagelijks bestuurslid van de Raad van Kerken in Nederland als vanuit het Interkerkelijk Contact in Overheidszaken (CIO). “Wat me opvalt is dat er van links tot rechts waardering is voor het werk van kerken op diaconaal gebied. Premier Rutte benadrukt telkens weer dat hij dit werk van kerken belangrijk vindt en dat de maatschappij niet zonder kan.”
“Wel valt me op dat politici met een liberale of progressieve achtergrond vaker moeite hebben om de eigenheid van de kerk te plaatsen en in te zien dat kerken niet vergelijkbaar zijn met bijvoorbeeld voetbalclubs. Neem nu de geestelijke verzorging bij defensie of in gevangenissen. De gedachte leeft soms dat dit overbodig is omdat er ook psychologen en maatschappelijk werkers zijn. Maar de kracht van geestelijk verzorgers is dat zij belangeloos hun werk doen, onafhankelijk van de overheid. Geestelijk verzorgers bieden een vrijplaats voor zingeving vanuit de eigen levensbeschouwing van mensen. De overheid gaat niet over de invulling en de inhoud hiervan.”
Op 10 maart 2019 sprak u tijdens een kerkelijke bijeenkomst voorafgaand aan de Klimaatmars in Amsterdam. Waarom is klimaatverandering een belangrijk issue?
“Klimaat heeft alles te maken met de schepping. De geloofsbelijdenis van de kerk begint met ‘Ik geloof in God de schepper’. De natuur en de aarde zijn ons toevertrouwd. Van Johannes Calvijn is de uitspraak dat we de aarde beter moeten achterlaten dan dat we haar aantroffen. Maar de gedachte dat we de natuur moeten redden is me te maakbaar. Ik geloof dat christenen zich mogen inspannen vanuit geloofsvertrouwen.”
“Een bekende tweeslag is: de aarde bewerken en bewaren. Dat bewerken hebben we goed gehoord. De uitdaging is nu vooral om de schepping te bewaren. De kerk kan bijdragen aan het debat hierover, zowel intern als extern. De theologie van de schepper is stiefmoederlijk bedeeld in onze traditie. In het christendom stond heel sterk de relatie tussen God en mens centraal. De bredere blik die ‘groene theologie’ nu biedt is heel waardevol. Het gaat om de hele schepping.”
Wat zeggen de klimaatcrisis en verlies aan biodiversiteit over onze omgang met de natuur en onze productiewijzen?
Toch plaatst De Reuver een kanttekening. “De mens neemt, ondanks die noodzakelijke bredere blik, wel een unieke plaats in. In het scheppingsverhaal lezen we dat alles naar zijn eigen aard geschapen is maar de mens is geschapen als beeld en gelijkenis van God. In dat besef klinkt ook onze verantwoordelijkheid mee.”
“Discussies over bijvoorbeeld de stikstofcrisis hebben allerlei juridische en politieke kanten. Als kerk moeten we niet in de uitwerking zitten, maar juist een laag dieper gaan. Vragen moeten fundamenteel zijn, want zo kan het niet verder. Wat zeggen de klimaatcrisis en verlies aan biodiversiteit over onze omgang met de natuur en onze productiewijzen? Als kerk willen we niet met de vinger wijzen en mensen vastpinnen, maar juist werken aan bewustwording. Deemoedig zijn hoort daar bij en ook de zonde durven benoemen. In elk geval mogen we het dieperliggende probleem niet ontkennen of bagatelliseren. Als kerk geven we stem aan wie of wat geen stem heeft, zoals de natuur.”
Wereldwijd en nationaal groeit de kloof tussen arm en rijk. Hoe staat de Protestantse Kerk tegenover deze ontwikkeling?
“Op vrijdag 8 november heb ik namens de gezamenlijke kerken samen met bisschop Gerard de Korte een armoederapport aangeboden aan staatssecretaris Van Ark. Daarmee geven we aan dat we een groeiend probleem zien en dat er wat aan gedaan moet worden. En dat we oog hebben voor de mensen die het betreft. Zelf ben ik predikant geweest in de Moerwijk in Den Haag en heb toen meer oog gekregen voor mensen die lijden door armoede. Voor God is elk mens waardevol, niet alleen de succesvolle mens. Als kerken bieden we hulp en zullen we het probleem bij de politiek blijven agenderen.”
Hoe beoordeelt u de opkomst van het rechts-populisme?
“Het hangt samen met het wegvallen van de grote verhalen en andere grote veranderingen, denk aan globalisering. Mensen verlangen terug naar vroeger en romantiseren het verleden. Vanuit onze contacten met andere kerken in Europa horen we dat dit overal speelt. Nationalisme groeit en aanhangers claimen daarbij het christendom.”
Rechts-nationalisme is een doodlopende weg. De boodschap van de Bijbel is geen hang naar vroeger en is juist gericht op de toekomst.
“Het is een doodlopende weg. De boodschap van de Bijbel is geen hang naar vroeger en is juist gericht op de toekomst. Maar ik kan me er iets bij voorstellen vanuit mijn ervaringen in Moerwijk. In een portiekflat worden soms vijf verschillende talen gesproken, maar geen Nederlands terwijl de veiligheid in de wijk afneemt. Mensen voelen zich ontheemd, verlangen terug naar vroeger en denken ‘we hebben nu genoeg buitenlanders hier’. Vervolgens stemmen ze PVV omdat deze partij het nadrukkelijk aan de orde stelt.”
“Toen de gemeente Den Haag voorstelde dat in Moerwijk extra woningen voor vluchtelingen moesten komen, hebben we als kerk daartegen geprotesteerd. Niet omdat we tegen de opvang waren, maar wel vanwege de keuze voor Moerwijk. Kon het niet ergens anders in de stad, waar minder problemen zijn en minder onvrede is? Waarschijnlijk was het realiseren van huisvesting elders in de stad voor de gemeente te duur.”
Ziet u anderen, zoals moslims en niet-gelovigen, als bondgenoten?
“Ja, mensen van allerlei godsdiensten en levensovertuigingen kunnen bondgenoten zijn. Ik geloof in een combinatie van expliciet en inclusief. Daarmee bedoel ik: als kerk expliciet staan voor je eigen verhaal en traditie. Dat doe je met elkaar en ook samen met anderen. En daarmee handel je inclusief. Breng je eigen traditie in met het oog op het grotere geheel. Juist dan wordt het gesprek tussen mensen interessant en gebeuren er mooie dingen.”
René de Reuver (1959) is predikant, theoloog en sinds 15 juni 2016 scriba van de generale synode (landelijke kerkvergadering) van de Protestantse Kerk in Nederland. Dat is het hoogste ambt binnen deze kerk. Hij groeide op in de Gereformeerde Gemeenten. Zijn ouders stapten over naar de Nederlandse Hervormde Kerk toen hij tiener was. Hij studeerde theologie aan de Rijksuniversiteit Utrecht en promoveerde aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij was predikant in Sebaldeburen, Boskoop en Den Haag. Afkomstig uit de stroming van de Gereformeerde Bond schoof De Reuver op naar het midden van de kerk. Op 31 december 2016 deed De Reuver in dagblad Trouw de uitspraak dat de Koran en de Bijbel op ethisch vlak op elkaar lijken.
Dit interview is oorspronkelijk gepubliceerd op 11 november 2019 en is opnieuw gepubliceerd in het kader van de Nieuw Wij Zomerherhalingen 2020.