Heilig en rebels

We spreken af op het Centraal Station in Nijmegen. Het miezert terwijl we naar het centrum van de stad lopen. We installeren ons in een gezellig bruin café. Anna Rijken is kleiner en oogt jonger dan de foto’s bij de onthulling van het door haar in opdracht gemaakte glas-in-loodraam doen vermoeden. Gekleed in een zwart t-shirt met het opschrift ‘Arch Enemy’, zwarte leren jas, zwarte broek en opvallend brede zilverkleurige armbanden om, lacht ze me toe. Het in blauw en rood geklede en keurig gekapte meisje verschilt aan de buitenkant van deze in het zwart geklede, rebels ogende jonge vrouw.

Arch Enemy, aartsvijand, staat er op je t-shirt. Heeft dat een speciale betekenis voor je?

“Arch Enemy is een death-metal band met een anarchistische inslag. Dat aartsvijand moet je interpreteren als een algemene vijand, die ieder en alles probeert klein te krijgen. Hun muziek heeft thema’s als de pijn van oorlog in diverse regio’s van de wereld, het gevaar van propaganda, maar ook over persoonlijke vrijheid en het niet opgeven waar je voor staat, voor wie je bent. Ik heb veel steun aan die muziek gehad in bepaalde periodes in mijn leven.”

En dan verdiep je je in het leven en het werk van katholieke heiligen?

“Dat gaat prima samen. Bovendien was het een opdracht. In het derde jaar van mijn opleiding tot glazenier moest ik een eindproject maken om mijn diploma te halen. Zoekend naar een onderwerp kwam de herdenking van Teresa van Avila op tafel. Het leek me mooi om deze interessante vrouw, die zoveel voor haar tijd en de Karmelorde betekent heeft en dat nog doet, te verbeelden. Ze is zo menselijk, heel gedreven, maar ook koppig en nukkig, heel down to earth. Niet zoetsappig devoot, eerder rebels, maar op een hele integere manier. Ik herken mezelf wel in haar: wat eigenzinnig, gedreven en … ja, mezelf! . Wat me behalve haar concrete leven ook erg aanspreekt, is haar diepe band met God.”

Heb jij een band met God?

“Ik ben katholiek opgevoed, maar vereenzelvig me daar niet mee. Als ik mezelf moet classificeren, dan noem ik me polytheïstisch. In plaats van in één centrale entiteit, boven alles verheven, geloof ik in een goddelijke verscheidenheid, dat zich overal manifesteert. Neem bijvoorbeeld een zonsopkomst, een prachtig fenomeen dat ons overkomt. We hoeven daar zelf niet aan bij te dragen, het is er. Het gebeurt en ik neem het waar, kan ervan genieten en probeer het soms onder woorden te brengen. Er is een soort samenspel gaande, waarin zelfbeweging overgaat in samenwerking. Het oude Egypte fascineert me daarom erg. Daar zie je dat polytheïsme terug. Het heeft een plaats in het dagelijks leven van mensen. Bij de oude Grieken en Romeinen is er veel meer sprake van strijd tussen goden en mensen. Bovendien spreekt het poëtische karakter van het polytheïsme me aan. Je hebt bijvoorbeeld in de Egyptische mythen een heleboel tegenstrijdigheden. Deze tegenstrijdigheden zitten mekaar niet in de weg, maar zijn een andere verwoording van dezelfde boodschap of manifestatie. Dat is bovendien heel anders dan de moderne waarheidclaims. Tegenwoordig wil iedere groep de ‘absolute waarheid’ verkondigen. Of het nou gaat om politiek, wetenschap, of het bestaan van God. Dat geldt ook voor atheïsten die het ‘een beetje dom’ vinden als je in God gelooft.”

Vraag jij je dan nooit af of God bestaat?

“Niet in de zin van de behoefte hebben aan het kennen van een vaste vorm en inhoud, te willen wéten. Ik hoef geen mensachtig beeld, geen ‘van aangezicht tot aangezicht’. Ik neem waar en zie wat zich manifesteert zonder dat mensen daar de hand in hebben. Bovendien getuigt het niet van respect naar de ander toe, om iemand te overtuigen van je eigen gelijk. Het is toch veel interessanter met elkaar in gesprek te gaan en kennis te nemen van de verschillende opvattingen? Daar hoef je niets mee, maar het kan je horizon verbreden. Geloof en hoe je in het leven staat, is iets persoonlijks. Dat kan en hoeft ook niet wetenschappelijk verantwoord en verankerd te worden. Spirituele ontwikkeling gebeurt door het leven zelf, door de ervaringen die je opdoet.”

En nu doe je de ervaring op om als pas afgestudeerd glazenier je werk tentoongesteld te zien.

“Ja, geweldig he? Ik kan het soms zelf niet geloven: van één raam als schoolproject, nu twee ramen, die in het Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven in Sint Agatha (bij Cuijk, NBr) tot eind oktober te zien zijn. En die ramen krijgen nog een vaste plek in de doopkapel van het Karmelklooster te Boxmeer ook! Daar droom je van tijdens je opleiding, mij overkomt het. Ik leef nog steeds in de roes van ‘Het is echt zo!’ Ik heb me voor deze opdracht onder begeleiding van een aantal mensen van de Karmel verdiept in de geschriften van Teresa van Avila. Een sterke vrouw, die veel voor de kerk, de Karmel maar ook voor vrouwen in het algemeen betekend heeft. Een voorbeeld van betekenis. Het meest lastige was nog om uit al die informatie mijn eigen ‘twist’ aan haar beeld in glas te geven.”

Is dat gelukt? En hoe is het proces van inlezen tot het maken van het raam verlopen?

“Ik denk dat het wel gelukt is, ja, gezien de positieve reacties. Zelf ben ik er ook tevreden mee. De teksten moesten in beeld worden omgezet. Dan ga je inzoomen op wat Teresa tot Teresa maakt, op attributen die bij haar zijn gaan horen. Een ganzenveer, boeken, de Karmelorde, haar inspiratiebronnen. Glas is een prachtig, maar lastig materiaal om mee te werken. Je start met schetsen maken, die je tussentijds bespreekt met de opdrachtgever. Ik heb veel vrijheid gekregen, omdat men vond dat het écht mijn werk moest zijn. Dat is fijn, maar ook spannend: Voldoet het wel aan de verwachting? Je brengt lijnen op het glas aan en maakt vlakken waarop je later kleur aanbrengt met een zachte kwast. Je moet oppassen dat het niet te dik of te donker wordt, want dan kan het licht er nauwelijks of niet meer doorheen. Teresa viel nog mee, Jan van het Kruis vond ik lastiger. Het duurde even voordat ik de juiste gelaatsuitdrukking had. Het hele proces vergt veel geduld en doorzettingsvermogen, alles wordt laag voor laag opgebouwd. Heel meditatief soms.”

Wat heeft deze opdracht voor jou persoonlijk betekend?

“Beroepsmatig veel. Gelijk na mijn opleiding, heb ik mezelf op een mooie, betekenisvolle manier kunnen profileren. Dat is iets waarvan ik alleen maar had durven dromen. Nu overkomt het me en het is natuurlijk prachtig om dit op mijn CV te kunnen zetten. Ik zou graag meer van dit soort werk maken. Maar ook restauratiewerk vind ik prachtig: ambachtelijk bezig zijn en oude waardevolle voorwerpen of gebouwen nieuw leven inblazen. Er zijn ook glaskunstenaars, maar dat zijn er niet veel. Marc Mulders is zo iemand, die het gemaakt heeft, een technisch hele goede kunstenaar. Annemiek Punt is ook vrij bekend. Het is lastig werk te vinden, maar ik blijf optimistisch, ik ben nog jong en wil vooral ervaring opdoen.
Deze opdracht was ook positief voor mijn spirituele ontwikkeling. Ik heb me mogen verdiepen in het leven en de geschriften van twee grote mystici. Het heeft mijn blik verruimd. Ik houd erg van de katholieke beeldende traditie, de muziek, geur en kleur. Alleen een boek hebben is zo kaal, het goddelijke komt via al je zintuigen binnen. Teresa van Avila en Johannes van het Kruis gebruikten hun pen en schreven prachtige teksten. Ik kan er ook nu nog wat mee. Neem bijvoorbeeld de metafoor van de Innerlijke Burcht, het bekendste werk van Teresa. Een oud gezegde luidt: Ken uzelf. Teresa heeft dat prachtig samengebracht met het zoeken naar het goddelijke en vormgegeven in het beeld van de Innerlijke Burcht: de ziel als een kristallen paleis met diverse kamers, waar je doorheen wandelt op zoek naar God. Ze beschrijft de zielsbeweging als het ware. Mensen zijn op zoek naar de zin, die door sommigen God genoemd wordt. Ik vind het mooi een religie te bestuderen en te leren begrijpen. Dat kan ik op mijn manier vorm geven in glas en licht.”

‘Om een grondslag te leggen voor wat ik zeggen ga,
beschouwe men de eigen ziel eens als een uit één enkele diamant of uit een allerklaarst kristal
bestaand kasteel met vele vertrekken,
zoals er in de hemel ook vele verblijven zijn.’
(Teresa van Avila)