“Ik heb niet zoveel met kloosterbezoek en festivals”

Hoe gaat het met u?

“Het gaat eigenlijk wel goed. Ik ben nog een beetje aan het afkicken van het drukke Kamerwerk, maar de ontwenningsverschijnselen vallen tot nu toe mee. Ik vond de politiek erg mooi werk, en ik ben er nog niet klaar mee, maar ik wilde een frisse neus halen. Nieuwe ideeën opdoen, even uit de kaasstolp die de politiek soms wel kan zijn. Dat leek me wel gezond.”

U hebt nu een eigen bedrijf toch?

“Ja, ik verzorg momenteel veel lezingen, onder andere over mijn boek, maar ook over Europa, economische onderwerpen en onderwijs. Voor de rest ben ik me aan het oriënteren, met veel mensen aan het praten over nieuwe werkzaamheden.”

Nou, veel succes hiermee. U hebt zichzelf wel eens ‘agnost met veel interesse in levensbeschouwing’ genoemd. Beperkt die interesse zich tot uw voordeur of bent u ook wel eens te vinden in een Remonstrantse kerk, de kerk waarin u bent opgegroeid?

“Wij gingen thuis nooit naar de kerk. Maar ik ging als kind en puber wel naar de zondagschool van de Remonstranten. Die was overigens altijd op maandagavond. We waren thuis niet kerkelijk maar mijn ouders vonden het belangrijk iets van levensbeschouwing af te weten. Ik vond het daar altijd erg leuk en interessant. Vooral omdat de Remonstranten heel vrijzinnig zijn, ze hebben geen taboes en bespreken alles. De dominees die ik daar sprak leerden ons over allerlei religies, maar ook over het humanisme. En we gingen fel met elkaar in debat. Daar hou ik van. Wist je dat de Remonstranten en Doopsgezinden al in 1919 vrouwelijke dominees hadden en dat ze al sinds de jaren tachtig huwelijken sluiten van mensen van hetzelfde geslacht? Kom daar eens mee aan bij de Paus!
Ik ben zelf niet gelovig, maar deze vrijzinnige religieuze stromingen draag ik een warm hart toe. Eigenlijk delen ze heel veel waarden en uitgangspunten van humanisten. Naast veel atheïsten en agnosten, zijn er overigens ook veel van dit soort vrijzinnigen lid van het Humanistisch Verbond.”

Da’s duidelijk, maar nog even terug naar de vraag. Komt u bijvoorbeeld wel eens in een klooster of bent u volgend jaar te vinden op het Happinez-festival?

“Levensbeschouwing vult iedereen op een andere manier in. Ik heb niet zoveel met kloosterbezoek of festivals. Ik lees veel. Literatuur, maar ook het debat over persoonlijke en maatschappelijke vraagstukken vind ik erg inspirerend.”

Sinds november vorig jaar bent u voorzitter van het Humanistisch Verbond. Wat gaat u anders doen dan uw voorganger?

“Mijn voorganger Rein Zunderdorp heeft er voor gezorgd dat het ledental is gegroeid. Dat wil ik graag doorzetten. Het humanisme is in potentie de grootste levensbeschouwelijke stroming van Nederland. Mensen die niet bij een kerk willen horen, niet religieus zijn, of vrijzinnig zijn, maar zich wel op een doordachte manier willen verhouden tot vragen rond leven en dood, die zouden allemaal lid moeten worden van het Humanistisch Verbond. Humanisten doen belangrijk werk. Zo helpen docenten Humanistisch Vormingsonderwijs kinderen op school om morele dilemma’s te verhelderen en staan humanistisch geestelijk begeleiders mensen bij in hun persoonlijke levensvragen in zorginstellingen, in de gevangenis en in het leger. Dat werk verdient ondersteuning. Dus word vooral lid.
Een ander doel is het verdiepen en verbreden van ons gedachtegoed. De geschiedenis van het humanisme, van vrije denkers is zeer inspirerend. Kijk maar eens naar de Humanistische Canon: van Erasmus tot Spinoza, van Hannah Arendt tot aan Christopher Hitchens – allemaal rijke bronnen die nog steeds houvast geven bij hedendaagse vragen. HUMAN brengt als omroep programma’s over morele dilemma’s, maatschappelijke en persoonlijke levensvragen en de kracht van filosofie onder de aandacht van een breed publiek.”

Interessant. En: al concrete plannen voor projecten bijvoorbeeld?

“Zeker nu de regering ervoor heeft gekozen om levensbeschouwelijke omroepen af te schaffen, zal ook HUMAN sterker moeten worden. Het Humanistisch Verbond is, zoals ik al zei, druk bezig met het verdiepen van de grondslagen. De grote projecten voor dit komende jaar hebben daar veel mee te maken. We zullen sterk inzetten op het verbinden van maatschappelijke thema’s aan persoonlijke levensvragen. Denk bijvoorbeeld aan hoe mensen waardig oud kunnen worden of hoe mensen met de overvloed aan keuzevrijheid moeten omgaan en op een duurzame manier kunnen leven. Zelf wil ik me in ieder geval volop mengen in het debat over vrijheid en levensbeschouwing. Het humanistisch geluid verdient het een stevige plaats in het maatschappelijk debat te hebben.”

In uw Tweede Kamer-tijd bent u regelmatig betrokken geweest bij levensbeschouwelijke onderwerpen. En dan vooral de grenzen van religie en kerk, en het aanpassen aan de moderne tijd. Bijvoorbeeld de zondagsopening van winkels. Tevreden over wat u bereikt hebt op dit gebied?

“Ik vind dat religie niet voorgetrokken moet worden op andere levensbeschouwingen. Daarom vond ik onder meer dat het verbod op godslastering uit het strafrecht moest verdwijnen. Waarom moet je een apart artikel hebben dat gelovigen extra beschermt? Wat de winkeltijden betreft, vond ik het raar dat we in Den Haag voor heel Nederland zouden bepalen of je wel of niet op zondag mocht winkelen. Laat gemeenten en vervolgens mensen dat zelf bepalen. Ook vind ik het raar vreemd dat publiek gefinancierde streng religieuze scholen via een omweg personeel mocht discrimineren.
Ik ben tevreden dat die debatten werden en worden gevoerd, maar vond het soms wel schokkend hoe ongeïnformeerd en slordig ze zijn behandeld, ook door zogenaamde ‘seculiere’ partijen. Maar eigenlijk zijn dit geen debatten over levensbeschouwing, het is vrij zakelijk.
Wat wel over levensbeschouwing ging waren bijvoorbeeld mijn ‘Vrije Lezingen’ die ik ben begonnen op Youtube (klik hier en hier) waar ik maatschappelijke en persoonlijke thema’s behandel. En in 2012 kwam er een boek van mij uit, De Vrije Moraal, waar ik inga op de moeilijke morele dilemma’s in de politiek en bij opvoeding rond seks, drank en drugs.”

Critici menen dat mede dankzij uw inspanningen de religie achter de voordeur-mentaliteit in Nederland is toegenomen. Wat vindt u hiervan?

“Sommige religieuze opinieleiders vinden het heerlijk om een slachtofferrol te kiezen. ‘Kijk eens wat ons wordt aangedaan, we mogen onszelf niet meer zijn!’, wordt vaak geroepen. Maar met alle respect: dat is klinkklare onzin. Ik ontneem niemand het recht om zijn of haar leven te leiden naar eigen inzicht. Integendeel. Als je een hoofddoek op wilt, als je wilt verkondigen dat de aarde in zeven dagen geschapen is: ga je gang en geef je mening!
Mijn grens is: dwing een ander niet jouw denkbeelden te volgen. En je moet er ook tegen kunnen dat mensen jouw visie tegenspreken. Op school moeten leerlingen leren dat er ook andere visies zijn zodat ze zelf een keuze kunnen maken. Ik ben zeer voor de vrijheid van meningsuiting, dus ook streng religieuze meningen moeten geuit worden in het publieke debat. Maar diezelfde vrijheid komt ook anderen toe, en we mogen ook elkaars opvattingen tegenspreken.”

Vooral D66 is – ook de laatste weken, maanden – erg actief om bestaande religieus- maatschappelijke tradities af te schaffen. Da’s in zekere zin ook een opdringerige manier van kijken en handelen. Terug naar die koopzondagen: als iedereen maar mag doen wat hij of zij wil op zondag onder aanvoering van winkels, dan verliezen we een collectief rustmoment. Dan wordt het zeven dagen per week lawaai en commercie en da’s toch ook niet echt humaan? Met andere woorden: je kunt met een moderne, niet per se aan religie/levensbeschouwing gebonden visie ook op een andere manier kijken naar belangrijke maatschappelijke zaken…

“Het voorstel van wet om de zondagsrust aan te passen is een breed gesteunde wet. Groenlinks, VVD, PVV, PvdA en D66 steunden het onder meer. Dus het is niet een issue van één partij, maar iets dat zeer breed wordt onderschreven. En dat is logisch, want anders dan sommige christelijke opiniemakers beweren, is het een zeer genuanceerd wetsvoorstel.
Uit uw vraag blijkt ook dat u mijn wet niet gelezen hebt. Mijn wet laat de vrijheid aan gemeenten om zelf te bepalen of ze in hun gemeente een koopzondag willen. Amsterdam zal dat willen, Staphorst niet. Dus mijn wet maakt juist ruimte om lokaal te voorzien in de behoefte van mensen. En daarnaast, het staat iedereen vrij om ook in Amsterdam niet te willen winkelen, maar naar de kerk te gaan, een boek te lezen, of door het bos te lopen.
Ik vind rust en kalmte ook heel belangrijk. Ook langsgaan bij je familie of tijd voor je gezin is zeer cruciaal. Maar laat mensen zelf uitmaken of ze dat op maandag, zondag of vrijdag doen. In een pluriforme samenleving met veel commercie en verleidingen is het wel juist belangrijk mensen weerbaar te maken tegen die verleidingen en te ondersteunen in het nadenken over keuzes die je wilt maken. Dat is iets anders dan vóór mensen te kiezen op basis van één bepaalde levensovertuiging die niet door iedereen gedeeld wordt.”

Wilders heeft aangekondigd zich vanaf dit jaar weer nadrukkelijk met de islam te zullen bezighouden. Ligt u daar wakker van?

“Laat hem, zou ik zeggen. Ik ben nooit zo onder de indruk geweest van het fenomeen Wilders. Hij is me te fatalistisch. Maar laat hij zijn zegje doen in het publieke debat. Dat is zijn recht, en spreek hem tegen waar hij doordraaft en wanneer hij mensen over één kam scheert. Belangrijker is het issue zelf. In een vrije samenleving is het heel belangrijk dat religie of een politieke ideologie bekritiseerd mag worden, dus ook de islam. Dat doe ik ook, vroeger als Kamerlid, en nu als voorzitter van het Humanistisch Verbond. Maar doe het wel gericht, scheer mensen niet over een kam. Als mensen uit naam van het christendom, de islam, of een politieke ideologie mensen vrijheden willen afpakken, aanzetten tot dwang of onderdrukking, dan vinden ze het humanisme op hun weg.”