Onder andere het onderwijs zou volgens Gebremariam een plek moeten zijn waar interculturele communicatie meer een rol gaat spelen, omdat bijvoorbeeld IQ-testen vaak ook cultureel bepaald zijn.
Midden in de coronacrisis besloot ze voor zichzelf te beginnen en ‘Next Move Projects’ op te richten. In haar werk adviseert ze gemeenten en begeleidt ze statushouders naar werk. Een van de belangrijkste speerpunten? Vertrouwen opbouwen!
Wat is een voorbeeld van een typische interculturele ‘misser’?
“Het gebeurt eigenlijk dagelijks. Juist in de kleine dingen zit soms een wereld van verschil. Ik word wel eens benaderd door klantmanagers die gefrustreerd aangeven dat een kandidaat, bijvoorbeeld uit Eritrea, zich heeft afgemeld voor werk omdat het hard regent. Ik kan heel goed snappen dat een werkgever dan zoiets heeft van: ben je besodemieterd, wat krijgen we nou? Toen ik het gesprek aanging met de desbetreffende kandidaat, gaf hij echter aan dat het in Eritrea bijna niet regent, in elk geval niet zo vaak als in Nederland. Wanneer het regent, zou hij schuilen voor de regen. Als je daar geen begrip voor kunt tonen of daar niet voor open staat, dan leidt dat tot frustraties. Terwijl dit juist simpel verholpen kan worden door allereerst te begrijpen wat er speelt, en vervolgens rustig uit te leggen hoe het hier in Nederland werkt.”
Bij wie zit dat onbegrip vaak het meest?
“Beide partijen zijn in mijn ervaring welwillend, maar er is gewoon een kloof. Het gaat er om dat je de juiste (culturele) snaar weet te raken bij elkaar. Ik denk dat het ook te maken heeft met het voortraject. Vaak worden statushouders ‘gematcht’ zonder dat ze informatie krijgen over hoe het hier werkt, en over de interculturele uitdagingen. Ergens moet dus een verbindende schakel komen die de twee culturen met elkaar verbindt. Ik denk dat werkgevers over het algemeen zeker welwillend zijn, maar wel iemand nodig hebben die ze daarin bijstuurt.”
Wat is precies de rol die jullie met Next Move Projects willen vervullen?
“Wij treden als adviseur op over de interculturele uitdagingen, maar begeleiden ook actief. Dat begeleiden doen we expliciet door mensen die de Nederlandse taal en cultuur kennen maar ook minimaal één andere cultuur. Om continu die vertaalslag te kunnen maken naar de cliënt. Dat werkt echt, we merken dat we daardoor minimaal zeventig tot tachtig procent uitstroom hebben! Binnenkort hopelijk ook met veel meer collega’s. Wij werken wel in teams van twee. Ik heb bijvoorbeeld een collega die uit Syrië komt en Arabisch spreekt. Ik zit er dan soms bijvoorbeeld bij als Nederlands sprekende. Die combinatie werkt erg goed.”
Is die dubbele culturele ervaring essentieel om statushouders goed te begeleiden?
“Ik vind het wel essentieel. Dit gaat vaak over mensen die wantrouwen hebben naar overheidsinstellingen. Dus als ze bij de gemeente komen voor een werktraject kunnen ze al gauw denken: ojee, ze gaan me wat doen, of ze gaan iets van me afpakken (denk aan de uitkering). Ik denk dat je van uit de taal-en cultuurkennis het vertrouwen kan winnen dat nodig is. En ja, dat vertrouwen is heel belangrijk.
Een ander voorbeeld: mijn ouders hebben mij wel vrij opgevoed, maar van huis uit kreeg ik toch mee dat ik dokter moest en wilde worden. Toen ik niet door de loting heen kwam besefte ik dat ik opgelucht was, want ik wil dat helemaal niet. In Nederland is de lijn wat dat kiezen en ontwikkelen betreft wel meer: je doet wat je zelf wil. Maar ik snap onze doelgroepen daarom goed. Die zitten soms ook tussen twee ‘werelden’ in.”
Wat was de motivatie of prikkel voor jou om deze onderneming te starten?
“Na mijn studie kon ik heel moeilijk een baan vinden. Ik heb meer dan duizend sollicitaties verstuurd, maar ik werd overal afgewezen. Dan werd gezegd dat ik geen ervaring had, dan weer dat ik niet in het keuzeprofiel viel. Dat was enorm heftig en dat heeft me echt wel gebroken. Want ik had mijn universitaire master gehaald en was met een van de hoogste cijfers afgestudeerd. Maar iedereen had een baan behalve ik. Toen dacht ik: als mij dit al overkomt…ik spreek nota bene de taal vloeiend en ben hier opgegroeid? Als ze mij al niet aannemen of begrijpen, hoe zal dat dan voor nieuwkomers zijn?
Toen die vluchtelingenstroom op gang kwam in 2014 wist ik dat ik wilde helpen. Ik heb eerst vluchtelingenwerk gedaan, daarna in ‘gemeenteland’ terechtgekomen en gewerkt op participatie. Ik heb ervaren en geloof dat voor goede integratieparticipatie gewoon heel belangrijk is. Maar ik zag dat heel veel statushouders nog steeds hun weg niet kunnen vinden. En al hebben ze tijdens het inburgeren een sociaal netwerk, het blijft moeilijk.
Ik heb zelf uiteindelijk mogen ondervinden dat je echt iemand nodig hebt die je een kans geeft, en die je helpt je volgende stap te zetten. Je next move! Dit voorjaar begon de coronacrisis en dacht ik al snel: ik ga gewoon voor mezelf beginnen. En dat werd Next Move Projects. Het begon met adviseren bij één organisatie, maar inmiddels begeleiden we in meer dan tien gemeenten al statushouders richting werk.”
Hoe heb je juist vanuit die donkere plek motivatie kunnen vinden?
“Misschien vond ik júist vanuit die donkere plek mijn motivatie!”
Hoe word je met jouw visie ontvangen bij gemeenten?
“Je ziet dat er echt veel vraag is. Heel veel gemeenten lopen op dit moment vast in deze processen. Ik merk dat sommige gemeenten een beetje het ‘a-ha moment’ krijgen: wat we nu al jaren doen dat werkt eigenlijk niet. Dus ze staan open voor cultuur-sensitief werken. Met uitzondering van een paar gemeenten die heel stevig vasthouden aan die participatiewet, maatregels en straffen opleggen. Vaak komt dit doordat men niet op een effectieve manier weet om te gaan met de doelgroep, des te meer belangrijk dat er meer aandacht komt voor onze aanpak.”
Zou interculturele communicatie een rol moeten krijgen in het onderwijs?
“Je moet er jong mee beginnen. Een bekend voorbeeld uit het klaslokaal is dat een leerkracht tegen een jonge leerling zegt: ‘kijk me aan’. Maar thuis heeft een kind soms meegekregen dat ze volwassenen niet mogen aankijken, omdat dat respectloos is. Als de leerkracht dan zegt je móet me aankijken, is hij dat kind soms kwijt omdat het respect wegzakt.
Een hele grote misser vind ik als er wordt gezegd dat sommige nieuwkomers niet leerbaar zijn, terwijl zij een hele andere manier van leren kennen dan wij in Nederland gewend zijn. Een voorbeeld zijn IQ testen. Daar zitten vaak raadsels in die sommige nieuwkomers nog nooit van hun leven hebben gezien. Als gevolg daarvan wordt soms geoordeeld dat ze zwakbegaafd zijn, terwijl dat helemaal niet zo is…zonde!”
Wat doet dat in de praktijk met kinderen?
“Het heeft dus invloed op het zelfbeeld, maar ook vooral op hoe de Nederlandse maatschappij hem of haar vervolgens ziet.
Ik ben laatst nog bij een gezin thuis geweest waar een kind praktijkonderwijs moest gaan doen. Dat was bij haar oudere broer en zus ook het geval. Ik heb nu bij haar echt gestreden om aan te geven: zij hoort niet op het praktijkonderwijs. Maar daar willen ze gewoon niet in meegaan. Het argument is dat er IQ testen zijn en ‘daar houden we ons aan’. Dat snap ik ook, want zo werkt het in Nederland. Die meetbaarheid geeft ook grip. Maar het is verkeerd dat dan wordt gezegd dat ze zwakbegaafd is, en ‘ze kan niet zoveel’. We moeten wel beseffen dat zo’n kind op een gegeven moment misschien de hoop kwijt raakt en denkt ‘misschien kan ik het inderdaad niet…’.”
Hoe krijg je mensen over de streep om zich hierin te verdiepen?
“Ik praat heel veel met docenten en die hebben er vaak begrip voor. Of ik probeer bij het management team voor elkaar te krijgen dat er een andere test wordt ingezet. Maar ik denk dat het van bovenaf ook zichtbaar gemaakt moet worden: bij besturen bijvoorbeeld. Hoe gaan we om met nieuwkomers? De meesten gaan naar het praktijkonderwijs. Dat is in principe prima, maar als het niet passend is…is dat wel slecht.
Kijk gewoon hoe een kind het doet in de klas! Laten we ons niet teveel focussen op een IQ test. Als ik het vergelijk met het proces bij gemeenten: statushouders worden ook vaak snel in een fabriek neergezet, of mogen de groenvoorziening doen, schoffelen of inpakwerkzaamheden doen. Ik snap dat heel goed, want de participatiewet zegt dat ze wat moeten terugdoen voor de samenleving. Maar zorg voor maatwerk! ”
Werk en leef jij zelf vanuit een bepaald geloof of levensbeschouwing?
“Ik ben zelf een christen en zie mezelf als volgster van Jezus Christus. Als ik de Bijbel mag volgen, staat daarin dat je je naasten moet helpen. Om mensen écht te kunnen helpen maakt me ook echt heel blij.”
Speelt geloof ook een rol in de interculturele communicatie?
“Ja, je ziet dat veel statushouders ook waarde hechten aan hun geloof. Dat kunnen bijvoorbeeld moslims of christenen zijn. Soms nemen we dat mee in onze coaching gesprekken, om vanuit het geloof de juiste snaar te raken richting werk. In veel culturen is geloof veel meer een ding dan hier in Nederland, dus dat nemen ze gewoon mee.”
Critici zullen zeggen: je moet toch iedereen hetzelfde benaderen, er bestaat zoiets als universele communicatie.
“Ik snap dat heel goed. Dat komt ook een beetje hier vandaan: doe maar normaal dan doe je al gek genoeg. En we moeten elkaar allemaal hetzelfde behandelen als we kijken naar universele mensenrechten. Maar er zijn nou eenmaal cultuurverschillen. En als je daar geen rekening mee houd, kom je tot miscommunicaties, frustraties en nog veel meer. Je ziet het ook in een interculturele relatie. Je kunt gaan samenwonen, maar je zult gewoon tegen dingen aanlopen, hou dat in je achterhoofd. Het is voor je eigen best wil. Als je het niet wil doe je het niet, maar ik zeg je: je komt in de problemen (lacht).”
Stuit je wel eens op onbegrip voor jouw werk en missie?
“Op Linkedin krijg ik wel eens berichten. Mensen schrijven dan dat nieuwkomers zich ‘gewoon moeten aanpassen’. Mensen denken dat statushouders bewust in die uitkering blijven zitten, terwijl zij er voor moeten betalen. Ik leg mijn werk dan rustig uit. Ik vertel ze dat de welwillendheid van de statushouders er zeker is.
Ik hou ze soms een spiegel voor: moet je je voorstellen als jij vlucht uit je land, met een vluchtroute waar verkrachtingen, martelingen aan de orde van de dag zijn. En je komt hier alleen, en men zegt tegen jou: ga nou eens werken, pas je nou eens aan! Hoe zou jij dat vinden? En als er een halfjaar iemand in kan zetten die ze wél op de rit kan krijgen, is dat toch alleen maar goed? Immers krijgen reguliere uitkeringsgerechtigden ook gewoon coaching. Dan snappen de meesten het ook, en vinden het goed dat het gebeurd.
Soms komt het zelfs voor dat ze ineens willen helpen. Het is gewoon heel belangrijk om open te staan voor elkaar. Het helpt ook dat ik rustig blijf en nooit boos word als ik een antwoord geef. Want het is echt onbegrip. Mensen zijn meestal niet bewust tégen statushouders.”
Het klinkt alsof je een positief mensbeeld hebt.
“Natuurlijk, ik denk dat niemand negatief wordt geboren. Het leven maakt mensen zoals ze zijn. En als ik je kan helpen om even een ander beeld te vormen: waarom niet? We kunnen veel van elkaar leren!
Ik vind het werk ook steeds leuker en leuker worden. Ik zie echt resultaten: laatst werd ik gebeld door een Eritreeër die zei: ‘ik ben als afwashulp gestart, daarna hulpkok en toen chefkok geworden en heb nu een huis gekocht’. Dan ben ik zo blij! Het is heel belangrijk dat mensen het gevoel hebben dat ze lid zijn van de samenleving. Dat ze daadwerkelijk wat kunnen betekenen voor de samenleving en een doel hebben.”
Wat is je toekomstwens?
“Ik wil er niet alleen voor de statushouders zijn, maar uiteindelijk voor iedereen die soms buiten de boot valt: studenten, ouderen. Ik vind het heel belangrijk dat iedereen zijn volgende stap kan zetten.
En ik zou heel graag kinderen in Afrika willen helpen een toekomstperspectief in eigen land op te bouwen. Bijvoorbeeld in Ethiopië, buurland van Eritrea zou ik iets op willen starten. Dat mensen die vluchtreis niet hoeven maken. Want als het ook in je eigen land zou kunnen: why not?”
Dit interview verscheen oorspronkelijk op 11 november 2020 en is opnieuw gepubliceerd in het kader van de Nieuw Wij Zomerherhalingen 2021.
Mooi en belangrijk werk, zeer verbindend.
Top interview!
Prachtig interview, wat een goed werk doet Rahel Gebremariam. Wat me wel bevreemdt is dat waar haar persoonlijk geloof werd besproken, de naam Jezus Christus met kleine letters is gespeld. Waarom? We schrijven de namen van mensen al met hoofdletters als basisrespect. Dat mag dan toch zeker gelden voor Jezus Christus?
Beste Martine, namen horen inderdaad met hoofdletters. Als eindredactie waren we daar niet scherp genoeg in. Inmiddels is het aangepast. Dank en groet, Theo Brand (eindredacteur)