“Ik voel me verbonden met een ieder die ook geen idee heeft”

Het boek Wat als … is een ‘gedachtenbundel’, aldus de uitgever: het werd gemaakt in opdracht van iederal, dat in Nederland laagdrempelige ontmoetingen organiseert voor zinzoekers rondom thema’s als natuur, levensvragen en maatschappij. Naast Femke Schavemakers teksten zijn twaalf gedichten opgenomen van dichter Jesse Laport, die eveneens ‘het grote vragen’ bezingen. Schavemaker kende iederal al langer. “De openheid in denken fascineert me. Natuurlijk staan zij voor bepaalde waarden. Maar durf je het over te laten aan je bezoekers, in dit geval lezers, om eruit te halen wat ze zelf belangrijk vinden? Ja dus.”

Heb jij mij
misschien gezien?
Toch wel vaker dan ik zou wensen
ben ik mezelf kwijt.
Dan vraag ik wat rond
en als ik mij dan nog niet heb gevonden
ga ik op zoek.
De laatste keer vond ik me terug
onder een boom in het bos.
Daar lag ik rustig te niksen.
Vandaag bleek ik verloren te zijn geraakt
tussen een dikke stapel kranten.
Ik was er bijna helemaal in opgegaan.
Al die verre verhalen en fotoverslagen.
Gelukkig, zei ik. Daar ben ik weer.

Voor een filosoof en creatieveling als Schavemaker – ze helpt grote bedrijven bij het naar buiten brengen van hun boodschap – is openheid een prettig uitgangspunt om mee te werken. “Van iederal  kreeg ik een uitzonderlijk vrije briefing: zet 52 gedachten op papier die geïnspireerd zijn op Leven in liefde, een religieus-humanistisch dagboek dat in 2020 verscheen. Elke dag las ik zo’n dagboeknotitie en ging er vrij mee associëren.” Vanuit een uiterst persoonlijk perspectief begon ze te schrijven. “Ik wilde geen ‘oplossingen’ aanreiken, maar ruimte laten voor meer perspectieven.” Haar opdrachtgever haperde maar heel soms, met ‘zo zouden wij dit nooit zeggen.’ “Dan tweakten we tot we op één lijn zaten. Ik sta achter alles wat ik in Wat als … schrijf.”

In het boek schetst ze in korte fragmenten het leven zelf, inclusief de verwarring die dat leven oproept, met alle meningen die rondgaan. “Als student filosofie genoot ik ervan om me elke twee maanden in een andere filosoof te verdiepen. Dan weer was ik ondergedompeld in de fenomenologie, dan weer voelde ik me maandenlang een existentialist. Het is bevrijdend als je tijdelijk kunt aannemen dat iemand anders gelijk heeft. Ook omdat je zo hard kunt falen, als je ergens met heel je wezen in gelooft.”

Als adolescent werd Schavemaker al geconfronteerd met depressies. Ze legde een lange weg af om een balans te vinden, laverend tussen (heel kort) Lithium en (lang en intensief) therapie. Prikkels vermeed ze zorgvuldig, om niet dan weer manisch, dan weer compleet uit het veld geslagen te zijn.

“Ik heb nu al heel lang geen depressies meer gehad, maar het vanaf de zijlijn naar de wereld kijken, is gebleven. Depressie maakt dat je voor altijd een beetje onthecht raakt. Ik kijk met röntgen-ogen: sommige dingen hebben voor altijd hun glans verloren. Andere kunnen me juist dieper raken. Door hun schoonheid, of hun openheid.”

De zon schijnt
nu even niet hier
Maar wel op de ander
wel aan de andere kant
Zoals straks weer op mij
Ik verwacht elk moment

Haar originele, trefzekere teksten in Wat als … gaan over verwondering, en ook over balans vinden, net als vertrouwen, dankbaarheid, liefde, en omgaan met verlies en kwetsbaarheid. “Ik geloof niet zo in sterke mensen, wel in krachtige mensen. Die vragen durven stellen terwijl ze zelf een antwoord zoeken. Die zeggen: ‘Ik weet het even niet.’”

‘Ik voel me verbonden met een ieder die ook geen idee heeft’, schrijft ze in Wat als …: “Er zijn, in plaats van ‘iemand zijn’: dat helpt beseffen dat je onderdeel bent van iets groots. Als bij een boeddhist is er in mij een gewaar-zijn van mijn gedachten en gevoelens. En ook een besef: kijk mij nou eens druk rondrennen hier.” Dat kan een eenzaam gevoel geven. “Het is een ongemak dat ik omarm. Het hoort bij mij.”

Ze hoopt dat het persoonlijke Wat als … mensen kan inspireren hun eigen stem te horen bij het zoeken naar antwoorden. Lachend: “Dat mensen denken: leuk boek, maar ik snap er geen bal van. Dan is mijn missie geslaagd.” Kennis, zo meent ze, remt het contact met anderen. “Open zijn verbindt juist: je gaat vrágen in plaats van voordragen.”

Van alle thema’s in het boek had ze met de liefde nog de meeste moeite. Hoewel, sinds ze beide ouders verloor: “Schrijven over afscheid nemen van een geliefde gaat me dan weer wel goed af.” Haar vader, ook filosoof, overleed in de periode dat ze Wat als … schreef. “We konden het nooit eens worden, hij was humanist en ik post-post-modernist. Tegen het einde vroeg ik hem: ‘Pap, wat wil je mij nog meegeven?’ Hij dacht na, antwoordde toen: ‘Socrates, want de wijsheid zit in het niet-weten.’ Die kwam binnen. ‘Ik geloof …’, zei ik tegen hem, ‘dat ik daar net een bundel over heb gemaakt.’”

De zin van het even

Je leek maar zo even te duren
en zo onevenredig lang lijkt het verdriet
Wat ik misschien bedoel
is dat ik nog altijd van je rouw