“Ik ben niet ingetreden om mensen te bekeren, om zieltjes te winnen”

Abdij Koningsoord ligt aan de rand van de Veluwe. De directe omgeving van het modern ogende gebouw is groen, glooiend en vooral rustig. Een rust die aansluit bij het gemeenschappelijk leven en werken van de zusters. Voordat ik in gesprek ga met de nieuwe abdis, neem ik deel aan de Noon in de abdijkerk. De Noon is een onderdeel van het getijdengebed, dat uit hymnen, psalmen en een schriftlezing bestaat. De getijden vormen de structuur en bepalen het ritme van de geloofsgemeenschap. Het wordt in kloosters op het ‘negende uur’ gebeden, in Koningsoord om 14.30 uur. De kleine en frêle zuster Julian wacht me na afloop op en gaat me voor naar spreekkamer 4, waar koffie en thee klaar staan. Ze schudt me de hand en vraagt om elkaar te tutoyeren.

Op zondag 8 mei jl. wenste de voorganger in de Eucharistie je een fijne moederdag toe. Voel je je ook een soort moeder van de zusters, nu je tot abdis gekozen bent?

“Ik heb mezelf nooit als moeder gezien. Als jong kind had ik al een sterk ‘innerlijk weten’ nooit moeder van eigen kinderen te worden. De aanspreektitel ‘moeder abdis’ wordt tegenwoordig veel minder gebruikt. Ik ben daar blij mee, omdat het helpt afstand te nemen van de beperkte visie op de moederrol, voor zover die gezien wordt als moeder van nog onvolwassen kinderen zonder eigen zelfstandigheid en verantwoordelijkheid. Dat geldt voor zowel een abdis als voor zusters. De regel van Sint Benedictus zegt dat wij de abdis moeten gehoorzamen. Tegelijkertijd heeft de abdis een dienende rol in de gemeenschap. Het is een van de vele paradoxen, die Jezus ons heeft voorgeleefd. Het is een hele kunst om een overste van volwassenen te zijn.” Zuster Julian lacht: “Maar ik heb in Engeland ooit de functietitel ‘house mother’ gedragen.”

Je benoemt je werk in Engeland. Wat voor achtergrond heb je?

“Wat als een rode draad door mijn leven loopt, is het zoeken en meebewegen met veranderingen. In wezen een zoektocht naar balans en eenheid. Na veel ‘omzwervingen’ ben ik op 52-jarige leeftijd ingetreden. Ik kom uit Bergen (Noord-Holland) en die plek is nog altijd erg belangrijk voor me. Ik houd van de zee, het strand, van de wijdse, open ruimte. Ook van de polders aan de andere kant van het dorp. Opgegroeid ben ik later in Den Haag. Daar heb ik mijn onderwijsakte ‘Opvoedkunde en Handenarbeid’ behaald en begon als lerares in het MBO bij een streekschool in West-Friesland. In 1967 heb ik drie jaar als ‘house mother’ in een opvanghuis voor jeugdige delinquenten in een voorstad van Londen gewerkt. Daar was ik verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken. Twee jaar later ben ik met een vriendin door Europa gaan trekken. Ik wilde het leven beleven. Vergeet niet dat de jaren zestig van de vorige eeuw gekenmerkt werden door verandering. Het was de tijd van de hippies en daar deed ik van harte aan mee.”

Ging je na je omzwervingen terug naar het jeugdwerk?

“Het is wel typisch voor mij dat ik een tegenbeweging maakte en als leidster bejaardenzorg aan de slag ging. Dat betekende ouderen thuis bezoeken en inventariseren of en welke hulp ze nodig hadden. Ik plaatste ook de bejaardenhelpsters en –verzorgsters en begeleidde hen bij het werk. Van daaruit heb ik de overstap gemaakt naar het algemeen maatschappelijk werk. Later ben ik weer geswitcht en heb ik als docente attitudevorming en stagebegeleiding in het MBO-onderwijs gewerkt. Al een poosje borrelden er vragen op als ‘Is dit wat ik wil? Waarom wringt het? Ligt dat aan mij? Ben ik hier op mijn plaats?’ Van die typische bezinnende zoekvragen, waar je uiteindelijk niet omheen kunt. In de jaren tachtig en negentig kwam de New Age-beweging op. Ik ging Zen-meditatie volgen en me op lichaamswerk op ademniveau richten. Dat voelde als thuiskomen. Ik kwam uit een rooms-katholiek milieu, maar had het hele Rijke Roomsche leven uit de vijftiger jaren achter me gelaten. Bij de oosterse Zen en meer nog bij Aikido viel alles op zijn plaats.”

Via Aikido naar een intreden in het klooster is een bijzondere weg…

“Minder dan je denkt. Ai is harmonie, Ki is energie die vooral via de geest richting en bundeling krijgt en meer dan fysiek, een hoger rendement geeft. DO betekent weg, de wijze waarop je deze spiritualiteit toepast in je dagelijks leven. Aikido betekent dus vrij vertaald: de weg om in harmonie te komen met voedende energie. Dat omvat bijvoorbeeld ook de natuur en de medemens. Meer dan een sport is het levenskunst. Ik trainde veel en begon ook zelf les te geven en de spiritualiteit van Aikido in veranderingsprocessen toe te passen. Verdieping en stilte, actie en contemplatie, tegelijk leerling en meester zijn, werd steeds belangrijker voor me. Toch ontstond opnieuw het sterke gevoel dat er een grote verandering op komst was. Ik voelde veel weerstand, want ik had het goed, dus waarom veranderen? Ik denk achteraf té goed, want ik werd meer en meer geconfronteerd met mijn ‘succes’ als trainer. Ik liep het gevaar dat ik mijn ego teveel ruimte ging geven door te weinig confrontaties met mijn zwakheden. Langzaam groeide de gedachte aan leven in gemeenschap. Dat was heel nieuw, want ik had vanaf mijn 18de alleen gewoond. Begin 1996 kreeg ik als in een flits de opdracht: ‘Stop met alles en schrijf een verzoek aan Abdij Koningsoord – toen nog in Berkel-Enschot (NB) – om in te treden.’ Ik had een tante in dat klooster en kende dat leven dus van een afstand. En vraag me niet hoe of wat, ik deed het gewoon. Het uiteindelijk resultaat moge duidelijk zijn.”

Geen moeder van Koningsoord dus, maar wat dan wel?

“De gemeenschap moet nu eenmaal een aanspreekpunt hebben, een vertegenwoordiger. Iemand die in bepaalde omstandigheden ook knopen doorhakt. Volgens de regel van Sint Benedictus die wij volgen, is de abdis de eindverantwoordelijke. Voor mij betekent dat bijvoorbeeld alert zijn op en kritisch kijken naar de wijze waarop wij onze gemeenschap vorm geven. Inspireren wij elkaar in gebed, lectio en arbeid? Zijn wij samen sterk genoeg om elkaars zwakheden te verdragen? Relevante vragen dus. Een abdis wordt dan wel gekozen, maar in een klooster wordt de gemeenschap gevormd door mensen die niet voor elkaar gekozen hebben. In een besloten gemeenschap ontstaan onvermijdelijk wrijvingen en conflicten. Hoe gaan wij daarmee om? Je kunt proberen die te ontkennen of te ontlopen, dan worden ze een bron van ellende. Je kunt ook eerlijk onder ogen zien wat er gaande is, zowel bij jezelf, bij de ander, en in de gemeenschap. Dan wordt dat als het ware een bron die leidt naar evangelisch leven door barmhartigheid, vergeving, een nieuw leven. Leven in gemeenschap betekent voortdurend zorgvuldig grenzen aftasten, die van mijzelf en van de ander.”

Heb je talent voor dat aftasten van grenzen en doorbreken van patronen?

Zuster Julian lacht. “Niet zo erg, vind ik zelf. Maar, dat moeten de anderen maar beoordelen. Ik heb nog veel te leren. Het is een zorgvuldig omgaan met vragen als hoe geef ik ieder de kans en de ruimte om aan zichzelf te werken binnen de gemeenschap. Het is een leerproces zonder diploma’s, zonder einde. Aikido gaf mij een training in de school van geweldloosheid, van de vrede. Mijn intrede in deze katholieke contemplatieve gemeenschap geeft mij een doorgaande training in de school van de liefde. Beide komen voor mij samen in die ene dagelijkse training: overgave aan Gods Geest.”

Zijn er nog meer spanningsvelden?

“Ons slotleven en de buitenruimte. We zijn een contemplatieve orde, waarin naast het bidden ook het werken een centrale plaats heeft. Het is erg belangrijk de rust en stilte in balans te houden met het werken en gasten ontvangen bijvoorbeeld. Maar ook het feit dat we ooit met 50 in huis en nu nog met 23 zusters zijn. Zo’n gemeenschap met minder handen draaiende houden, kan niet meer op de oude manier. Dan ontkom je niet aan aanpassingen in de wijze waarop alles georganiseerd en uitgevoerd werd. Vergeet niet dat we voor ons eigen inkomen dienen te zorgen. Mensen denken wel eens dat we leven van ‘geld van de Kerk’.”
De frêle vrouw lacht hartelijk. “Sommigen denken nog steeds dat er hier een groep heiligen huist, die hele dagen op de knieën zitten te bidden! En meer en meer dringt zich ook de vraag op: moeten we meer naar buiten treden en op welke manier dan? Het is dan wel geen hoofddoel om meer bekendheid te genereren, maar economisch en organisatorisch gezien moeten we wel. De inkomsten uit de winkel, de boekbinderij en -restauratie en het gastenhuis dienen aangevuld te worden. We zijn ons daar zeer van bewust, maar willen met zorg de tijd nemen om daar samen over na te denken en richting te kiezen. Het is een gemeenschappelijk proces van aandacht. We zijn ideeën aan het verzamelen, maar zijn er nog niet uit. Maar het allerbelangrijkste blijft De Aanwezigheid. God en ons God toegewijd leven. Stilte en gebed vormen de kern van ons leven.”

En dat is wat je wilt (blijven) delen, die stilte en dat gebedsleven?

“Je kunt niet beter delen dan vanuit je hart, toch?” Zuster Julian zwijgt even en vervolgt: “Ik ben niet ingetreden om mensen te bekeren, om zieltjes te winnen. Maar ik wil wel de rijkdom van ons leven delen. Getuigen van evangelisch, spiritueel samenleven, dat afwijkt van veel heersende normen en waarden in de huidige maatschappij. Dat zulke verschillende mensen blijven zoeken naar verbinding met God, met elkaar, met de wereld, en daar alle krachten aan geven. We hebben een gastenhuis, één van onze inkomstenbronnen, waardoor mensen vrij kunnen deelnemen aan ons leven. ‘Wij zijn er.’ Kloosters zijn de gebedskern van de Kerk. Daar geloof ik oprecht in! Meer is het niet, maar minder zeker ook niet! In de loop der jaren hebben we een enorme schare vrienden om ons heen verzameld. Het verbaast ons zelf nog altijd, hoeveel mensen er direct of indirect betrokken zijn bij onze gemeenschap. Daar zijn we dankbaar voor en het versterkt mijn vertrouwen, dat wij op onze manier en op onze plek de wereld een stukje mooier kunnen maken.”