“De hele islamitische wereld produceert niets, behalve retoriek”

Een paar dagen geleden is er een einde gekomen aan de Moslim Omroep. Programma’s op tv en radio over islam en voor moslims zullen op een andere manier wel gewoon te zien en te horen blijven bij de NPO, toch?

“Het is de Stichting Zendtijd Moslims (SZM) niet gelukt om onderdak te vinden bij de grote omroepen. De stichting heeft het bij de EO, de KRO-NCRV en Omroep MAX geprobeerd, maar achteraf bleek dat niemand echt met moslims in zee wilde gaan. Vervolgens heeft de NPO de zendtijd voor moslims ondergebracht bij de NTR. Ik heb begrepen dat de huidige licentiehouder (SZM) zich hiertegen verzet en naar de rechter wil stappen omdat ze zich gepasseerd voelt. Haar bezwaar is vooral gericht op het feit dat de NTR niets met de moslimachterban te maken wil hebben; een paar medewerkers met een islamitische achtergrond en that’s it. Andere levensbeschouwelijke omroepen hebben wel bepaalde overeenkomsten gesloten met de omroepen die hun programma’s willen overnemen. De SZM is geconfronteerd met een fait accompli: take it or leave it, zo heb ik dat van de licentiehouder zelf begrepen.”

Jij bent vanaf de start van de Moslim Omroep tot het einde eindredacteur geweest. Hoe kijk je terug op de afgelopen jaren?

“Het is een korte periode geweest, twee en een half jaar is niet voldoende om conclusies te trekken. Maar ik kan wel zeggen dat we aardige programma’s hebben aangeboden die niet op andere zenders te vinden waren. Ik moet ook erkennen dat het wantrouwen, dat gepaard ging met de komst van de Moslim Omroep, zijn werk heeft gedaan. Zowel het Commissariaat voor de Media als de NTR zelf wantrouwden in de praktijk de nieuwkomer. Op een gegeven moment voelde ik zelf als eindredacteur een enorme psychische last, zoiets van: ‘Jullie zijn niet te vertrouwen, wij moeten jullie in de gaten houden’. Deze onzichtbare houding hield helaas stand in de afgelopen twee jaar.”

Wat is voor jou hét hoogtepunt geweest?

“Het jaar 2014 was in mijn ogen het jaar waarin de Moslim Omroep aardige prestaties heeft geleverd. Wij hebben in dat jaar tijdens de Ramadan, en ook rond de jaarwisseling, programma’s uitgezonden waarin moslims elkaar hard mochten aanspreken en ook moslims en niet-moslims over bepaalde maatschappelijke issues nuchter mochten discussiëren. Persoonlijk heb ik serieuze gesprekken geleid met een aantal prominente gasten uit de islamitische wereld. Centraal stond de vraag: waar gaat de islam heen? Ver van de ‘lelijke’ polemiek rondom de islam, heeft de Moslim Omroep geprobeerd een bijdrage te leveren aan een genuanceerd debat, dat ook gevoerd moet worden. De verantwoordelijkheid van moslims zelf in de crisis rondom de islam was voor ons geen taboe en ook de rol van het Westen in de destabilisering van islamitische landen was dat niet.”

Vooraf was er behoorlijk veel kritiek op de Moslim Omroep. Er was ook weinig vertrouwen. Nu hoor ik alleen maar positieve geluiden van moslims. Wat is jullie wel gelukt wat de Nederlandse Moslim Omroep (NMO) en de Nederlandse Islamitische Omroep (NIO) niet is gelukt?

“In 2009 heb ik als programmadirecteur van de NIO het Commissariaat voor de Media indirect gevraagd om onderzoek te doen naar de twee omroepen zodat men weet waar het over spreekt. Geen respons! Ik stuurde een lange brief naar minister Plasterk over zijn claim dat de moslimomroepen 400.000 euro aan juridische kosten hadden verspild. Ook geen respons! Zo werkt het: wij moesten onterecht boeten voor de fouten van anderen. Het slechte imago heeft de Moslim Omroep (MO) helaas geërfd. Ondanks alles heeft de omroep het vertrouwen van de achterban gekregen, terwijl deze achterban noch op bestuurlijk niveau noch op de werkvloer invloed heeft gekregen. Wij konden ons vanaf het begin ongestoord op onze programma’s concentreren. Er waren ontevreden individuen, die met allerlei verhalen bij de directie van de NTR langs kwamen, maar hun pogingen hebben niets opgeleverd.”

Wat heeft de Moslim Omroep de afgelopen jaren voor moslims betekend?

“In de afgelopen twee en een half jaar zonden we wekelijks informatieve documentaires uit over moslims en hun religie. Daarnaast waren er documentaires die focusten op thema’s die gerelateerd zijn aan de islam in Nederland en over het algemeen in het westen. Onze documentaires behandelden thema’s die hot waren, zoals de hervorming van de islam, de triomf van het wahabisme en de politieke islam. Ik denk dat de Moslim Omroep geprobeerd heeft mensen vragen te laten stellen en niet te blijven steken in wegkijken of klagen. Dat mensen bijvoorbeeld naar de Palestijnse Adnan Ibrahim op een Nederlandse zender mogen kijken en luisteren is een aanwinst, ongeacht of ze het met hem eens zijn of niet. Op een aantal individuen na geloof ik niet dat de gemeenschap ontevreden was met ons aanbod, anders hadden wij dat wel gehoord.”

Recent is je boek Islam, geschiedenis van een cultuur in crisis verschenen bij Boekscout. Waarom dit boek?

“Het boek Islam, geschiedenis van een cultuur in crisis is niet geschreven naar aanleiding van de bomaanslagen of de gruwelijkheden van IS in Syrië en Irak. Ik heb wat dit betreft een ander standpunt, namelijk dat de islam niet als enige verantwoordelijk is voor het produceren van terreur en radicaal gedachtegoed. In de titel van mijn boek komt het woord crisis voor, en dat is de reden waarom ik het boek geschreven heb. Ik probeer, samen met veel anderen, de oorzaken van deze crisis te analyseren. De oproepen tot het hervormen van de islam dateren van de negentiende eeuw, reeds nadat moslims wakker werden geschud door ‘het bezoekje’ van Napoleon Bonaparte eind achttiende eeuw. De aanraking en aanvaring met het modernisme heeft de islamitische wereld met zichzelf geconfronteerd. De vraag wat er met de islamitische cultuur is gebeurd, is nog volledig onbeantwoord gebleven.”

In de informatie over je boek op de website van de uitgever lees ik vooral negatieve omschrijvingen. Is het echt zo erg met die crisis? Er zijn toch ook vernieuwers als Amina Wadud, Tariq Ramadan en Irshad Manji? En: de islam zoals die zich in Europa ontwikkelt, is toch ook niet een ‘cultuur in crisis’?

“De informatie over het boek op de website van de uitgever is heel kort en geeft daarom geen volledig beeld van het boek. Er is in de geschiedenis van de islamitische cultuur veel verlichting te vinden. De islamitische verlichting is min of meer te vergelijken met de westerse verlichting in de achttiende eeuw. Alleen heeft die helaas niet lang geduurd. Nu, er is wel sprake van stagnatie. De hele islamitische wereld produceert niets, behalve retoriek. De geleerden, die bijvoorbeeld de massa bepaalde geneesmiddelen en methoden afraden om te gebruiken, wenden zich tot de westerse ziekenhuizen wanneer ze ziek worden. Een grote discrepantie.
Tariq Ramadan, Amina Wadud en Irshad Manji! Dat zijn bekende moslimintellectuelen, maar hun invloed is gering en ze staan ook niet op één lijn. Tariq Ramadan is een ideoloog van de Moslimbroeders terwijl Amina Wadud bekend staat om haar ‘anti-islam’ houding (niet mijn beoordeling overigens). De strijd is een culturele strijd!”

Hoe moet het de komende jaren verder met het ‘islamdebat’ in Nederland? Waar moet vooral de focus op komen?

“Het islamdebat in Nederland is mijn inziens nog niet begonnen. Wel hebben we af en toe en hier en daar discussies en tv-programma’s. Maar dit gebeurt incidenteel, en pas wanneer er een aanslag of iets dergelijks plaatsvindt. De moslimgemeenschap in Nederland dient als eerste te beginnen met een serieus intern debat, los van wat Wilders of Theodor Holman zeggen. De gemeenschap moet beseffen dat de islam van de voorouders (Marokkanen en Turken meestal) in de afgelopen twintig jaar behoorlijk is gemanipuleerd. De wahabisering van de islam is een feit en het slachtoffer is de nieuwe generatie moslims, die weinig van de islam weet. De Nederlandse overheid dient het interne debat te faciliteren, niet het debat van ‘ons kent ons’ en het cliëntelisme. Ik zie vaak dezelfde personen op tv ‘debatteren’ over de islam, maar het is meestal een aanval op de islam of een blinde verdediging daarvan. Dit is niet het debat dat de samenleving goed kan dienen.”

Wie vind jij inspirerend als het gaat om vernieuwingen in de islam in Nederland?

“Alle moslims die hun geloof belijden in de geest van het Koranvers dat er “geen dwang in de religie is” en ook: “Voor een ieder van jullie hebben Wij een norm en een weg bepaald. En als God het gewild had, zou Hij jullie tot één gemeenschap gemaakt hebben”. Iedereen die dit doet, inspireert mij enorm. Maar niet de hervormers die anderen willen belasten met wat zij denken dat de echte islam is. Grote moslimintellectuelen die zich in de islam verdiepen, zijn er in Nederland helaas niet. Ik heb het niet over wat de Fransen professoraat noemen, dus universiteitsdocenten of iets dergelijks. Ik heb het meer over mensen die geen ander belang hebben dan het bijdragen aan de hervorming. In het buitenland kan ik bijvoorbeeld de Egyptenaar Yussef Ziedan noemen. De man verricht een soort archeologie du savoir (kennisarcheologie) in de islam, iets wat de islam echt nodig heeft.”

Wat ga je doen de komende periode? Ga je nieuwe boeken schrijven?

“Ik ga zeker nieuwe boeken schrijven. Dat is een afspraak die ik met mijzelf heb gemaakt. Ik blijf actief op het gebied van de islam. Ik herinner mij een situatie die zich in 2002 voordeed. Aan de vooravond van mijn promotie zat ik met mijn promotor en vriend Fons Elders mijn verdediging voor te bereiden. Hij zag hoe gestrest ik was en zei tegen mij: ‘Doe normaal, er worden van jou geen nieuwe filosofische theorieën verwacht’. Inderdaad, ik kan geen nieuwe theorieën vinden, maar ik kan wel bijdragen aan de ‘bevrijding’ van de islam van alles wat haar parasiteert. Met dit laatste woord bedoel ik: alle toevoegingen, vervalsingen en manipulaties die de islamitische heilige schriften hebben gekend. De politiek heeft de islam van Mohammed in vijftien eeuwen enorm gemanipuleerd.”