Voor ons op tafel ligt een stapel boeken met aansprekende titels zoals: De kracht van de contemplatie, Langs bergen en dalen van het leven, Geef het licht eens door en Thuis zijn in het onbekende. Een rijk kleurenpalet aan woorden en vormgevingen. Ik ben in gesprek met Pieter de Boer, operationeel directeur en uitgever van Berne Media, gelegen naast de Abdij van Berne in Heeswijk. “De abdij, de boekhandel, de bierverkoop en de uitgeverij tezamen creëren een beleving rondom boeken, auteurs en lezers. Dat is het mooiste wat je kunt doen als uitgever, dat je lezers en auteurs bij elkaar brengt op een inspirerende plek.”
Je hebt meer dan 20 jaar (tot 2014) gewerkt bij VBK-uitgevers…
“Ja, ik ben bij uitgeverij Kok begonnen, daarna werd dat Ten Have. Dat was een mooie periode, omdat we dat bedrijf hebben kunnen uitbouwen van een liberale theologische uitgeverij tot een brede spirituele religie-uitgeverij. Toen ben ik overgestapt naar AnkhHermes, dat was meer richting de esoterie. Vervolgens had ik een verlangen om weer wat dichter bij mijn oorsprong te gaan werken, ik wilde weer terug naar de Bijbel.”
Heb je een religieuze achtergrond?
“Ja, ik kom uit een vrijgemaakt gereformeerde kring en ik heb theologie gestudeerd in Kampen. Ik werd geen dominee, maar ik ben in de uitgeverij terechtgekomen. Nadat ik op een gegeven moment uit die orthodoxe kerk gestapt was, begon er na een jaar of twintig weer iets te borrelen. Dat kwam door Eckhart Tolle, die tijdens een retraite psalm 46 noemde: ‘Be still and know that I am God’, dat mij diep raakte. Als het vroeger over God ging, was dat voorgeschreven en niet mijn eigen verhaal. In die retraite kwam ik in contact met de stilte en ervoer ik God in die stilte. Door deze ervaring ging ik heel anders over God denken en voelen. Het werd meer van mijzelf. In de periode daarna heb ik de overstap gemaakt naar Berne, een uitgeverij die dichter ligt bij waar het bij mijzelf ook begonnen is, de christelijke boodschap.
En ik ben weer teruggegaan naar de kerk en ben nu betrokken bij een vrijgemaakte kerk in Zwolle. Ik kan weer genieten van mooie preken en het lezen in de Bijbel.”
Het lijkt wel of je eerst los moet laten om je weer te kunnen verbinden…
“Ja, dat is de weg die ik in ieder geval zelf zo heb ervaren. Als Jezus het heeft over het koninkrijk dan zou dat, zo denk ik wel eens, kunnen lijken op wat Eckhart Tolle het moment noemt, het nu. Ik ging weer theologie studeren en dat was ook heel verrassend. Het eerste waarmee ik in aanraking kwam was de hermeneutiek. Voor mij was dit een opening naar een vrijere manier van omgaan met de Bijbel, de boodschap van de Bijbel klinkt in elke tijd weer anders en het is iets waarin we samen op weg gaan.”
Door de ontkerkelijking zou je denken dat de Bijbel minder wordt gelezen, maar dat blijkt niet zo te zijn. Hoe ervaar jij dat?
“De Bijbel is toegankelijker geworden door het verschijnen van een Bijbel in gewone taal. Ik denk dat het belangrijk is dat mensen de Bijbel niet meer zien als opvoedingslectuur waar je verplicht iets mee moet doen. Die Bijbel is onderdrukkend. Dat is voorbij. Mensen kijken meer onbevangen naar de Bijbel, eerlijk en authentiek. De Bijbel is weer oké. Ik geloof heel sterk in de kracht van bijbelteksten. Ik houd van een vrije omgang met teksten die diepgravend zijn en veel in zich hebben. Het interessante is dat de Bijbel steeds weer van kleur verschiet. Die gaat mee met de tijd. We hebben laatst een boek over lectio divina uitgegeven. Dat vind ik een teken van nieuwe aandacht voor de Bijbel, maar dan op een mindfulness-achtige manier: pak een tekst, laat het wat met je doen en zoek de stilte. In die rust kan er iets ontstaan tussen jou en de tekst wat heel diep en persoonlijk kan zijn. Het blijft dezelfde boodschap, maar in elke tijd is de Bijbel weer op een nieuwe manier actief en wordt hij verschillend geïnterpreteerd.
Onze samenleving wordt zeer beïnvloed door thema’s, zoals integratie, immigratie en islam. Mensen kunnen zich dan gaan afvragen: wie ben ík nou eigenlijk? Onze cultuur is voor een belangrijk deel gevormd door de Bijbel. Het is interessant om dat weer op te poetsen en naar boven te halen. Niet op een manier dat we onze vuisten ballen tegen mensen die naar ons land komen, maar om het gesprek aan te gaan vanuit onze diepere kern van wie we eigenlijk zijn.”
Als je deze stapel boeken ziet, wat zegt dat over ons als mensen en onze samenleving?
“Op de christelijke markt merk je dat mensen weer op zoek gaan naar stilte en bezinning. Als ik het afzet tegen een tijd waarin het veel ging over dé waarheid, realiseren mensen zich misschien dat ze iets zijn kwijtgeraakt. Als de kerk als instituut alleen een spreekbuis is van een leer en een overtuiging dan zullen mensen daar weinig boodschap aan hebben. Op het moment dat de kerk weer de plek wordt waar je geraakt wordt en echt iets beleeft, verwacht ik dat mensen zich weer thuis kunnen voelen. Dat zie je in evangelische kringen waar mensen die beleving sterk ervaren. Instituten die blijven vasthouden aan het oude hebben het heel lastig. Het is iets completer als je als mens niet alleen met je hoofd wordt aangesproken, maar ook met je lijf, je ledematen en je hart.
Vroeger was het gemakkelijker om je veilig te voelen, omdat je onderdeel was van een familie, van een kerk, een gemeenschap. De Bijbel en de kerk vertelden je hoe je moest leven. Dat was duidelijk en dat is in deze tijd niet meer zo. Mensen worden op zichzelf teruggeworpen. We worden meer aangesproken op onze eigen innerlijke kracht. Tegelijkertijd heeft dit individualisme ook een grens en ontstaat er een verlangen om opnieuw door oude bronnen gevoed te worden. Ik denk dat dat ook verklaart waarom mensen teruggrijpen op oude bronnen zoals Augustinus.”
Als je een lijst zou moeten samenstellen van de laatste 10-20 jaar, wat zijn dan boeken die veel verkocht worden?
“Ik heb wat dat betreft een beperkte blik. De versnippering is ook op de boekenmarkt zichtbaar. Het maken en publiceren van boeken is zo gemakkelijk geworden dat de hoeveelheid boeken alleen maar toeneemt. Namen zijn belangrijk, zoals bij ons de auteurs Anselm Grün, Henri Nouwen, Hein Stufkens, Thomas Quartier en Annemiek Schrijver. Dat zijn namen waarvan je zeker weet dat je so wie so de eerste oplage en een volgende oplage verkoopt. Rowan Williams is ook een belangrijke naam. Hij is aartsbisschop geweest in Engeland en wordt nu genoemd als de beste theoloog van Europa. Hij heeft een hele frisse theologie en dat is wat mensen kennelijk aanspreekt. Anselm Grün is geliefd als een rustige, wijze monnik, daar wil je naar luisteren. Vooral jongeren zoeken naar authenticiteit, naar mensen met een eerlijk verhaal, die zoeken naar iemand die kracht heeft en iets uitstraalt. De les voor een uitgever is dan heel duidelijk: richt je op mensen die zo’n uitstraling en een podium hebben.”
Zou je deze boeken de nieuwe Bijbels van deze tijd kunnen noemen?
“Nee, de Bijbel blijft uniek en zal altijd naast deze boeken blijven bestaan. Dit zijn afgeleiden van de Bijbel. De Bijbel blijft de bron en het best verkochte boek. Het is, denk ik, wel voor alle boeken een belangrijke inspiratiebron. 99% van de boeken die hier door onze handen gaan is geïnspireerd op de Bijbel.”
Wat zijn de specifieke thema’s van nu?
“De weg naar binnen en authenticiteit zijn belangrijke trends. Stilte en rust liggen in het verlengde daarvan. En pelgrimage: mensen trekken weg uit hun eigen wereld om later weer terug te komen en zich daardoor te laten verrijken. Ook zien we dat lezers graag terug willen naar oude teksten die iets aanraken van het directe contact met God: de mystiek. Rouwverwerking is een thema waar veel vraag naar is, dat zijn vaak indrukwekkende verhalen die goed opgeschreven zijn en waarin mensen zich kunnen herkennen. Daarnaast staan rituelen volop in de aandacht. Mensen zijn op dit terrein op zoek maar houvast en nieuwe vormen en vragen zich af hoe ze hun eigen afscheid straks vorm willen geven. Wat kan er allemaal en hoe kunnen ze vorm geven aan een afscheid van een dierbare, maar ook aan de feestelijke momenten in het leven? De kerk is niet meer de plek waar dat allemaal geregeld wordt. Mensen gaan het zelf uitzoeken en willen zich daarbij laten inspireren.
Soms is een boek een hit, zoals ik dat zelf meemaakte bij het uitgeven van Eindeloos bewustzijn van Pim van Lommel. Een boek dat maar door één man geschreven kon worden, iemand waarvan je zou willen dat hij aan je ziekbed zat. Hij raakte iets aan voor een groep mensen die een bijna-doodervaring heeft meegemaakt, een ervaring die vaak niet serieus genomen werd en nooit goed benoemd was. Daarbij wist hij zich ook goed te verkopen.”
Met de komst van het e-book dachten we dat er over een aantal jaren geen boeken meer zouden zijn…
“Het e-book heeft zijn eigen functie. Het is voor mensen die bijvoorbeeld onderweg zijn of snel iets willen bekijken zonder meteen het volledige bedrag voor een boek neer te leggen. Het papieren boek blijft van unieke waarde, dat biedt veel meer beleving. Ik denk dat de toekomst van het boek ook voor een belangrijk deel bestaat in het publiceren van mooie uitgaven, dat geldt zeker ook voor de bijbel. Als het er mooi uitziet, verhoogt dat het plezier van het lezen. Veel boekhandelaren hebben het moeilijk, maar degenen die extra beleving toevoegen met events, hapjes en drankjes zullen gemakkelijker overleven, dat zijn de ondernemers die er iets van maken. Deze plek bij Berne is voor beleving zo geëigend, omdat het abdijterrein met abdij, boekhandel en bierproeverij tot ieders verbeelding spreekt.”
Wat is jouw favoriete boek?
“Grün is in dit genre toch wel mijn favoriete schrijver. Zijn boek Bezielend leidinggeven vind ik zijn beste boek. Het gaat over leiderschap dat gecombineerd wordt met een hele oude bron: de regel van Benedictus. Daardoor is het authentiek en zuiver: uit welke overtuiging geef je leiding aan mensen en heb je ook oog voor de menselijke maat. Het wordt niet door een managementgoeroe geschreven, maar door een monnik die put uit een prachtige regel. Het is een overtuigend boek dat ik iedereen kan aanraden, want voor mij biedt het de basis van bedrijfskunde. Ergens in jezelf, zegt Grün in dit boek, heb je een stille bron in jezelf. Het is belangrijk dat je als manager én als mens weet aan te sluiten op die stilte in jezelf. En of je dat nou God noemt…Mensen die tijd nemen om contact te maken met die innerlijke bron zullen succesvol zijn en goed een bedrijf kunnen leiden. Mensen die dat niet doen, die zich laten leiden door de waan van de dag en door wat mensen van ze vinden, zullen opgebrand raken en dingen doen die niet goed zijn voor anderen en het bedrijf. Reserveer dus altijd tijd voor die innerlijke bron. Dat is iets wat we vergeten, want we gaan onder de druk van alles wat moet steeds maar door. En dan ben je het op een gegeven moment kwijt.”
Hoe krijgt dat praktisch vorm in je leven?
“Door stil te zijn en ook door te wandelen. Meestal overnacht ik één keer in de week in de abdij, dan doe ik mee aan de vespers. Dat is voor mij een moment om mij in een ritueel met mooie teksten en stilte mee te laten nemen. De volgende ochtend neem ik deel aan het gebed, dan zijn er ook weer stilte, teksten en bezinning. Thuis doe ik het ook door regelmatig ’s ochtends een tekst te lezen en daar een tijdje rustig over na te denken.”
Heeft dat boek je leven veranderd?
“Ja, door meer met de stilte te leven. En ik wil echt ruimte geven aan waar je spiritualiteit tegenkomt: in kerkgang en het lezen van de bijbel.”
Heeft jouw beslissing om naar Royal Jongbloed, dé bijbeldrukker en uitgever, te gaan hiermee te maken?
“Ook bij Berne is hiervoor voldoende ruimte, hoor. Natuurlijk is Jongbloed specifiek bekend als drukker en uitgever van de Bijbel, het boek dat ook in mijn werk en leven centraal staat. Maar de overstap naar Jongbloed heeft er vooral mee te maken dat ik door hen gevraagd ben om invulling te geven aan een uitdagende fulltime job. Het is een bedrijf dat flink aan het veranderen is en dat bakens wil verzetten. Dit soort dynamiek trekt mij wel.”
Welke ontwikkelingen verwacht je voor de komende vijf jaar?
“Ik denk dat jonge mensen veel meer zullen openstaan voor spiritualiteit en dat mensen veel eerder op zoek gaan. Daarnaast denk ik dat mensen weer een sterke behoefte zullen hebben om samen te komen. We willen graag samen zijn als tegenhanger van het ontlopen van elkaar door onze schermpjes en computertjes thuis. Vroeger waren de mensen op straat. De weg naar binnen, spiritualiteit, heeft altijd te maken met elkaar: dat je niet alleen leeft, het is altijd de ander en ik samen. Dat is een interessante zoektocht, omdat het zo divers wordt. We kennen zoveel andere Nederlanders. Hoe zijn we in staat om met elkaar samen te leven op de manier dat we onze eigen innerlijke stille ruimte meenemen in de communicatie met de ander, op een geweldloze manier. Verder denk ik dat de kerk er altijd zal blijven, maar dat de kerk veel zal kunnen leren van de kloosters. In de spiritualiteit van kloosters zit zoveel rijkdom: het samenleven, de gastvrijheid, de stilte, het contact met de bron. Kloosters zijn belangrijk voor de toekomst van spiritualiteit en kerk.”
Ik ben het er op zich mee eens. Geen gemaar. Jezus was a rolling stone. Rollebollen de heuvel op en geen doel voor ogen. Ik rol. Leven in het nu, niet te verwarren met kloktijdplanning. Afspraak bij de tandarts is kloktijd. De psychologische tijd is het ego. Tot de afspraak bang zijn voor pijn. Of het pijnlichaam dat anticipeert. Niet doen. Wel een verdoving bij wortelanaalbehandeling.