Als Europese, witte kerk zijn we geneigd onze eigen uitleg van de Bijbel te zien als de norm. Ten onrechte, zo laat onder meer de Palestijnse theologie ons zien. Als dertiger geeft AlKhouri een stem aan een nieuwe generatie Palestijnse christenen. In een podcast van Kairos-Sabeel vertelt hij over zijn roots, die in Gaza liggen, en over hoe de diversiteit en veerkracht van de christelijke gemeenschap ook hem soms nog kan verrassen.
Yousef AlKhouri (1986) promoveerde begin januari aan de Vrije Universiteit. Wat echter een feestje had moeten zijn, wordt nu overschaduwd door de genocide die Israël aanricht in Gaza. AlKhouri beleeft zijn academische prestatie met “absoluut gemengde gevoelens”, vertelt hij in de podcast. “Mijn ouders, zussen, neven en nicht zijn in Gaza getuige van een etnische én religieuze zuivering door de extremistische regering van Israël.”
Dit laat ook zien hoe relevant het is om te luisteren naar de stemmen van Palestijnse christenen die leven onder bezetting. “Westerse academici marginaliseren Palestijnse christelijke stemmen. Er zijn veel theologen die staan voor creatief geweldloos verzet, zoals Naim Ateek, Mitri Raheb, Munther Isaac, Elias Chacour. De westerse kerken hebben een muur gebouwd, waarachter ze schuilen om Palestijnse christenen niet te hoeven zien of horen. Westerse christenen maken de Bijbel tot wapen tegen Palestijnen. In die rol zorgen ze met hun theologie voor de software voor onderdrukking. Op dit moment krijgt de Palestijnse zaak weer aandacht, helaas ten koste van tienduizenden Palestijnen en meer dan duizend Israëli’s die zijn vermoord. Als christelijke theoloog die gelooft in geweldloos verzet, vind ik dat gruwelijk.”
Westerse witte Jezus
Als kind was Yousef AlKhouri naar eigen zeggen een “rebellerend misdienaar”. Hij heeft een ontwikkeling doorgemaakt en ook erg geworsteld met het christelijk geloof. “Ik groeide op onder bezetting. Ik ben een jaar voor de Eerste Intifada geboren. Ik heb Israëlische soldaten ons huis zien binnenvallen. Ik heb veel geweld gezien. Ik ben onderworpen geweest aan vernedering door Israëli’s. Ik was misdienaar in de katholieke en in de Grieks-orthodoxe kerk. Toen ik tiener werd, kwam ik de zionistische christelijke ideologie tegen. Dat gebeurde via protestantse westerse zendelingen. Toen ik zestien was, worstelde ik daardoor met mijn geloof. Christelijk zionisme rechtvaardigt het lijden van het Palestijnse volk en het geven van ons land aan onze vijanden.”
In 2007 verliet Yousef noodgedwongen Gaza, als gevolg van politieke spanningen. In Bethlehem hervond hij zijn christelijk geloof, vertelt hij in de podcast. “Ik ben verliefd geworden op het geloof, op Jezus. Hij was altijd wit en westers, maar ineens had ik door dat Jezus eigenlijk op mij leek en dezelfde ervaringen deelde.”
De conferentie Christ at the Checkpoint speelde daarbij een belangrijke rol, vertelt Yousef. De hoofdvraag bij dit tweejaarlijkse event is: wat zou Jezus doen als hij in onze eigen tijd door een checkpoint zou gaan? Tijdens de conferentie is er dialoog tussen Palestijnse en westerse evangelische christenen.
Yousefs dissertatie gaat over Palestijnse christenen en hoe die Bijbelverzen over het koninkrijk van God interpreteren. Hierbij staat dat ‘koninkrijk’ tegenover ‘imperium’, empire. Wat bedoelt hij met dat laatste? “Een van de belangrijkste kenmerken van een imperialistisch rijk is de onderwerping van inheemse bevolkingsgroepen en de uitbuiting van hun levens en bezittingen. Dit zien we nu gebeuren: het Israëlische rijk ontkent de basale mensenrechten van Palestijnen, hun waardigheid als geschapen door God. Je hebt geen zeggenschap over je eigen leven.”
Onder theologen is er debat: had Jezus een anti-imperialistische boodschap? Yousef: “Ik denk dat die context voor Jezus heel belangrijk was. God werd in een bepaalde tijd mens – en leefde in die tijd en omgeving met de mensen. Het leidde tot zijn dood, door het Romeinse Rijk.”
De overtuiging dat Jezus zichzelf lijnrecht tegenover deze imperialistische rijken opstelt, is volgens Yousef duidelijk terug te voeren op de Bijbel. “Neem Matteüs 5,5, ‘Zalig zijn de zachtmoedigen’. Deze ene zaligspreking omvat alle andere: zachtmoedigheid gaat ook over de rouwenden, de vervolgden, de rechtvaardigen. Mitri Raheb denkt dat dit vers verwijst naar inheemse bevolkingen: rijken komen en gaan, maar zij blijven geworteld in hun land. Zij tonen sumud, vastberadenheid.
Alternatieve vorm van verzet
Yousef bezocht voor zijn proefschrift vier Palestijnse christelijke groepen: Grieks-orthodoxen, katholieken, luthersen en evangelischen. Hij vroeg hen hoe ze bepaalde Bijbelgedeelten interpreteerden. Tot zijn verrassing koppelden lang niet al die christenen de Bijbel direct aan hun eigen politieke situatie. Aanvankelijk stelde dit hem teleur.
“Een van de deelnemers aan mijn onderzoek zei: de zachtmoedigen, dat gaat over mijn opa, wiens land is afgepakt. Zij bedoelde dit niet politiek, maar had een meer vergeestelijkte uitleg. Het vergeestelijken van deze tekst helpt haar om boven bitterheid, woede en geweld te staan. Zo staat de tekst boven alle structuren van onderdrukking en gaan ze over de hoop op betere tijden. Bijvoorbeeld: een van de mensen vertelt over hoe zijn familie al haar land verloor. Hij zegt: dat maakt niet uit, want ik geloof dat er een hemels land is weggelegd voor ons. Dat helpt hem om niet met geweld terug te vechten. Voor hem kan het land in de hemel niet afgepakt worden door het imperialistische rijk.”
Aanvankelijk stond dit Yousef tegen. Zelf interpreteert hij de Bijbel op een meer politieke manier. “Ik wilde niet dat zij deze teksten zo vergeestelijkten! Maar mijn begeleider Peter-Ben Smit moedigde me aan om deze interpretaties te zien als een alternatieve vorm van verzet. Want ja, hun verzet houdt in dat ze hun land in de hemel zien als onaantastbaar. Want verzet is ook: niet reageren met dezelfde logica als die van het imperialisme.
Jezus’ hele visie gaat direct in tegen het imperialistische rijk. Mensen kunnen zonneschijn waarderen omdat ze duisternis hebben ervaren. Als Jezus spreekt over zijn visioen van een koninkrijk van bevrijding en verlossing, dan spreekt dat de toehoorders aan: ja, wij zijn onderdrukt en naar deze werkelijkheid verlangen wij.”
Het grootste deel van 2023 bracht Yousef door in Nederland. Hier schreef hij zijn proefschrift. Hoe ervaart hij het leven in Nederland? “Er zijn overal muren, ook in Nederland. We hebben nu maanden van Israëlische genocide in Gaza. De protestanten in Nederland hebben niet eens kritiek op Israël geuit, de pijn en de tragedie voor het Palestijnse volk erkend. De kerk wil neutraal zijn, in het midden staan. Neutraal zijn in een context van onderdrukking, is onderdrukkend. Een andere muur is geschiedenis: de Holocaust heeft sterk bepaald hoe de protestantse kerk zich verhoudt tot Israël. De kerk in Nederland ziet het lijden van andere volken hierdoor minder goed.”
Europees kolonialisme
Israël is een verlengstuk van Europees kolonialisme, stelt Yousef in lijn met andere Palestijnse theologen. “Dat zie je terug in het klassensysteem in het land. Witte Ashkenazische Joden staan bovenaan in de pikorde. Wie uit het Oosten komt, staat onderaan. De natiestaatwet die in 2018 in Israël is aangenomen is hiervan een nieuw voorbeeld. Deze wet legt vast dat Israël een Joodse staat is, voor Joodse mensen. Niet-Joden hebben geen zelfbeschikkingsrecht zoals Joden. Dit negeert dat er veel minderheden zijn en dat 20 tot 25 procent van de inwoners van de staat Israël Arabisch is. Hoe kun je een democratie zijn, als je in de wet vastlegt dat je er bent voor één specifieke groep en niet voor andere?”
Dit interview is oorspronkelijk gepubliceerd op 1 maart jl. en opnieuw geplaatst in het kader van de Nieuw Wij Zomerherhalingen. Beluister de podcast van Kairos-Sabeel Nederland waarin Remco van Mulligen en Janneke Stegeman in gesprek gaan met Yousef AlKhouri.