Theologie en journalistiek liggen voor Munsterman in elkaars verlengde. “Ze bevruchten elkaar. Toen ik nog geen journalist was, werd ik regelmatig gebeld door journalisten om duiding te geven. Theologen in de journalistiek vertellen ook het waarom en de betekenis. De diepere laag eronder. Alleen beschrijven is niet genoeg. Religie gaat over existentiële zaken.”

“Van journalisten mag je verwachten dat ze als het om religie gaat de spade wat dieper steken,” zegt hij. “Daarnaast is het belangrijk dat je niet blijft hangen in de typische Nederlandse navelstaarderij. Met name de rooms-katholieke theologie biedt kansen. Het gaat hier om een wereldkerk. Dat heeft prachtige kanten maar kent ook zijn schaduwzijden. Als in Nieuw Zeeland een bisschop over de schreef gaat, raakt dat ook rooms-katholieken in Nederland, bij protestanten functioneert dat toch anders. Maar kijk ook naar bijvoorbeeld de Amazone-synode die op dit moment plaatsvindt in Zuid-Amerika op initiatief van Paus Franciscus. Ook dat gaat Nederlandse katholieken direct aan.”

Hoe is het om als rooms-katholiek bij het protestantse Nederlands Dagblad te werken?

“Het ND is een prettige krant, gericht op feitelijke en gedegen journalistiek. De krant heeft zich de laatste jaren enorm geopend naar de breedte van het Nederlandse christendom. Daar speel ik zelf als rooms-katholiek ook een rol in. Toen ik medewerker werd, heeft dat nauwelijks tot negatieve reacties geleid. Bij het Nederlands Dagblad heb ik naast redacteuren uit allerlei protestantse kerken ook rooms-katholieke en oud-katholieke collega’s. Deze breedte binnen de redactie is de rijkdom voor vandaag en de toekomst. We hebben elkaar nodig in de geseculariseerde samenleving.”

Er vindt nu, in onze 21e eeuw, een vergelijkbare paradigmawisseling plaats zoals in de elfde eeuw, toen het Westerse christendom volledig van gezicht is veranderd.”

Het Nederlands Dagblad bewandelt volgens Munsterman een “mooie middenweg” tussen het Reformatorisch Dagblad en Trouw. “Gestreefd wordt naar objectieve journalistiek vanuit een christelijke visie en houding die tegelijk ook heel open is. In die zin heeft het ND een heel ‘katholieke’ blik: er is oog voor wat er buiten de eigen kaders aan goeds gebeurt.”

Wat is er interessant aan het Vaticaan?

Het Vaticaan is een draaischijf, waar de hele wereld samenkomt. Zowel kerkelijk, diplomatiek als geopolitiek. Heel veel mensen hebben dat niet scherp. Diplomaten weten dat dingen kunnen lukken of mislukken door toedoen van het Vaticaan. Het Vaticaan is beslist geen supermacht. Binnen de Verenigde Naties is het een gast-lid en een leger ontbreekt, op de symbolische Zwitserse Garde na. Er is vooral sprake van veel soft-power. Kijk naar bijvoorbeeld Mozambique en het vredesproces daar, dat vorm krijgt dankzij de rooms-katholieke beweging Sant’Egidio. In Congo houden de bisschoppen het land grotendeels op de democratische rails. Er zijn achter de schermen veel vredesinspanningen.

hendrom-600×366

Bovendien zitten we midden in een heel belangrijke periode in de kerkgeschiedenis. Er vindt nu, in onze 21e eeuw, een vergelijkbare paradigmawisseling plaats zoals in de elfde eeuw, toen het Westerse christendom volledig van gezicht is veranderd. Het derde millennium zal opnieuw een andere vorm van christendom laten zien, op meerdere punten ook dichter bij die van de Vroege Kerk uit het eerste millennium. Het christendom wordt minder institutioneel, met meer aandacht voor de verschillende charisma’s, diverser en globaler, minder eenvormig en meer oecumenisch. Dat is ingezet door het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965), maar paus Franciscus pakt die toen ingezette draad stevig en daadkrachtig op.

Heeft het dan lange tijd stil gestaan onder de vorige pausen?

“Er is best wel veel gebeurd, maar er zijn ook zaken tegengehouden en er is op de rem gesprongen. Deze Paus is juist bezig om nieuwe stappen te zetten. Bijvoorbeeld rond de vraag hoe Europees de Rooms-Katholieke Kerk nog moet zijn. Priesters kleden zich met hun gewaden feitelijk als een Romeinse keizer, en onze hele theologie is afkomstig uit het filosofische denken van de Griekse filosofen. We zien nu een omslag naar een veel breder en universeler christendom. En dat gebeurt grotendeels vanuit Rome. Ik ben daar dan ook met enige regelmaat en heb er contacten.”

Kan religie-journalistiek zich vandaag nog wel beperken tot het christendom?

“Dat kan nooit en heeft nooit gekund. Religie is breder dan het christendom. Maar als christelijk geïnspireerd journalist wil ik wel graag verantwoording afleggen van de hoop die in mij is. Dat doe ik in een veelkleurige en geseculariseerde maatschappij. Christelijke journalistiek moet zich daartoe verhouden. Christelijke minderheden in het Midden-Oosten lijden vaak aan onderdrukking. Maar tegelijk willen de mensen daar juist wel goed door één deur kunnen met moslims, tot teleurstelling van bijvoorbeeld conservatieve christelijke krachten in het Westen. Maar in die landen beseffen ze hoe belangrijk vrede is. Een brede kijk op religie is kortom heel belangrijk.”

Ik heb liever goede moslimjournalisten die weten waarover ze het hebben, dan een journalist die alles in de breedte op levensbeschouwelijk en religieus vlak moet kunnen verslaan en duiden.”

“Tegelijk maak ik bezwaar tegen een soort algemeenheid in religiejournalistiek. Dat heeft vaak weinig diepgang en is nogal vaag. Je raakt voor mijn gevoel dan de kern niet. Ik heb bijvoorbeeld liever goede moslimjournalisten die weten waarover ze het hebben, dan een journalist die alles in de breedte op levensbeschouwelijk en religieus vlak moet kunnen verslaan en duiden. Korte artikeltjes schrijven kan iedereen, het gaat juist om specialisatie en verdieping.”

Wat is jouw journalistieke agenda, hoe maak je keuzes?

“De actualiteit dringt zich voortdurend op. Die kun je verslaan of zelf ook mee vormgeven. In de Rooms Katholieke Kerk vormde het aftreden van Paus Benedictus en de start van Paus Franciscus een belangrijke ontwikkeling die nog steeds effect heeft op wat er gaande is. Het andere item is seksueel misbruik. Er is nog steeds een cultuuromslag nodig in de kerk en dat gaat heel langzaam. Dit zijn voor mij de twee grote rode draden. En soms heb je de kans om zelf mee te werken aan het maken van nieuws. Dat zijn de krenten in de pap.”

“Schandalen en seksueel misbruik moeten boven water komen. Tegelijk loop je de kans dat je al het mooie niet meer ziet zoals het innerlijk leven en de spiritualiteit die overal, op duizenden plekken ter wereld, worden gefaciliteerd. En denk bijvoorbeeld ook aan hulp aan vluchtelingen. Laat als journalist ook die kanten van de medaille zien. Dat laatste komt meer tot uitdrukking in achtergrondverhalen. Daar heb je juist een krant voor nodig die verder kijkt dan alleen nieuwsfeitjes. Met alleen Nu.nl of andere nieuwssites verwring je je eigen beeld van de werkelijkheid. Een krant helpt je om de brede blik te houden. Maar een krant kost geld en dat moeten lezers samen wel overeind houden.”

Zit er bij grote media als NOS en de grootste dagbladen voldoende kennis van religie en godsdienst?

“Overduidelijk niet. De NOS heeft gelukkig Andrea Vreede voor de verslaggeving rond het Vaticaan, een hele goede journalist. Voor de rest is er weinig expertise. In Nederland hebben we er weinig oog voor. Maar in 2060 is één derde van alle mensen wereldwijd christen en één derde is moslim. Het boeddhisme krimpt en ook het atheïsme loopt wereldwijd terug. Nederlanders zetten massaal Boeddha-beeldjes in de tuin en noemen zich steeds vaker ongelovig, maar beseffen vaak niet welke kant het op gaat en hoezeer zij tegen de universele stroom inzwemmen. Onze kijk op de wereldwijde werkelijkheid is heel beperkt.”

buddha-2753622_1920
Beeld door: Sabine van Erp (Pixabay)

Is het mogelijk om zonder religieuze affiniteit goed te schrijven over religie en godsdienst?

“Ja en nee. Je eigen denken geloven moet je altijd wel tussen aanhalingstekens plaatsen. Het gaat vooral om openheid, oprechte nieuwsgierigheid en interesse. Bij het ND maken we een duidelijk onderscheid tussen nieuws en opinies. Ik zie als contrast bepaalde Amerikaanse collega’s die heel vooringenomen hun werk doen. Sommigen zijn uit op de val van Paus Franciscus vanwege zijn agenda voor verandering, ook op groen en sociaal gebied. De houding van deze journalisten lijkt meer op activisme dan op journalistiek.”

Wordt er wel een goed beeld gegeven van de islam in Nederland?

“Dat denk ik niet. Probleem is dat we heel gefragmenteerd nieuws brengen. Wat bedoel je met de islam? Bedoel je dan de wereldwijde islam? Of de moskee om de hoek? Gaat het over interne theologische debatten? Het is allemaal heel complex en moeilijk te vangen in berichtgeving. Zelfs als je zuiver en met goede intenties journalistiek bedrijft, geef je toch vaak een heel beperkt beeld. Dat geldt voor het christendom, maar zeker voor de islam. De grote uitdaging is: hoe kun je de complexiteit recht doen, en zowel recht doen aan negatieve als positieve aspecten?”

De grote uitdaging is: hoe kun je de complexiteit recht doen, en zowel recht doen aan negatieve als positieve aspecten?”

“Het ND heeft gelukkig geen aandeelhouders. Ook zijn er geen kerkelijke autoriteiten waaraan verantwoording afgelegd moet worden of een bisschop die meekijkt wat je schrijft. Dat is een verademing. De hoofdredacteur van een Italiaanse krant zei onlangs dat hoe meer ze over de uiterst rechtse politicus Salvini schreven, hoe meer advertenties er binnen kwamen. Rijke mensen dicteren op die manier wat er in de krant komt. Ik ben blij dat ik voor het ND werkt waar we echt vrij zijn. Er is grote loyaliteit aan de christelijke traditie, maar met een kritisch-journalistieke blik. Dat stelt me in staat goed en genuanceerd te schrijven.”

Hoe zie je de toekomst van religie-journalistiek?

“Ik hoop en verwacht dat er media zijn en blijven zoals het ND die een goede balans weten te vinden tussen loyaliteit aan de christelijke traditie en openheid naar de samenleving. Er gaat ook steeds meer nieuws online. Voor velen leest dat vaak toch wat vluchtiger. Want met een papieren krant op tafel met koffie ernaast, blijkt de intensiteit van het lezen toch vaak hoger te zijn. Maar het grootste gevaar is uiteindelijk de onverschilligheid. ND-hoofredacteur Sjirk Kuijper zei dat onlangs ook bij het 75-jarig bestaan van de krant: onze grootse vijand is het niet-lezen, de desinteresse. Dat is écht een bedreiging voor de samenleving.

Journalistiek bedrijven is een strijd tegen die onverschilligheid. En die strijd is ook heel christelijk, vind ik. De liefde van God voor de wereld speelt daarin voor mij een heel belangrijke rol. Religiejournalistiek kenmerkt zich door deskundigheid en professionaliteit, maar ook door betrokkenheid bij dat verhaal van een door God geliefde wekelijkheid, ondanks alle gebreken en tekortkomingen.”

U kunt gratis verder lezen

Klik deze melding weg via het kruisje. Maar goede artikelen schrijven kost geld. Steun daarom onze schrijvers en word al vanaf € 5 per maand Vriend/in van Nieuw Wij.

Ik lees eerst het artikel verder.
OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Theo Brand

Eindredacteur

Theo Brand is journalist en politicoloog en werkt bij Nieuw Wij als eindredacteur. Religie, levensbeschouwing en politiek zijn …
Profiel-pagina
Nog geen reactie — begin het gesprek.