“Kerst is het feest van de compassie met het kwetsbare in ons en onder ons”

Wat heeft Kerst ons te zeggen?

“De maand december is een maand waarin je meer vanuit bezinning de dagen beleeft en naar de wereld kijkt. Juist daarom is het zo’n goed moment om evenementen als Serious Request te hebben en om dat gevoel van bezinning en vrijgevigheid te versterken. Dat is natuurlijk het hele jaar door welkom, maar met name rond kerst is het een sterk ritueel.
Het is een goed moment om bij de waarden stil te staan die we samen willen koesteren, bijvoorbeeld onderlinge solidariteit en compassie. Voor je medemens er zijn. Bedenken dat je het zelf ook fijn vindt om die warmte te voelen bij het feest van licht in de donkere dagen van het jaar.”

Als we kijken naar het christelijke verhaal, hoe staat dat dan in relatie tot wat je zegt?

“Het licht geeft warmte en hoop in donkere dagen. Er is een kind geboren, op de vlucht. Het ligt in een voederbak, zoals dat nu in de Nieuwe Bijbelvertaling heet, en uitgerekend dit weerloze vluchtelingkind zal volgens de Bijbelse verhalen het licht in deze wereld brengen. Een nieuw begin. Vrede op aarde. De nataliteit, het geboren worden, als de mogelijkheid van een nieuw begin. Dat zegt de geboorte van dit kind mij. En dat dit kind niet weerbaar is en aangewezen is op onze solidariteit. Het appelleert aan ons vermogen om voor elkaar te zorgen. Het wijst ons erop dat we op elkaar aangewezen zijn in het leven, we zijn relationele wezens. Daarom is de boodschap van kerst niet alleen maar voor christenen belangrijk, maar ook voor een geseculariseerde samenleving die sterk individualistisch is geworden. Kerst is een kans om stil te staan bij de waarden, die we hoog willen houden in onze samenleving, en die niet de sterksten onder ons moeten beschermen maar juist de meest kwetsbaren onder ons. En het gaat bij dit feest van de geboorte niet alleen om dit individuele kind, maar om alle kinderen die vandaag op de vlucht zijn met hun ouders en die aan onze deuren kloppen op zoek naar dat licht en die warmte. Kerst is het feest van de compassie met het kwetsbare in ons en onder ons.”

Is kerst dat altijd voor jou geweest?

“Ja, dat is het altijd geweest. Mijn ouders hadden een kruidenierszaak in het dorp waar ik ben opgegroeid. Met kerst mocht ik altijd pakjes inpakken en naar mensen brengen die ‘het minder goed hadden dan wij’. Ik heb van kinds af aan geleerd dat je op mensen om je heen moet letten. De familie van mijn vaders kant was zelf vluchteling. Zij kwamen aan het eind van de oorlog naar West-Duitsland in de grote trek die vanuit Oost-Pruisen kwam. Dat bepaalt uiteraard je kijk op de wereld, als je in een opvangkamp terecht bent gekomen en aangewezen bent op andere mensen. Ik heb geleerd dat je met andere mensen rekening moet houden. Niet neerbuigend in de zin van aalmoezen maar eerder vanuit de boodschap ‘ook mensen die het minder hebben zijn gelijk aan jou’. Alleen hebben ze iets anders meegemaakt en vaak heel moeilijke dingen, en daarom ging ik met kerst pakjes brengen. Omdat iedereen cadeautjes met kerst moest krijgen. Zo leer je als kind op een mooie manier wat compassie is – universele menselijkheid. Mijn vader was katholiek, maar dat deed er op dat moment niet toe. Ik ben er dankbaar voor om ‘naastenliefde’ min of meer spelenderwijs geleerd te hebben. Ik ging dan naar die gezinnen toe en dan zei ik: ‘Fröhliche Weihnachten. Ein Geschenk vom Weihnachtsmann!’ Er zat toen ook een Turks gezin tussen, maar dat maakte niet uit. Of ze zelf kerst vierden of niet, dat speelde toen geen rol. Daar gaat het niet om, het kwam uit een goed hart.”

Is het niet jammer dat we daar kerst voor nodig hebben?

“Nee, het is juist mooi dat we daar met kerst bij stil staan. Je hebt die rituele momenten in het leven nodig, dus waarom zou dat jammer zijn? Het is juist prachtig.”

Maar je zou het eigenlijk het hele jaar door zo moeten ervaren.

“Ja, maar dat is niet realistisch. Het is mooi dat je een periode hebt in het jaar waarin je dat markeert. Je verzint niet voor niets zo’n feest. Want het is verzonnen. Of beter gezegd: het komt voort uit voorchristelijke tradities. Het kindje Jezus is niet echt op die dag geboren. Het is het licht dat gevierd wordt en dat is een geritualiseerde praktijk. Mensen hebben blijkbaar behoefte aan momenten in het leven waarin je weer even stilstaat bij wat ertoe doet. En natuurlijk is het kerstfeest inmiddels erg gecommercialiseerd en uiteraard kun je daar allemaal kritiek op hebben, maar ik heb toch de neiging om er vooral naar te kijken wat het ons voor moois brengt.”

Jumbo gaf vorig jaar een eetpakket aan mensen die het minder hebben, maar je moest dan natuurlijk wel boodschappen daar doen.

“Ja, dat snap ik natuurlijk wel als de dochter van een koopman. Maar ik blijf erbij: alles wat in die richting gaat is een goede zaak!”

Het is niet erg als daar eigenbelang in zit?

“We hebben allemaal eigenbelang. Laten we nou niet doen alsof jij en ik geen eigenbelang hebben. Dat Mark Zuckerberg de 99% van zijn aandelen op een slimme manier weggeeft, zodat hij daar waarschijnlijk fiscaal voordeel van heeft, ja, dat zal wel. Hij had het goededoelenfonds ook niet hoeven op te richten. Maar hij deed het wel. Je kunt overal wel wat achter zoeken. Ik geef mijn bijdragen aan goede doelen ook op bij de belasting. Zit er daarom een luchtje aan? Dit is hoe wij onze samenleving hebben ingericht en daar kun je dan ook gebruik van maken.”

Serious Request doet veel meer een beroep op particulieren. Is dat een moderne vorm van christendom?

“Nou ja, christendom zou ik niet willen zeggen. Maar het is een ritueel, mede gebaseerd op de waarden die verschillende religies in zich dragen, ook het christendom, het jodendom en de islam. Het is het doen van goede werken. Het solidariteitsprincipe staat daarbij centraal. Je geeft en zamelt geld in voor mensen die het minder hebben. Ik vind het goed dat Serious Request op een eigentijdse manier de waarden benadrukt die aan onze samenleving ten grondslag liggen. Natuurlijk doen die dj’s het ook om in het Glazen Huis op te vallen en is het ook een vorm van egotripperij. Het zij zo. Ik kan mij daar niet over opwinden.”

Je zegt: we moeten juist nú onze waarden benadrukken. Waarom juist nu?

“Omdat ik zie dat de angst regeert en we geneigd zijn om nu na de aanslagen in Parijs heel snel de oorlogsretoriek uit de kast te halen. Het zou verstandiger zijn om eerst de tijd te nemen om goed over de volgende stap na te denken. Wat zijn de waarden die we als Nederland, als Europese Unie hoog willen houden? Als daarop vrede en dialoog antwoorden zijn, dan moet je je niet door een gewelddadige organisatie laten dicteren het zwaard op te pakken. Trouw blijven aan je eigen waarden en je niet laten meesleuren in datgene wat je zelf veroordeelt, is volgens mij het beste antwoord op bruut geweld. En juist door dat te laten zien maak je een punt ten aanzien van IS en terroristen. Wij hebben een cultuur op willen bouwen die is gebaseerd op vrijheid en emancipatie. Laat zien dat het fundament van deze waarden solide genoeg is om terroristische terreur te weerstaan.”

Iets geven vanuit het schuldgevoel dat we het zo goed hebben. Is dat afkopen? En is dat slecht?

“Hoe groter het schuldgevoel, hoe groter het bedrag. Haha!  Zo werkt het en er zijn natuurlijk ook veel enorm rijke mensen in Europa. En we hebben een verleden van kolonialisme en imperialisme waarmee we onze rijkdom hebben opgebouwd en mensen in andere landen hebben uitgebuit. We zijn in het westen enorm bevoorrecht en het is niet onterecht dat we een schuldgevoel hebben.”

Bestaat pure onbaatzuchtigheid?

“Ja, sommige mensen hebben dat. Zeer bewonderenswaardig. Die kunnen zich volledig in dienst stellen van anderen. Aan de andere kant kun je de vraag stellen of ze daar misschien hun bevestiging uit halen. En als dat zo is, is dat erg? Wat mij betreft mag je er zelf ook iets aan hebben. Je hoeft jezelf niet volledig weg te cijferen. Maar we hebben die ander nu wel heel erg naar de achtergrond gedrongen. Hoewel, laten we reëel zijn: er zijn nog steeds meer mensen die zich bekommeren om bijvoorbeeld vluchtelingen dan die vluchtelingen willen weigeren. Het gewelddadige is nieuws, maar er zijn veel meer mensen die de ander willen helpen dan ze te willen vermoorden. We proberen nu alleen meer dan ooit onze rijkdom te verdedigen; dat is wel een punt.”

Dus jezelf volledig wegcijferen ten gunste van de ander vanuit een opdracht hoeft niet?

“Het gaat om wederkerigheid. Je krijgt er veel voor terug als je jezelf inzet voor anderen. Dat is zijn twee kanten van een en dezelfde medaille: weggeven kan je erg gelukkig maken. Het gaat om wederkerigheid, niet om wegcijferen: het is geen eenrichtingsverkeer.”

Dragen wij die wederkerigheid in ons of hebben we religie nodig om dat te bedenken?

“Ik denk dat je verdieping nodig hebt en daar kan religie aan bijdragen. Filosofie kan dat uiteraard ook. Het is geen of/of verhaal maar en/en. Het gaat niet alleen maar sec om waarden, maar het gaat ook om de verhalen erachter. Neem het kerstverhaal. Ik vier bijna elk jaar kerst bij mijn familie in Duitsland. Terwijl ik me de rest van het jaar in Nederland thuis voel, is dat met kerst anders. Dan zijn er momenten die appelleren aan geur, aan liederen, aan kerst-herinneringen. Aan het gevoel van thuis zijn en van geborgenheid. Ik vind het belangrijk het ritueel en de verhalen van kerst te blijven voeden. Elk jaar weer wordt hetzelfde kerstverhaal verteld, een geritualiseerd thuis-gevoel. Elk jaar dezelfde woorden en dezelfde kerstliederen. Ik ken ze uit mijn hoofd en ik zing de liederen zonder papier. Vertrouwde woorden en vertrouwde klanken. Herkenning. Het is cultureel en spiritueel erfgoed dat we verliezen als we vanuit een eenzijdig seculier perspectief ingaan tegen alles wat met religie te maken heeft. Religie kan verbinden en religie kan scheiden. Het is aan ons welke kant we kiezen.”

Die verbinding, dat zie je ook terug in zo’n Serious Request actie. Dat is ontroerend om te zien.

“Absoluut. Dat is precies het goede woord, het is ontroerend. Het raakt je. Wat zijn de momenten die ons raken? Dat zijn blijkbaar de momenten waarin we iets weggeven en daarvoor iets anders terug ontvangen. En daar wordt je vervolgens zelf ook weer gelukkig van. Het zit juist in het schenken aan een ander. We hebben nu veel vluchtelingen in Nederland, we kunnen dus van alles verzinnen om hen zich een beetje meer thuis te laten voelen. Het is een uitgelezen kans om hen te laten zien wat kerst is, en te laten voelen wat onze feesten betekenen. Die gastvrijheid zijn we een beetje verleerd. Geld geven is prima, maar het kan je ook verrijken om iemand uit te nodigen. Want in de bijbel staat al ‘misschien heb je wel engelen geherbergd’. De vreemdeling in je huis. Dat kan je ook gelukkig maken.”