Kunt u kort iets over uzelf vertellen?
“Mijn naam is Tjeu van Knippenberg C.M. De code achter mijn naam staat voor Congregatie van de Missie, een genootschap dat in 1625 werd gesticht door Vincent de Paul. Als pastor werkte ik in een ziekenhuis, in een woonwagenkamp en onder studenten. Als theoloog was ik verbonden aan de Rijksuniversiteit Utrecht, de Radboud Universiteit Nijmegen en de universiteit van Tilburg. Ik ben emeritus hoogleraar praktische theologie en geestelijke leiding. Op dit moment begeleid ik individuele mensen en groepen en geef ik cursussen en retraites in binnen en buitenland. Ik ben mede-oprichter en interim voorzitter van Vincent de Paul Center Nederland.”
Wat is Vincent de Paul Center Nederland?
“Vincent de Paul Center Nederland is sinds 2012 een centrum voor sociale spiritualiteit. Het ontleent zijn naam aan Vincent de Paul, Frans priester in de zeventiende eeuw. In zijn leven en werk staan twee projecten centraal: missie en caritas. ‘Missie’ wordt gedragen door het profetisch visioen van gerechtigheid. ‘Caritas’ bestaat in effectieve wederzijdse hulp waar en wanneer dat nodig is. Het centrum wil dit Vincentiaans charisma, in samenwerking met andere organisaties, actualiseren. Daartoe is er een marktplein voor concrete sociale actie, een vormingsplein voor leren en ontwikkeling, een studieplein voor onderzoek en verdieping.”
In februari gaat de masterclass ‘Inspireren en dienen. Een leergang voor sociaal-spiritueel leiderschap’ van start. Wat is dit voor een masterclass? En: wat is sociaal-spiritueel leiderschap?
“De naam ‘Inspireren en Dienen’ hangt samen met het dubbele Vincentiaanse charisma van missie en caritas. Toen Vincent de Paul in een preek kerkgangers opriep om een getroffen gezin te helpen, zag hij na de mis volop mensen met eten, beddengoed en meubilair richting het betreffende gezin trekken. Hij realiseerde zich: ‘hier is veel liefde, maar slecht georganiseerd’. Elke goede actie van spirituele en sociale aard vergt leidinggevende kwaliteiten.
In samenwerking met DePaul University in Chicago hebben wij een leergang opgezet waarin versterking van deze kwaliteiten centraal staat. Een leidend model hierbij is dat van servant leadership, ontwikkeld door Robert Greenleaf. De leergang bestaat uit drie modules in een voortdurende wisselwerking van colleges en practica. Daarbij en daarin ontwikkelt elke deelnemer een eigen praktijkproject.”
U verzorgt o.a. de module ‘Dienend Leiderschap en levensverhaal’. Wat moet ik me hier bij voorstellen?
“In deze module staat de persoon centraal. Het collectieve en individuele levensverhaal speelt een belangrijke rol in alle situaties waarop sociaal spiritueel leiderschap betrekking heeft. Vraag iemand wie hij is en hij zal antwoorden met een stukje levensverhaal. Daarin drukt iemand de eigen identiteit uit. Dienend leiderschap is gericht op de ontwikkeling van deze identiteit. Wij hanteren hier het door mij ontwikkelde model Tussen Naam en Identiteit.”
Theoloog Jos Roemer verzorgt de module over ‘Dienend leiderschap en samenleving’. Hoe belangrijk is die voortdurend veranderende samenleving als het gaat om dienend leiderschap?
“In zijn module gaat Jos Roemer in op de hedendaagse samenleving die de context is van de wijze waarop individuele en collectieve identiteit zich ontwikkelt. Die hedendaagse samenleving is sterk in beweging, meer dan in voorbij decennia. Vaste structuren en houvast gevende verhalen, normen en waarden vervagen. Dit brengt met zich mee dat ook organisaties continu aan verandering onderhevig zijn. Een strategisch beleidsplan kan soms na een half jaar al weer achterhaald zijn. Leiderschap in deze omstandigheden betekent op de eerste plaats oog hebben voor wat er gebeurt binnen en rondom de organisatie. Een goede leider is in staat om te verwoorden wat er leeft. Tegelijk kan de leider steeds weer de richting aangeven voor de gewenste ontwikkeling van de organisatie.
Jakob van Wielink zegt elders op Nieuw Wij: “Leiderschap is voor 98% leerbaar. Het begint bij leiderschap over jezelf. Als je jezelf niet kunt leiden, kun je anderen niet leiden. Als je je eigen bronnen van inspiratie niet weet, als je je roeping niet kent, dan lukt het niet.” Wat vindt u van zijn ideeën?
“Ik vind de ideeën van Jakob van Wielink levendig en fundamenteel. Hij gaat naar de bron van elk leiderschap – dat is de leider zelf. Degene die leidt, kan geen niemand zijn. In het Nieuw wij-interview eindigt hij met de uitspraak ‘leiderschap gaat over ademruimte mogelijk maken’. Dat is een kwestie van voorwaarden scheppen; het mogelijk maken dat mensen hun talenten kunnen gebruiken en kunnen ontwikkelen. Adem is een ander woord voor ziel. Jacob van Wielink staat een bezield leiderschap voor ogen.”
Hoe is het voor u persoonlijk gegaan als het gaat om het thema ‘leiderschap’? Kunt u anderen goed leiden, vindt u?
“‘Leiderschap’ is voor mij heel geleidelijk een expliciet thema geworden. In mijn jeugd heb ik er niet bij stilgestaan wat het betekende als ik gekozen werd tot leider van een club. Wie ik zou moeten zijn, of hoe ik dat zou moeten doen was geen item. Eigenlijk kwam dat pas toen ik les begon te geven over geestelijke leiding en verantwoordelijkheid kreeg als voorzitter van een vakgroep of als decaan van een faculteit. Toen drong het besef door van human resources.
Het gaat om het ontwikkelen van competenties die in afzonderlijke mensen en in groepen aanwezig zijn. Met de woorden van Robert Greenleaf: ‘worden zij er gezonder, wijzer, vrijer, autonomer van’? Daarin probeer ik voortdurend te leren en ik denk dat ik daar enig talent voor heb.”
In Nederland worden vele duizenden cursussen of trainingen aangeboden over leiderschap. Wat is het unieke van jullie masterclass?
“De aanduiding ‘Inspireren en Dienen’ staat voor het eigene van onze masterclass. Dat unieke ligt in onze bronnen en het gebruik daarvan. DePaul University heeft het leiderschap gesystematiseerd zoals dat eeuwen geleden door een buitengewoon inventieve Vincent de Paul is gepraktiseerd. Dit leiderschap vindt onderdak in het hedendaagse model van servant leadership. De persoonlijke kant hiervan krijgt vorm in een eigen model Tussen Naam en Identiteit. De theorie over de bewegende samenleving staat voor de maatschappelijke inbedding. Door dit alles heen loopt het eigen project dat deelnemers tijdens de masterclass plannen en uitvoeren.”
Wanneer bent u tevreden over de masterclass?
“Wanneer de deelnemers er gezonder, wijzer, vrijer, autonomer door zijn geworden en de competentie is toegenomen om andere mensen en groepen in die zin van dienst te zijn. Ik ben blij met het feit dat de eerste uitvoering van onze masterclass enthousiaste evaluaties opleverde. Ik noem er één: ‘Stilstaan bij leiderschap, je bron en je verhaal maakt bewust en geeft inhoud om te handelen: zeer waardevol voor werk en leven’.”
Voor meer informatie over deze masterclass: klik hier.
