“Laten kerken hun stem horen tegen discriminatie en racisme?”

Op het symposium zal ik meer vertellen over dit boek. Ook zullen mensen die door een artikel of interview hebben meegewerkt aan het boek met elkaar en het publiek in gesprek gaan. Prof. Philip Jenkins, verbonden aan de University of Pennsylvania en expert op het gebied van de groei van het zuidelijk christendom, geeft een lezing en reflecteert op wat sprekers inbrengen.

“We hopen wat meer inhoudelijke verdieping te geven aan een thema dat vaak toch wat de neiging heeft aan het oppervlak te blijven hangen. De tijd van ‘goh er zijn christenmigranten in Nederland, wat bijzonder’ is wat mij betreft wel voorbij. Het is nu tijd om echt inhoudelijk met elkaar in gesprek te gaan, ook over de kwesties waar het soms schuurt.”

Wat is je betrokkenheid bij het thema?

“In mijn tijd als directeur van SKIN-Rotterdam organiseerde ik samen met een groep mensen vanuit de internationale kerken twee keer een verkiezingsdebat. Ik merkte daar dat er vanuit de kerken behoefte was aan een plek waar ze hun stem kunnen laten horen. Ik zag ook dat politici het nodig hebben om uit hun bubbel te worden gehaald.

Het is ontzettend belangrijk dat kerken hun stem meer laten horen, al is het vanuit een soort profetische rol. Dat gebeurt naar mijn mening te weinig, ook vanuit de autochtone kerken. Spreken zij de politiek aan op haar voorbeeldfunctie? Uiten zij hun zorgen over de verdeeldheid in de samenleving die de overheid soms zelf veroorzaakt? Laten ze hun stem horen tegen discriminatie en racisme? Dat mag meer van mij. Ik geloof in een dienstbare politiek die zich bewust is dat je alleen werkelijk dienstbaar bent wanneer je als ‘machthebbende’ partij bereid bent om werkelijk te luisteren naar de ervaringen van mensen die zich machteloos voelen.

Christenen met een migratie-achtergrond zijn te weinig vertegenwoordigd in de politiek en zowel hun gemeenschappen, de politiek als de samenleving missen daar kansen. Er is voldoende potentie die het verdient om in geïnvesteerd te worden, maar dan moet er niet vanuit korte termijn winst gedacht worden, maar met het oog op de langere termijn. Ik hoop met deze bundel en symposium daar een bijdrage aan te leveren.”

Wat is het punt van Philip Jenkins over een mondiaal christendom?

“Jenkins heeft overtuigend beargumenteerd dat de groei van het zuidelijke christendom grote consequenties heeft voor het toekomstig gezicht van het christendom. Via migratie begint dat ook in het noorden door te dringen. Jenkins beschrijft in zijn boeken dat dit ook politieke consequenties gaat hebben, zowel in het zuiden als in het noorden, en in de relatie tussen noord en zuid.”

Welke rol speelt migratie in dit mondiale christendom?

“In het Pentecostalisme speelt bijvoorbeeld de trek van het platteland naar de steden een grote rol. De migratie vanuit Oosters-Orthodoxe moederlanden naar het westen geeft aanleiding tot nieuwe vragen en nieuwe antwoorden die gezocht moeten worden. Diasporagemeenschappen beïnvloeden hun land van herkomst met nieuwe ideeën en technologieën en andersom. Zendelingen die het christelijk geloof verspreiden zijn ook steeds vaker afkomstig uit zuidelijke landen. Migratie zorgt dus voor kruisbestuiving en voor botsingen.”

Op die botsingen zitten we toch niet te wachten?

“Juist de conflicten kunnen aanleiding geven voor creativiteit waardoor iets nieuws kan ontstaan. Dat zie ik ook in Nederland: internationale en migrantenkerken dagen op een bepaalde manier de autochtone kerken uit, en andersom. Die relatie is daardoor vaak wat ambivalent, maar men bevraagt elkaar ook op essentiële punten.

Waar ik me wel zorgen over maak is dat nieuwkomers zich vaker in kwetsbaardere posities bevinden, en zo’n ‘botsing’ daardoor wat harder aankomt. Het publieke domein is momenteel een heel onveilige plek, en daardoor trekken mensen zich terug. Als we zouden zorgen voor een meer level playing field, zou er meer ruimte ontstaan voor de creativiteit die we heel hard nodig hebben om nieuwe wegen te vinden voor onze gezamenlijke toekomst in dit land. Gelukkig zijn er heel veel mensen die buiten de spotlights ontzettend goed werk doen. Een beetje op z’n Rotterdams: niet lullen maar poetsen. Daar hou ik wel van.”

Hoe verhoudt het zich tot opkomend nationalisme, dat vaak ook christelijk geïnspireerd is?

“Volgens mij kun je daar een proefschrift over vullen. De Bijbel, de geschiedenis en ook de huidige christelijke gemeenschappen wereldwijd laten volgens mij – en dat blijkt ook uit de bundel – zien dat christenen zich in verschillende contexten heel verschillend verhouden tot politiek: van absolute mijding – ‘als christen hou je je niet met politiek bezig’ – , revolutionaire verzetsbewegingen, profetisch protest, gehoorzaamheid aan de macht, tot meer theocratische opvattingen.

In mijn bundel hoor ik een geluid dat ongeveer als volgt klinkt: er is niets mis met liefde voor je thuisland of voor je gemeenschap, zolang je anderen hetzelfde gunt en het algemeen belang niet uit het oog verliest. Het is wel wenselijk om te werken aan een nationale identiteit die niet zozeer samenhangt met een bepaalde etniciteit of volk, maar met een begrip van Nederlanderschap waarin binnen het speelveld van de wet ruimte is voor etnische en culturele diversiteit. Andere landen die veel immigratie hebben gekend, kunnen een voorbeeld zijn voor Nederland hoe een gevoel van nationale identiteit op basis van staatsburgerschap te ontwikkelen, met daarbinnen ruimte voor culturele eigenheid van minderheden.”

Jenkins betoogt dat wanneer geloof, politiek en etniciteit vrijwel overlappen, de potentie voor spanningen en conflict toeneemt. De vraag is of het nationalisme waar jij in je vraag op duidt, intrinsiek christelijk geïnspireerd is, of het christelijk geloof gebruikt als legitimatie, om stemmers te trekken. Het is niet altijd makkelijk dat te onderscheiden. Verschillende bijdragen in de bundel neigen naar het laatste: dat in bepaalde religieus-politieke constellaties, religieuze gemeenschappen vatbaar worden voor misbruik door de politiek. Ze zijn hierin geen onschuldig slachtoffer; gemeenschappen kunnen zelf een belangrijke positieve of negatieve sleutelrol spelen in politieke bewustwording en mentale weerbaarheid van hun mensen. Dat is een les die wat mij betreft ook in Nederland heel actueel is.”

Gaat het ook over Rooms-Katholieke en Orthodoxe christenen?

“Zeker, waarom niet? Vanuit Nederlands perspectief kun je protestantse oogkleppen opzetten, maar vanuit globaal perspectief ontzeg je jezelf dan ontzettend veel moois. Ik geloof dat God zich op vele manieren openbaart en dat de veelkleurigheid binnen de kerken een reflectie is van het feit dat God naar ieder mens wil uitreiken, in de context waar hij of zij zich bevindt. In de bundel kun je zien dat er allerlei connecties bestaan tussen verschillende denominaties: ze beïnvloeden en bekritiseren elkaar, dagen elkaar uit tot vernieuwing, en verrijken elkaar. Eén hoofdstuk gaat over bevrijdingstheologie binnen de Latijns-Amerikaanse katholieke context, en twee hoofdstukken gaan over de Oosters en Oriëntaals Orthodoxe kerken respectievelijk. Deze denominaties zijn namelijk én getalsmatig gezien relevant, én inhoudelijk gezien interessant: de katholieke kerk is de grootste christelijke denominatie wereldwijd, en katholieke en Orthodoxe tradities bevatten waardevolle elementen die leerzaam zijn om je in te verdiepen. De sprekers op ons symposium reflecteren ook die diversiteit.”

Kan een mondiaal christendom heen om interreligieuze dialoog en samenwerking? Waar liggen hier kansen?

“Volgens mij kan de hele wereld niet om interreligieuze samenwerking heen, als we samen een toekomst willen hebben. Christenen in zuidelijke landen leven vaker in een minderheidspositie dan in het westen. Als minderheid heb je je te verhouden tot omringende andersdenkenden, en dat is soms heel ingewikkeld, zoals de hoofdstukken over China en Egypte in de bundel wel laten zien.

Een punt van inspiratie vind ik in het boek ‘Niet in Gods Naam’ van Jonathan Sacks. Hij beschrijft hoe in Deuteronomium 23:7 de Israëlieten wordt opgedragen om ook Egyptenaren respectvol te behandelen, omdat zij als vreemdelingen in Egypte hebben gewoond. De Israëlieten waren als slaven onderdrukt en uitgebuit, en toch werd hen gezegd dat zij hun haat jegens de Egyptenaren moesten loslaten, wilden ze zelf werkelijk vrij zijn.

Ik zie kansen als we ons meer gaan beseffen dat we zelf ook een minderheid zijn of kunnen worden en dus kwetsbaar zijn, net zoals andere mensen, en elkaar op die manier gaan behandelen. De ervaringen van vervolgde minderheden helpen mij om me bewust te zijn van de kostbaarheid van het leven in vrijheid.”

Vraagstukken rond homoseksualiteit, de positie van vrouwen en gender, ligt daar niet een enorme kloof tussen christenen uit noord en zuid?

“Er zijn verschillen die vormen soms een uitdaging. Tegelijkertijd ligt het niet zo zwart-wit: in het westen zijn bijvoorbeeld reformatorische kringen op bepaalde issues ook meer conservatief, en ik ken ook ‘zuidelijke’ christenen die geen probleem hebben met homoseksualiteit, om maar een voorbeeld te noemen.

Zeker als het gaat om de positie van vrouwen denk ik dat we ons vanuit het westen soms verkijken op de genuanceerde realiteit. In China bijvoorbeeld, maar ook elders, spelen vrouwen juist een belangrijke rol in de groei van het christelijk geloof, zeker in de protestantse versies daarvan. Dat komt doordat dit geloof hen kansen biedt die zij binnen hun traditionele cultuur en samenleving niet vinden.

Ook in internationale kerken in Nederland zie je iets vergelijkbaars. Er zijn meer vrouwelijke voorgangers in de pinksterkerken van migranten dan in autochtone pinksterkerken. Migratie haalt mensen uit de sociale structuren van hun land van herkomst, en de Nederlandse samenleving biedt kansen die vrouwen uit deze gemeenschappen meestal graag benutten. Dit zie je ook in hun kerken terug.

Vergeet niet, dat de meeste christelijke migrantengemeenschappen in Nederland niet groot genoeg zijn om zich binnen hun eigen monoculturele bubbel te kunnen opsluiten. Er zijn ongeveer evenveel christelijke als islamitische migranten in ons land, maar in Rotterdam heb ik wel eens op een rijtje gezet dat de christelijke gemeenschappen uit meer dan veertig verschillende landen komen, waar de islamitische uit zo’n twaalf landen komen. De diversiteit is enorm.”

Tijdens het symposium zijn alleen mannelijke sprekers. Hoe vernieuwend is dat?

“Mannen kunnen toch ook heel vernieuwende dingen zeggen en doen? Er zijn niet alleen mannelijke sprekers: zelf zal ik een presentatie geven over mijn boek, er is nog een andere vrouwelijke spreker. En zowel dagvoorzitter als panelmoderator zijn vrouwen. En als kartrekker ben ik verantwoordelijk voor het hele project. We hebben volgens mij een mooi diverse line-up, met mensen uit vijf continenten en vier denominaties.”

“Tijdens mijn onderzoek viel me op dat veel van de politiek actieve mensen die ik sprak, juist markante vrouwen zijn met een migratie-achtergrond. De mannen zijn daarentegen weer oververtegenwoordigd onder kerkelijk leiders. In dit symposium ligt het zwaartepunt iets meer op de theologische dan op de politieke aspecten. Het politieke gesprek tussen ChristenUnie en de internationale kerken krijgt op andere momenten meer aandacht.”