Je woont al vele jaren in Jordanië. Hoe is dat zo gekomen?
“In 1994 studeerde ik af aan de Leraren opleiding in Amsterdam. Ik wilde een jaartje reizen, maar had geen geld. De oplossing was een baan als stewardess bij Royal Jordanian Airlines, want op die manier kon ik in het buitenland wonen, veel reizen en tegelijkertijd geld verdienen. Jordanië was destijds nog een heel onbekend land en dat vond ik leuk en spannend. Het vredesverdrag met Israël werd dat jaar getekend en daarna kwam er in het westen meer bekendheid. Amman was ook nog lang niet de kosmopoliete stad die het nu is en de buitenlandse stewardessen hadden heel wat bekijks. Ondanks het feit dat ik had gezworen me niet in te laten met lokale mannen kwam ik toch een Libanees tegen, die te leuk was om te negeren! Na een jaartje verkering besloot hij om de benen te nemen naar Canada en ik besloot om terug te gaan naar Nederland. Onze relatie stond even op pauze maar al snel beseften we dat we met elkaar verder wilden. De vraag was: waar moesten we wonen? Canada viel hem tegen, vanwege het koudere klimaat en de levensstijl. Hij wilde ook niet naar het natte en over geregelde Nederland komen om daar een soort gastarbeider te worden. Ik ben toen maar naar Jordanië terug gegaan met de gedachte dat we vandaar op zoek zouden gaan naar het ideale land voor ons beiden. Libanon bleef voor mijn vriend een droom en ik wilde daar ook graag heen, maar er waren steeds weer redenen waarom we in Amman bleven. Inmiddels zitten we er nog steeds en hebben we twee zonen van 16 en 13 voor wie Jordanië “thuis” is.”
Hoe zou je Jordanië willen omschrijven?
“Jordanië is adembenemend mooi en heel divers. Qua klimaat en natuur is het echt ideaal om te wonen! Er zijn vier seizoen en het is zelden extreem koud of extreem heet. Er zijn bossen in het Noorden, bergen in het midden, een van de allermooiste woestijnen van de wereld in het zuiden, en aan de westgrens ligt de Dode Zee. De oudheid is hier overal zichtbaar aanwezig en Bijbelverhalen komen letterlijk tot leven. Het is een prachtig vakantieland en het is echt een klap voor de economie dat toeristen momenteel bang zijn om te komen.”
Hoe is de staatsvorm?
“Jordanië is ongeveer twee keer zo groot als Nederland, met een bevolking van 9,5 miljoen mensen waarvan 4 miljoen in Amman. Jordanië is een constitutionele monarchie met een gekozen parlement, maar de koning heeft veel macht. Het lijkt een democratisch land maar is het niet echt. Er is censuur, corruptie en een actieve geheime dienst. Jordanië kent ook veel armoede en er bestaan grote verschillen tussen arm en rijk, maar gelukkig niet op zo’n schrijnend niveau als bijvoorbeeld in India.”
In het Midden-Oosten lijkt het land een baken van rust. Is dat beeld correct?
“Vergeleken met de situaties in de landen rondom Jordanië is dat natuurlijk zo. Er is geen oorlog en geen dagelijkse dreiging op straat. Ik voel me hier heel erg veilig. Af en toe gebeurt er iets waardoor je even gaat twijfelen, zoals de moord op Nahed Hattar vorige week of het incident vorig jaar november op een Amerikaans politie trainingscentrum waar 5 mannen zijn doodgeschoten. Maar dit soort dingen, en erger, gebeuren overal ter wereld.
Jordanië lijkt de ‘Arabische Lente’ overleefd te hebben. In 2012 waren er regelmatig protesten tegen de koning, vooral in het arme zuiden maar ook in Amman. De regering heeft het kunnen sussen met beloften over nieuwe en versnelde democratisering en ik denk dat de ontwikkelingen in buurlanden Egypte en Syrië ook hebben meegeholpen om de protesten te stoppen. Uiteindelijk zagen veel mensen in dat een snelle omwenteling, met een machtsvacuüm als gevolg, erg risicovol is. Jordanië is voor het westen een heel belangrijk land omdat het naast Israël ligt, en omdat het als opvang natie voor de hele regio fungeert. Amman zit bomvol met westerse NGO’s, bedrijven en inlichtingendiensten. Het westen is er alles aan gelegen om het hier rustig te houden.”
Hoe zou je de inwoners van Jordanië omschrijven? Lopen er veel culturen door elkaar heen?
“Jordanië is een echt immigranten land en veel mensen hebben een gelaagde identiteit; ze zijn Jordaniër maar ook iets anders. Vergeet niet dat Jordanië, net als alle landen in deze regio, een geconstrueerde natie is met landsgrenzen die, na de val van het Ottomaanse Rijk, door Frankrijk en Engeland getrokken zijn. De oorspronkelijke bewoners zijn bedoeïenen van verschillende grote regio gebonden stammen. Ze zijn niet automatisch loyaal aan de regering want ze identificeren zich niet perse met de natie en ze hebben als oorspronkelijke bewoners veel macht. Maar ook zij kunnen vaak hun afkomst terugbrengen tot gebieden in Saudi Arabië, Jemen of elders.
Verder is dit gebied altijd al een toevluchtsoord voor vluchtelingen geweest. In de tweede helft van de 19de eeuw zijn er vanuit Rusland groepen Circassiërs gekomen die het gebied rond Sotsji waren uitgezet door de Tsaar. Later zijn er ook Tsjechen gekomen, Koerden en Armeniërs. Na de constructie van Israël en de bezettingsoorlogen in Palestina kwamen de Palestijnen naar Jordanië. Ze kwamen in zulke grote getale dat ze nu ongeveer de helft, of misschien zelfs de meerderheid, van de bevolking uitmaken. Officiële cijfers worden niet gepubliceerd. Tijdens de burgeroorlog in Libanon zijn er wat Libanezen gekomen, en na de invasie in Irak kwamen de Irakezen. Sinds 2011 is de vluchtelingenstroom van Syriërs op gang gekomen en de schatting is dat er op het moment misschien wel rond de 1 miljoen Syriërs in Jordanië verblijven.
Afgezien van al deze politieke vluchtelingen is er ook een grote groep economische vluchtelingen woon- en werkzaam in de grote steden. Mensen die uit landen komen waar nog meer armoede heerst dan in Jordanië, zoals Egypte, Sri Lanka, Ethiopië en de Filippijnen. Deze groepen zijn in Jordanië als gastarbeiders. Ze hebben een lage status, weinig rechten en werken voornamelijk als schoonmaak en huispersoneel. Als laatste zijn er de expats.”
Een wonder dat het niet tot grote conflicten leidt, nietwaar?
“Over het algemeen leven de groepen vreedzaam naast elkaar en door elkaar, maar onderhuids is er sprake van segregatie en discriminatie, en af en toe komen er spanningen tot uiting. In 2007 was er de eenheidscampagne “Jordan First” die er op gericht was dat iedereen zichzelf boven alles Jordaniër ging voelen en noemen. Het feit dat deze campagne nodig geacht werd, zegt wat over de verhoudingen. Het is een hele toer om al deze groepen in het land (enigszins) tevreden te houden, tegelijkertijd goede relaties te behouden met de buurlanden, en ook de steun van het westen niet te verliezen.”
Hoe zit het met religie?
“De officiële staatsgodsdienst is de soennitische islam en er is een christelijke minderheid van ongeveer vier procent. Religieuze verschillen lopen dwars door de etnische verschillen heen. Zo zijn er zowel islamitische- als christelijke Palestijnen, bedoeïenen, Irakezen en Syriërs. Religieuze verschillen worden steeds belangrijker onder invloed van strengere islamisering van grote bevolkingsgroepen in het land en meer en meer christenen voelen zich in Jordanië minder thuis. Ik hoor ook steeds meer kritiek op sjiieten, terwijl dat onderscheid voorheen helemaal niet speelde.”
Je gaat voor Nieuwwij een nieuwe reeks schrijven over Jordanië. Wat kunnen we verwachten?
“Ik wil graag inzicht verschaffen in Jordanië als immigratieland en de gelaagde identiteit die hieruit voortkomt. Toen ik onlangs in Nederland was merkte ik dat er veel aandacht was voor discussies over wat de Nederlandse identiteit is. Ik zag parallellen. Het lijkt me interessant om vanuit deze invalshoek naar Jordanië te kijken. Ik wil dit doen door interviews met Jordaniërs uit verschillende culturen en behorende tot verschillende minderheden. Mijn interviews gaan zich beperken tot mensen uit Amman en mijn eigen cirkel om duidelijk te maken dat je hier niet ver hoeft te zoeken voor fascinerende verhalen over afkomst en identiteit. Ik hoop dat deze verhalen kunnen bijdragen aan kennis over Jordanië, het Midden-Oosten en het leven van mensen hier.”
Wat interessant! Ik ben een paar jaar geleden afgestudeerd met een master scriptie over gelaagde identiteit van Israeliers.
Interessant maar plaats een kanttekening bij ‘gelaagde identiteit die voortkomt uit immigratie’: ieder mens heeft per definitie een ‘ gelaagde identiteit’ , welke gevormd wordt door o.a. gender, ouder, huis/werk/sportschool/vrienden/milieu. In elk dagelijks leven wordt ‘gespeeld’ met de verschillende identiteiten. Een concretere vraag is volgens mij: wat heeft emigratie of het nieuwe land voor een invloed gehad op de identiteit van de migrant -op welke manieren of waardoor, waarvoor heeft de migrant zichzelf moeten aanpassen of veranderen (of niet natuurlijk)
Beste Christa,
Ik ben het helemaal met je eens! Identiteit is inderdaad zo veel meer dan enkel waar je vandaan komt. Ik ben ook benieuwd naar de vragen die je stelt en ze komen zeker aan de orde in mijn serie.
Groeten,
Mireille
Dank voor de heel interessante interviews! Ben van plan om in de zomer door Jordanie te gaan reizen en heb nu al wat meer beeld bij dit land gekregen.
Groet, Marit