Voelt u zich meer thuis in Nederland of in Marokko?
“Nederland. Ik vind Nederland een geweldig land. Je kunt hier lekker fietsen, al dat groen en al dat water. Het landschap is mooi. Daarnaast voel ik me prettig als ik denk aan onze Nederlandse buren, mijn collega’s en onze kinderen. De laatsten hebben het hier erg naar hun zin. Ik heb weinig te klagen. Niet voor niets heb ik hier een huis gekocht. Een paar jaar geleden, toen ik nog in Marokko woonde, heb ik heel goed moeten nadenken over de vraag of ik wel weer terug wilde naar Nederland. Mijn oudste kind – hij is nu bijna zeven jaar – wilde ik niet aandoen wat mij is aangedaan: op relatief oude leeftijd nog naar een ander land verhuizen. Uiteindelijk hebben mijn vrouw en ik én mijn kinderen, na een korte ‘testperiode’, ervoor gekozen om naar Nederland te gaan. En ja, we zijn ‘wereldburgers’. In Marokko hebben we het ook naar ons zin gehad. Maar als ik moet kiezen, kies ik voor Nederland. We voelen ons hier helemaal thuis. Maar dat kan over tien jaar weer veranderd zijn.”
Hoe zit het met thuisgevoel van andere Marokkaanse Nederlanders die u kent?
“Je hoort en leest het amper, maar bijna alle collega’s, vrienden, familieleden en andere Marokkaanse Nederlanders die ik ken, zijn trots op Nederland. En dan heb ik het niet alleen over de intellectuelen. Ze voelen zich hier thuis. Echt waar. Veel remigranten die ik spreek in Marokko zijn positief over Nederland. Elke keer weer hoor je positieve reacties: ‘Nederland is nog eens een echt land’, of: ‘In Nederland is alles goed geregeld’. Ze hebben de leukste herinneringen. Veel Marokkaans-Nederlandse jongeren kunnen het niet langer dan drie weken uithouden in Marokko. Ze gaan liever op vakantie naar Spanje of Portugal. Natuurlijk is Nederland wel minder tolerant geworden de laatste tijd. Maar kijk naar de rest van de wereld: daar is de intolerantie ook gegroeid. Mensen hebben steeds minder vrijheden. We zijn gewoon steeds strenger, wereldwijd. Misschien heeft dit een economische oorzaak, ik weet het niet. Relatief gezien gaat het dus niet slecht met Nederland.”
U hebt lange tijd in Marokko gewoond, kent het land goed. Wat vindt u het mooiste aan Marokko?
“Behalve het feit dat je heerlijk kunt eten in Marokko, zou ik zeggen: de meer relaxte manier van omgaan met elkaar. In Nederland werken we onnodig hard. Waarom moeten er per se vier vergaderingen gehouden worden, als je ook met één toekunt? Waarom werk je zo hard als het op een andere, meer relaxte manier kan? Het zal me niets verbazen als de Marokkanen hun leven een hoger cijfer geven als het gaat om de kwaliteit van het leven.”
En wat vindt u het lelijkste aan Marokko?
“Het politiek klimaat. Politiek is allemaal schijn in Marokko. Marokko is niet honderd procent democratisch en het parlement is niet representatief voor de gehele bevolking. En je hebt het over een land, waarvan ongeveer de helft van de inwoners analfabeet is. Er wordt teveel over onbelangrijke zaken gepraat door parlementariërs en de kloof tussen de man op de straat en het parlement is te groot. In plaats van het analfabetisme aan te pakken, wordt er gepraat over bijvoorbeeld de kleur of het formaat van de nieuwe identiteitskaart. Ik ben overigens wel optimistisch over de toekomst. Het wordt allemaal beter in Marokko. Het gaat alleen dertig keer langzamer dan hier.”
Marokkaanse Nederlanders worden vaak geassocieerd met geweld, criminaliteit en negativiteit. Wat moet er gebeuren om een positievere beeldvorming te ontwikkelen?
“De camera richten op andere Marokkaanse Nederlanders. Dit ligt voor mij heel gevoelig. Ik word namelijk zo flauw van deze vraag. Die wordt ons zó vaak gesteld. In grote meerderheid gaat het goed met de Marokkanen hier, ook met de jongeren. We promoten dit land in het buitenland, we zijn keihard bezig met onze carrières, we doen activiteiten in de wijken, we wijzen anderen erop dat ook Marokkanen hebben meegevochten voor de bevrijding van Nederland in de Tweede Wereldoorlog en we helpen mee om de criminaliteitscijfers lager te krijgen. Maar de media willen geen positief nieuws horen. Er moet daar natuurlijk geld verdiend worden. De Marokkaanse gemeenschap is echter niet passief. Ik heb eens een mail gestuurd naar Geert Wilders. ‘Ik wil je vriend zijn! Ik bied je een gratis vakantie aan in Marokko. Kun je zien hoe het daar is.’ Maar geen reactie, hoor.”
Gelukkig zijn er ook steeds meer succesvolle Nederlandse Marokkanen. Kunt u hun succes verklaren?
“Marokkanen beginnen hier met een achterstand. We moeten er extra hard voor knokken om erbij te horen, om mee te doen. Zeker Marokkanen zullen een diploma moeten halen om werk te vinden en dus doen zij extra hun best om hierin te slagen. Die extra drive om er toch iets van te maken ondanks die moeilijke start, dat is wellicht mede de reden van het succes van veel Marokkanen hier. De discriminatie waar jongeren hier tegenop lopen, keren sommigen dus om in motivatie om des te harder te werken. Ik ben er blij mee dat steeds meer Marokkanen hier in Nederland succesvol zijn, hoewel je ook weer niet moet overdrijven.”
Afgelopen woensdag was er een bericht in de media dat de Marokkaanse moskeeën in Amsterdam transparanter willen zijn: er komen bijvoorbeeld websites voor deze moskeeën en er worden meer wijkactiviteiten met niet-moslims georganiseerd. Wat vindt u hiervan?
“Dat is een stap in de goede richting. Wat mij betreft gaan die moskeeën nog een stapje verder. Het zou eigenlijk zo moeten zijn dat niet-moslims – uiteraard ook niet-gelovigen – ook om andere redenen dan een kennismaking eens op bezoek komen in een moskee. Ik bezoek geregeld kerken vanwege bijvoorbeeld de architectuur. Waarom zou dat ook niet met niet-moslims en een moskee het geval kunnen zijn? Dat buurtwerk is erg goed; wat mij betreft maken ze de moskeedeuren van glas en worden de drempels om gewoon eens langs te komen nog lager gemaakt.”
Onlangs bleek uit een onderzoek dat de islam een oorzaak kan zijn in het criminele gedrag van Marokkaanse jongeren. Wat vindt u hiervan?
“Ik ken het onderzoek niet, maar mijn gevoel zegt met dat deze conclusie nergens op slaat. Mijn familie en ik, we zijn allemaal moslims maar niet crimineel. Waar ik een hekel aan heb, zijn de woorden ‘dé islam’. Dé islam bestaat niet, ik heb mijn eigen islam en de andere Marokkaanse Nederlanders hebben ook ieder hun eigen islam. Ik twijfel niet aan de kwaliteit van de onderzoeker, maar ik vrees dat hier sprake is van een verkeerde en niet representatieve selectie van moslims.”
In het Joods Historisch Museum is momenteel een expositie over joden in Marokko. De laatste decennia is het aantal joden daar dramatisch gedaald. In hoeverre heeft dat te maken met de politiek in Marokko?
“In ieder geval is het niet zo dat joden in Marokko vervolgd zijn of worden. Ook zijn ze niet gevlucht omdat ze niet welkom zouden zijn. Joden hebben alle vrijheid in Marokko; Marokko is het meest open islamitische land, zeker ten aanzien van deze bevolkingsgroep. In Rabat bijvoorbeeld, waar ik lange tijd heb gewoond, heb je vele hoge joodse functionarissen. Ik heb ook joodse buren en vrienden gehad. Ik kan me dus niet voorstellen dat de politiek iets te maken heeft gehad met deze daling van het aantal joden. Volgens mij zijn veel joden op een gegeven moment verhuisd naar Israël. Ik ben ook verhuisd naar Nederland en dat heeft niets met mijn religieuze achtergrond te maken.”
Stel: u krijgt één miljoen euro om een tentoonstelling over Marokko in Nederland te ontwikkelen. Waar zou die over gaan?
“Nou, over bijvoorbeeld het mooie landschap in Marokko. Hoewel, misschien is diversiteit een interessanter onderwerp; Marokko is tien keer méér multicultureel dan Nederland. In Nederland heb je maar twee officiële talen, in Marokko veel meer. Naast de vele lokale subculturen en plaatselijke talen en dialecten kom je regionale tradities, eetgewoontes, typische klederdrachten en verschillende rassen tegen. Qua ras noem ik Marokko ook wel eens ‘het groot Suriname’.”
De laatste maanden verschijnen behoorlijk wat boeken over de eerste jaren van de migratie van Marokkanen naar Nederland. Wat vindt u hiervan?
“Het is natuurlijk geen toeval dat dit gebeurt. Nederlanders hebben hoe langer hoe meer meningen over Marokko en Marokkanen en dan is het goed dat deze boeken verschijnen. Zeker als je ziet wat Geert Wilders allemaal over Marokkanen zegt. Ik moet zeggen dat ik ook wel eens de drang heb om te schrijven. In ieder geval hoop ik dat, mede dankzij deze boeken, negativiteit in iets positiefs verandert.”
De komende twee maanden is het thema op deze website ‘Reizen’. Reist u deze zomer naar Marokko, zoals vele andere Marokkaanse Nederlanders?
“Jazeker. We hebben daar een huisje. Al met al gaan we vijf weken naar Marokko. En nee, dat wordt dus niet alleen maar vakantie vieren. Dat doen we hooguit een week in Marrakech. We hebben verder geen vast programma. We zijn uitgenodigd voor een bruiloft en ik moet voor Bab Tamesna gedurende acht dagen een groep Nederlanders begeleiden. Kortom: ik vul die tijd in Marokko divers in.”
Mooie woorden van deze Mustapha, vind hem echt een voorbeeldMarokkaan. Maar vind hem ook naïef en wereldvreemd.
Mooi interview. Positief zijn verhaal, maar wat me opvalt is dat de meeste Marokkanen die niet al te religieus zijn, het beste scoren qua werk, carriere, etc. Zit hier een verband tussen religie en carriere?
Een goed en vertrouwen wekkend verhaal. Wat mij interesseerd is het onderwerp identiteit. Ik raak nieuwsgierig door de volgende quotes;
…..”Alhoewel hij geen praktiserende moslim is, noemt hij zichzelf een ‘echte moslim”, en verderop in het intervieuw; ….”Mijn familie en ik, we zijn allemaal moslims”….
Ook heb ik zelfs gehoord van ‘ongelovige moslims’. Autochtone Nlers noemen zich Nederlanders als ze niet meer geloven. Waarom noemt Mustapha zich geen Marrokaan nu hij niet meer practiseert (niet meer gelooft?), te meer omdat volgens hem dé islam niet bestaat en ieder op zijn eigen manier moslim is. Draag je er zo zelf niet aan bij dat je regelmatig over een kam geschoren wordt? Zo wordt de differentiatie voor anderen namelijk moeilijk waar te nemen.
Ik zelf erken bijv. wel mijn christelijke conditioneringen en culturele/psychologische achtergrond maar kan (en zal)mezelf ondanks dat absoluut geen christen noemen.
Ad.