Waarom zijn partijen als de LPF en de PVV zo populair bij veel burgers?
“Voor de aantrekkingskracht van dit soort extreemrechtse partijen bestaan verschillende verklaringen. Een belangrijke is dat mensen het met een deel van het partijprogramma eens zijn: inhoudelijk gaat het vooral om de punten criminaliteit, Europa, immigratie en integratie. De standpunten die partijen als de PVV op deze terreinen uiten, komen simpelweg overeen met die van grote groepen burgers.”
…En het gaat hier om ‘boze burgers’ die, tegen het vooroordeel, volgens u heus niet allemaal ongeinformeerder, teleurgestelder of racistischer zijn dan de rest van de bevolking. Wie zijn zij dan wel, waar komt hun boosheid vandaan?
“Boze burgers zijn net gewone burgers. Veel burgers hebben niet gestudeerd en denken niet erg genuanceerd over politieke kwesties. Dat gaat vaak samen met standpunten als ‘zwaarder straffen leidt tot meer veiligheid’. Veel hoger opgeleiden zien dit soort zaken vaak anders. Ook omdat ze vaak andere ervaringen hebben dan de burgers die rechts-populistisch stemmen. De hoger opgeleiden wonen in betere wijken en kennen vooral de leuke kant van de mondialisering: buitenlandse collega’s, internationale uitwisseling, etcetera. PVV-aanhangers daarentegen hebben een grotere kans om in mondialisering schaduwzijden te ontdekken: bijvoorbeeld werk dat wordt overgenomen door Polen en wijken die van karakter veranderen. Zij hebben dus ook meer reden zich te verzetten.
Overigens zie je dat veel PVV’ers hun stem geheim houden vanwege het vooroordeel proleten of tokkies te zijn. Lang niet overal wordt het geaccepteerd zo’n mening te hebben, al groeit die acceptatie wel.
Belangrijk is te begrijpen waar die boosheid vandaan komt en of die op een fatsoenlijke manier opgelost kan worden. De zorgen van deze burgers over criminaliteit, Europa en immigratie zijn minimaal voor een deel reëel, en dus is het onverstandig hen te negeren.”
Zijn de boze burgers waarmee u onderzoek doet er ook van overtuigd dat extreemrechtse politici hun boosheid kunnen wegnemen?
“Voor veel burgers is het moeilijk om een overtuigd aanhanger van extreemrechtse partijen te zijn, simpelweg omdat burgers zich in weer andere standpunten gewoon niet kunnen vinden. Bovendien hebben zulke partijen een slecht imago. De groep burgers die potentieel op een partij als de PVV kan stemmen, ziet tegelijkertijd ook nadelen en aarzelt. Dit verklaart waarom de aanhang van deze partijen zeer sterk kan schommelen.
Boze burgers hebben uiteenlopende bezwaren. De ironie is dat veel PVV’ers helemaal niet zo tegen de islam zijn als Wilders, en dat probleem overtrokken vinden. Zij maken vooral een strategische keuze in een bepaalde richting, zonder het met alle voorstellen eens te zijn. We kunnen constateren dat bijvoorbeeld de kwestie over hoofddoeken niet echt gerelateerd is aan de inhoudelijke wensen van PVV- stemmers. Die lost zorgen als criminaliteit of overlast van Poolse arbeiders immers niet op.”
Hoe serieus nemen andere partijen de zorgen van de ‘boze burger’?
“Van negeren is zeker geen sprake, aangezien we kunnen merken dat de publieke opinie zich in de richting van de PVV begeeft. De zaken die de PVV naar voren brengt over Europa en de islam zijn steeds minder controversieel. Zie het regeringsbeleid ten aanzien van Europa; de huidige kritische houding was jaren geleden ondenkbaar. Ook is het ondenkbaar dat tien jaar geleden VVD- Kamerleden voor een hoofddoekverbod voor ambtenaren zouden pleiten; zoals Tweede Kamerlid en VVD’er Jeanine Hennis-Plasschaert onlangs deed. Wat we van deze verschuivingen inhoudelijk moeten vinden is verder aan de lezer.
In Aantrekkelijke politiek? Jongeren en popularisering van politiek (2006) schrijft u over popularisering: politici grijpen dikwijls naar populaire media (talkshows, spelletjesprogramma’s, tijdschriftinterviews, muziekevenementen) om politiek populair voor jongeren te maken. En in het onlangs verschenen Veel gekwetter, weinig wol (2011) analyseert u met Maurits Kreijveld de veronderstelling van politici dat de relatiekloof met burgers door sociale media gedicht kan worden. Worden popularisering en sociale media door gematigdere partijen misschien ingezet als alternatief om de populariteit van extreemrechts te evenaren?
“Politici zijn door het populisme steeds meer op zoek naar de burger en gebruiken daar allerlei kanalen voor, zoals deze. Maar het lijkt me onwaarschijnlijk dat zo’n strategie werkt, omdat burgers vooral inhoudelijk stemmen. Burgers raken niet afgeleid door het charisma van een politicus, ze gaan niet op ideeën stemmen waar ze niet achter staan. Dit geldt zeker voor politici met extreme standpunten als Wilders. Overigens vraag ik me ook af of je kunt zeggen dat Wilders charisma heeft. Veel van zijn aanhangers zien dat anders en vinden hem hooguit een slap aftreksel van Fortuyn.
Politici moeten kijken naar wat burgers drijft en maatregelen nemen die ontevredenheid de kop in drukken, maar zonder de oplossingen van Wilders over te nemen. Op communicatiegebied helpt het zeker om helderder en duidelijker te praten, aangezien veel PVV-aanhangers Wilders wel kunnen volgen, maar allerlei concurrenten niet. Het gaat dus niet alleen om de juiste maatregelen nemen, maar vooral ook om het communiceren daarvan, laten zien dat je iets gedaan hebt als politicus. Maar dat is iets anders dan op MTV verschijnen en twitteren.”
Denkt u dat de politieke belangstelling van burgers zal toenemen als partijen deze boosheid serieuzer gaan nemen?
“De opkomst van partijen als de PVV is volgens mij geen teken van politieke belangstelling die groeiende is, maar vooral van het feit dat een groep burgers met bepaalde inhoudelijke standpunten vroeger door politieke partijen niet werd bediend, en door de PVV wel. Uit veel onderzoeken komt overigens naar voren dat slechts twee procent van de burgers lid is van een partij. Dit is een specifieke vorm van politieke betrokkenheid, gericht op institutionele politiek, waarbij mensen affiniteit hebben met politieke stromingen en ook vaak politieke ambities hebben. Het is volgens mij verkeerd de aanhang van bijvoorbeeld de PVV hiermee te vergelijken. Deze mensen hebben vooral interesse in bepaalde maatschappelijke thema’s en willen die ook opgelost zien, maar zij zullen niet snel partijlid worden. De kans dat de PVV – als het een ledenpartij zou zijn – hele hoge aantallen leden zou halen lijkt mij dan ook klein.”
De politiek zie ik voorlopig nog niet de Burgers serieus nemen, en vanuit de politiek is er geen enkele affiniteit voor de Burgers, behalve als het verkiezingstijd is dan vliegen de ‘Loze Beloften’ over en weer. Als de stemmen binnen zijn, dan doet de politiek alsof de Burgers gemend moeten worden, totaal Respectloos naar de Burgers!
Dat PVv-ers niet zoveel problemen met islam hebben, vind ik toch opvallend. Waarom heeft Wilders daar dan zo’n punt van gemaakt?