Hoe kijk je terug op je tijd bij Nes Ammim?
Het was een intensieve periode. Het heeft een behoorlijke tijd geduurd voordat ik me op mijn plek begon te voelen in Israël. Het is een land dat overspoeld wordt door mensen van buiten. Dat levert soms wantrouwige reacties op. Waar kom je je mee bemoeien? Tegelijkertijd willen mensen graag hun verhaal kwijt. Veel mensen voelen zich niet voldoende gehoord en begrepen en willen graag uitleggen welke problemen en oplossingen zij zien.
Ik ben vaak heel gastvrij en warm onthaald. Tegelijkertijd blijf je wel een gast: een buitenstaander, iemand die even langs komt. En dat ben je uiteindelijk ook. Dat heeft me ook aan het denken gezet, eigenlijk vanaf de allereerste dag, over wat ik daar eigenlijk deed als Nederlander.
Ik kreeg nog wel eens te horen ‘dit is ons conflict’, bemoei je er niet mee. Ik geloof daar echter niet meer in. Niet alleen is de Europese geschiedenis van antisemitisme een van de grote oorzaken, tegelijkertijd, het voortbestaan van het conflict heeft ook zijn politieke impact op ons en op de Nederlandse politiek. Een tijd in Israël wonen en in Palestina rondreizen heeft voor mij verhelderend gewerkt.
In de afgelopen jaren werd ik gallisch van het vaak volstrekt opportunistische en racistische politieke discours in Israël. Tegelijkertijd werkte ik in Nes Ammim samen met inspirerende en vasthoudende idealisten die wilden proberen om in ieder geval op het niveau van het dagelijks samenleven verbeteringen te bereiken.
In Nes Ammim, een Europese enclave in het etnisch en religieus zeer gemengde Galilea, vonden dialoogorganisaties een voor sommigen weldadige neutraliteit. Daardoor is Nes Ammim voor groepen een prettige plek om te komen.
Op welk initiatief, wapenfeit, ben je het meest trots?
Omdat Nes Ammim jaarlijks onderdak biedt aan gemiddeld 45 dialoogactiviteiten hebben we een groot netwerk opgebouwd. Daardoor kunnen mensen en organisaties zich verbinden en vervolgens samen weer nieuwe projecten opstarten.
Een van de initiatieven is het Galilee Seminar dat we dit jaar voor het eerst organiseerden. Samen met een aantal joodse en christelijke partners organiseerden we meerdaagse workshops voor studenten die geïnteresseerd zijn in de joods-christelijke dialoog. De kennis over de verschillende religies is vaak maar zeer beperkt en dat biedt een voedingsbodem voor veel vooroordelen en angsten die vaker wel dan niet ongegrond zijn. Na een voorbereiding die meer dan een jaar geleden begon, vond dit seminar eind oktober plaats.
We hebben lang getwijfeld of we het wel moesten laten doorgaan vanwege de gebeurtenissen van afgelopen zomer in en rondom Gaza. Uiteindelijk waren er 50 deelnemers die twee dagen lang in een goede atmosfeer met elkaar in gesprek zijn geweest. Dat de conferentie geslaagd was, blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat na afloop een van de deelnemende rabbijnen een christelijke deelnemer vroeg om straks met chanoeka in de synagoge te komen vertellen over de betekenis van licht in de christelijke traditie.
Ook is een van de joodse deelnemers die in een settlement in de Westbank leeft, samen met een christelijke deelneemster op bezoek geweest in de vlakbij gelegen Tent of Nations, een Palestijns boerenbedrijf zonder bouwvergunning dat een hoopgevend teken is van geweldloos verzet tegen de bezetting. Vanuit Nederlands perspectief lijken dit geen grote stappen, maar in een gescheiden samenleving als de Israëlische en zeker op de Westbank moeten mensen heel wat angsten overwinnen om dit soort dingen te doen.
In 2015 willen we een tweede Galilee Seminar organiseren. Dan willen we focussen op een thema dat ook voor moslims relevant is. We hadden nu een aantal zeer geïnteresseerde islamitische deelnemers maar het onderwerp van deze editie was beperkt relevant voor hen. Waarschijnlijk wordt het onderwerp: hoe om te gaan met radicalisering van geloofsgenoten. Voor alle Abrahamitische religies is dat een vraag. En niet alleen in Israël. Ook in Nederland is dat een belangrijke kwestie.
Voor de rest ben ik trots op het studieprogramma waarin we Europese jongeren die als vrijwilliger in ons hotel verblijven de kans geven om deel te nemen aan de interreligieuze dialoog, het oecumenische gesprek met de Palestijnse christenen en het Israëlisch-Palestijnse conflict. Terwijl we ook aandacht blijven geven aan waar Nes Ammim ooit voor is opgericht: de Joods-christelijke ontmoeting.
Is dat nog wel een belangrijk onderwerp, de dialoog tussen christenen en joden?
Om te beginnen, ‘dialoog’ is sowieso een lastige term. Het woord suggereert dat er twee verschillende groepen zijn die op de een of andere manier met elkaar in gesprek moeten worden gebracht. Daarmee construeert het gebruik van deze term een ‘probleem’ terwijl het nog maar de vraag is of er inderdaad een probleem is. Misschien is het daarom beter om woorden als gesprek of ontmoeting te gebruiken.
Een ontmoetingen tussen Joden en christenen is in mijn ogen nog steeds erg nodig. De christelijke traditie heeft een lange geschiedenis van antisemitisme en je daarvan bewust zijn is belangrijk om niet in oude fouten te vervallen.
Tegelijkertijd, in vergelijking met de Europese context heeft het gesprek tussen joden en christenen in Israël en Palestina een heel andere dynamiek: er zijn hele andere historische banden en de machtsverhoudingen zijn heel anders.
Voor de Israëlzondag 2014 van de Protestantse Kerk hebben we Joden en christenen uit het netwerk van Nes Ammim dezelfde gelijkenis van Jezus laten lezen en daaruit bleek al hoe de context van het Heilige Land tot een hele andere interpretatie leidt dan in Europa. Nog steeds is er veel onwetendheid en angst en daarom is het gesprek tussen joden en christenen nodig.
Is de dialoog tussen moslims en joden, en misschien ook christenen, niet veel urgenter?
Het gesprek met de moslims is inderdaad ook erg nodig. Maar de interreligieuze ontmoeting zal in de context van Israël en de bezette Palestijnse gebieden, nooit zomaar een interreligieuze ontmoeting zijn. Voor veel christenen en moslims is hun Palestijnse identiteit minstens even belangrijk als hun religieuze. De meesten herkennen zich in het verlangen naar een onafhankelijk Palestina.
Tegelijkertijd gaan religieuze scheidslijnen wel een steeds grotere rol spelen in het politieke debat. Het onderscheid tussen islamitische en christelijke Palestijnen wordt van allerlei kanten steeds meer gemarkeerd. Zowel mijn christelijke als mijn islamitische vrienden zien dit als een gevaarlijke ontwikkeling.
In plaats van een conflict over nationaliteiten wordt het steeds meer een religieus conflict en dat is een ontwikkeling die ik heel zorgelijk vind omdat een religieuze strijd nog veel uitzichtlozer lijkt dan de huidige strijd over nationale soevereiniteit. Ook daarom is het belangrijk om de wederzijdse vervreemding op religieus gebied niet nog verder toe te laten nemen.
Wat is de standpunt van Nes Ammim in het Israël-Palestina conflict?
Nes Ammim wil een plek zijn waar lokale dialooginitiatieven de rust en ruimte vinden om Israëlische burgers met elkaar in gesprek te laten gaan. Nes Ammim, noch de vrijwilligers die er wonen, promoten een bepaalde oplossing. We zijn betrokken, maar we zijn tijdelijke bewoners. Tegelijkertijd, Nes Ammim is niet neutraal. Door dialoogorganisaties financieel te steunen met dank aan Kerk in Actie willen we vervreemding tegengaan en onze solidariteit laten zien aan al die mensen die proberen om recht en gerechtigheid in de Israëlische samenleving te bevorderen.
Hoe kijken jullie tegen de oorlog van afgelopen zomer aan, wat is jullie standpunt?
Deze zomer was een heftige zomer, met veel onrust, spanningen, racisme en geweld. Een aantal dialooggroepen legde de activiteiten tijdelijk stil. Een aantal andere besloot juist onder deze omstandigheden wel bij elkaar te komen en het gesprek aan te gaan. Dat waren ingewikkelde maar ook belangrijke sessies. Eigenlijk is het na de zomer niet meer echt rustig geworden. De sfeer blijft gespannen, met name in en om Jeruzalem. De mensen die naar Nes Ammim kwamen afgelopen zomer, spraken uit dat ze het fijn vonden dat wij als vrijwilligers ook in deze gespannen situatie bleven. Daarom voelt het nu wel een beetje raar om weg te gaan.
Wat ga je doen nu je weggaat bij Nes Ammim?
Ik ga drie dagen per week als predikant werken in de Geertekerk, de Remonstrantse kerk in Utrecht. Daarnaast ga ik op zoek naar manieren om iets te doen met de ervaringen die ik heb opgedaan. In de afgelopen jaren heb ik veel mensen ontmoet die zich hebben ingezet voor rechtvaardigheid en dialoog. Ik hoop dat ik iets van wat ik van die mensen heb geleerd ook zelf in de praktijk kan brengen – op welke manier dan ook.
Hoe gaat het verder met Nes Ammim?
Nes Ammim vierde in 2013 haar vijftig jarige bestaan. Als een plek voor studie en dialoog blijft het een belangrijke plek in het noorden van Israël. Tegelijkertijd worstelen we met dezelfde problemen waarmee veel NGO’s worstelen. Donoren beschouwen het Israëlisch-Palestijnse conflict als een uitzichtloze trijd en zijn steeds minder bereid om dialoog en vredesinitiatieven te steunen. We worden nog steeds gesteund door kerken in Nederland en Duitsland. Echter de donaties worden kleiner en dus worden de mogelijkheden beperkter. Dat terwijl de kloof in de Israëlische samenleving dieper is dan tien, twintig jaar geleden. Ontmoetingen zijn noodzakelijker dan ooit. Alleen zolang mensen, als individu of als kerk, ons blijven steunen kunnen we doorgaan.
