Waarom en hoe is jullie initiatiefgroep ontstaan?
“Dat is gebeurd op initiatief van Vincent Hermans die betrokken was bij de Mgr. Schravenstichting. Schraven was een Nederlandse missionaris die op 9 oktober 1937 samen met acht gezellen op gruwelijke wijze vermoord werd door het Japanse leger vanwege de weigering vrouwelijke vluchtelingen als “troostmeisjes” ter beschikking te stellen. Dankzij deze stichting is er een gedenkkapel voor Mgr. Schraven in de parochiekerk van Broekhuizenvorst ingericht. Het was het idee van Vincent Hermans dat er ook voor andere moderne martelaren een dergelijke gedenkplek zou moeten komen.
Tot aan zijn overlijden op 13 januari 2021 is Hermans, ondanks zijn slopende ziekte, druk geweest om dat idee te realiseren en medestanders te zoeken. Die medestanders hebben samen met anderen geprobeerd het idee verder uit te werken en ook aan te sluiten bij andere initiatieven, zoals die van de Gemeenschap van San’Egidio in Nederland met een jaarlijkse gedenkavond voor martelaren.
Met een gedenkplek willen we mensen eren die hun leven hebben gegeven voor anderen. En juist door hun inzet, met alle risico’s van dien, tegen onrecht en vóór een betere wereld voor iedereen, kunnen martelaren een goede inspiratiebron zijn voor iedereen, gelovig of niet, die streeft naar het goede leven, niet zozeer voor zichzelf, maar vooral voor anderen. Ook al zullen de meesten onder ons niet bereid zijn om hun leven op het spel te zetten, zoals martelaren dat gedaan hebben.
Hoe de gedenkplek uiteindelijk vorm moet krijgen, is nog onderwerp van gesprek. Je kunt denken aan een permanente plek, liefst ergens centraal in Nederland en goed bereikbaar via het openbaar vervoer. We spelen ook met de gedachte van een soort rondtrekkende tentoonstelling die van kerk naar kerk of andere geschikte plekken gaat.”
Waarom de studiedag op 30 juni en voor wie is die bestemd? Wat kunnen deelnemers verwachten?
“Met de studiedag willen we allereerst voor onszelf, samen met veel andere belangstellenden, duidelijk krijgen wat we nu precies onder een moderne martelaar moeten verstaan. De aanwezige sprekers zullen vanuit diverse invalshoeken belichten wat zij onder martelaarschap verstaan en hoe dat in laatste tijd gestalte heeft gekregen. Vanuit een goed omschreven begrip van het fenomeen ‘moderne martelaar’ kunnen we vervolgens keuzes gaan maken, over bij voorbeeld de mensen aan wie we aandacht willen geven, en over de inrichting van een dergelijke gedenkplek.
Als initiatiefgroep hopen we natuurlijk dat we met de studiedag ook mensen en organisaties kunnen aanspreken die het initiatief gedenkplek voor martelaren verder met ons willen dragen. We denken dan aan kloosterordes en congregaties, onder wier leden natuurlijk de nodige martelaren te vinden zijn.
Maar ook aan missionaire organisaties. En aan andere instellingen, zowel binnen de katholieke kerk als daarbuiten, die het met ons eens zijn dat martelaren een goede inspiratiebron kunnen zijn voor ‘wereldverbeteraars’, om dat woord maar eens te gebruiken.”
Welke personen of gebeurtenissen inspireren jullie om stil te staan bij de actuele betekenis van martelaarschap?
“Het is min of meer een open deur wanneer ik zeg dat personen als Oscár Romero, Titus Brandsma en Frans van der Lugt, figuren zijn die mij inspireren. Maar er zijn ook bij het grote publiek minder bekende mensen. Ik weet nog dat ik begin jaren tachtig als beginnend missionair veldwerker diep onder de indruk was van het werk van zuster Antoinette Berentsen op de Filippijnen. En van haar plotse overlijden ten gevolge van een ramp op zee met een veerboot op 21 november 1983. Misschien is ze niet helemaal een martelaar in de strikte zin van het woord. Tenzij je het massaal overtreden van de veiligheidsregels, het gebrek aan onderhoud aan de veerboot en het veel te veel mensen toelaten op die boot ziet als menselijk handelen dat tot die ramp en tot haar dood, samen met vele anderen, heeft geleid.
Ik zie de huidige ontwikkelingen op deze wereld met lede ogen aan. En ook dat mensen die hun nek durven uit te steken om een ander geluid te laten horen, een geluid van gerechtigheid, vrede en heelheid van de schepping – wat veel meer is dan het populaire begrip duurzaamheid – genadeloos worden neergesabeld. Je moet dus stevig in je schoenen staan om daarmee om te kunnen gaan. Moderne martelaren zijn een goede inspiratiebron om dat te kunnen doen in deze zo complexe, bijna chaotische wereld, waar de armen en kwetsbaren steeds opnieuw het kind van de rekening zijn.”
Heeft martelaarschap niet ook die andere kant? Denk aan zelfmoordterrorisme. Of wordt hier het begrip martelaar ten onrechte opgeplakt? Wat kenmerkt een ware martelaar?
“We proberen datgene wat een ware martelaar kenmerkt, met deze studiedag verder op het spoor te komen. In onze bijeenkomsten hebben we geformuleerd dat de herdenkingsplek voor martelaren wil laten zien dat er mensen zijn die zich vreedzaam en geweldloos inzetten voor medemensen en een betere wereld voor iedereen vanuit een dusdanig sterke motivatie dat zij bereid zijn hun leven daarvoor op het spel te zetten. Zelfmoordactivisten hebben wellicht die sterke motivatie ook. En mogelijk zit er ook wel een aanzet tot bevrijding van onderdrukten in hun acties. Maar ze zijn verre van vreedzaam en geweldloos. Dat laatste is wat mij betreft een uitdrukkelijk kenmerk voor een martelaar, zoals ik die wil verstaan. Je mag nooit willens en wetens de integriteit en de gezondheid van andere mensen op het spel zetten om je doel, hoe heilig dat ook moge zijn, te bereiken. Dat je zelf je eigen leven op het spel zet, kan ook nooit een doel van je handelen zijn. Het is en blijft de mogelijke, risicovolle en uiterste consequentie van de inzet voor anderen en een betere wereld voor iedereen. Het is niet de dood, maar juist het leven van de martelaar dat telt. En het is niet zijn of haar eigen dood die de martelaar nastreeft, maar juist het menswaardige leven van vele anderen: sterven om te leven.”
Martelaarschap wordt door jullie verbonden aan kerk en christendom. Kan het concept ook breder en inclusiever, worden begrepen?
“Alle leden van de initiatiefgroep zijn verbonden met de rooms-katholieke kerk, de een sterker dan de ander. Het stempel christelijk of katholiek laat zich moeilijk verbergen. Maar het is eerder het vertrekpunt, van waaruit we samen met andersgelovigen en zelfs niet-gelovigen, willen nadenken over een gedenkplek en wat die moet uitstralen. Vanuit de sprekers op onze studiedag komt dat ‘andersgelovig’ uitdrukkelijk tot uiting, al geef ik meteen toe dat het christelijk blijft. We willen zelf het concept van martelaarschap zo breed mogelijk zien, over de grenzen van katholicisme, christendom en geloven heen. We nodigen andere organisaties en mensen uit om met ons in contact te treden als ze zich kunnen vinden in ons initiatief.”
Hoe kan de oude uitspraak dat “het bloed der martelaren is het zaad der kerk” vandaag worden begrepen? Komen er meer mensen in de kaartenbak van de kerk door nieuwe martelaren?
“Ooit zat ik tijdens een bijeenkomst naast de toen al redelijk oude kapelaan Lei Brueren uit Venlo. Een kleurrijk figuur, inmiddels overleden, die in de jaren zeventig van de vorige eeuw begonnen is met een jongerenkerk in Venlo. Hij zei tegen mij: ‘Ik ben die jongerenkerk niet begonnen om niet-gelovige jongeren de kerk in te krijgen, maar om gelovige jongeren te stimuleren om zich in te zetten voor anderen en voor een betere wereld’. Een dergelijke functie zie ik ook voor een martelaren-gedenkplek.
Er is niets op tegen als daardoor mensen zich aangetrokken voelen tot de rooms-katholieke kerk of een ander kerkgenootschap, maar het gaat er in de eerste plaats om te laten zien dat ons geloven, dat onze idealen, niet vrijblijvend zijn. Niet voor niets is de Tweede Kerstdag, 26 december, de gedenkdag voor de Heilige Stephanus, de eerste martelaar. Geloven in de menswording van God kan niet blijven staan bij de min of meer romantische herdenking in familiekring van een geboorte in een stal.
Nee, geloven in die menswording vereist inzet voor het goede leven voor iedereen, vereist inzet tegen onrecht, tegen milieudegradatie, tegen geweld en oorlog. Vereist ook nadenken over hoe onrecht ontstaat en wat onze eigen betrokkenheid daarbij is. Martelaren hebben ons dat voorgeleefd en kunnen veel mensen daartoe blijven inspireren. Zoals dat mooie bloemperkje, waarvan ik op mijn dagelijkse wandeling geniet, maar waarin ieder jaar opnieuw gezaaid moet worden.”
