Onbekend maakt onbemind? Over hoe wij asielzoekers waarderen

U stelt in uw rapport dat de ervaren beeldvorming en taalmoeilijkheden voor asielzoekers een barrière opwerpen om toenadering te zoeken tot Nederlanders. Waarom eigenlijk?

“Er zijn maar weinig sociale gelegenheden waar bewoners en omwonenden elkaar kunnen ontmoeten. En als mensen elkaar ontmoeten is het veelal in de verhouding ‘Nederlander-asielzoeker’ en niet van ‘sporter tot sporter’ of ‘student tot student’. Onze ondervraagden gaven aan dat ze het idee hebben dat ze, zolang zij niet van nut kunnen zijn voor de samenleving, zij zichzelf ook een beetje nutteloos voelen en denken minder interessant te zijn voor vriendschappelijk contact. Velen hebben daarnaast een gebrekkige taalbeheersing, wat een barrière opwerpt in het zoeken en vinden van nieuwe contacten.”

Waarom vindt u, of vinden asielzoekers het contact met ‘de ander’ waardevol?

“Voor mijzelf geldt dat er door het onderzoek nieuwe werelden voor me zijn opengegaan. Het is bijzonder hoeveel gemeenschappelijkheden er te ontdekken zijn na een beetje praten. Helemaal omdat levens zo anders zijn verlopen is het des te meer interessant om hier, dichtbij huis, verhalen te horen van mensen met een totaal andere achtergrond en ervaringen, maar tegelijk ook met veel overeenkomsten en ideeën over de toekomst. Voor asielzoekers geldt net als voor ieder ander dat contacten steun, gezelligheid en afleiding bieden, maar ook manieren om de taal te leren en het land waar ze verblijven te leren kennen en begrijpen.”

Zoeken Nederlanders volgens u genoeg contact met asielzoekers?

“Dat hangt natuurlijk in de eerste plaats af van de persoon zelf. Wel denk ik dat er weinig aantrekkelijke gelegenheden zijn om elkaar op een gelijkwaardige en relaxte manier te leren kennen. Als daar al gelegenheden voor zijn, blijft het (voor mijn gevoel) meer bij een ‘inkijkje in het leven van asielzoekers’ dan een gesprek voeren op gelijk niveau. Er moeten manieren gezocht worden waardoor mensen vaker met elkaar in aanraking kunnen komen en van elkaar kunnen leren.”

Hoe beïnvloeden de waarden van asielzoekers de integratie in het verblijfcentrum?

“Mijn ervaring in de korte periode dat ik regelmatig in azc’s kwam, is dat verschillende culturele en levensbeschouwelijke achtergronden niet snel zorgen voor conflicten. Zoals één van de respondenten ook vertelde, houden de meeste mensen zich liever niet teveel met verschillen en problemen van vroeger bezig, maar willen zij het leven hier op de rails krijgen.
Wat betreft sociale integratie: mensen zoeken elkaar op, maar de mate waarin ze daar voldoening uit halen verschilt. Sommige respondenten hebben goede vrienden gevonden, maar verschillende respondenten vertelden dat er veel onderling wantrouwen heerst waardoor er moeilijk vriendschappen ontstaan. Bovendien is het een komen en gaan van mensen wat vertrouwensbanden opbouwen er niet makkelijker op maakt.”

U zegt dat binnen het huidige vluchtelingenbeleid een grote nadruk gelegd wordt op de ‘eigen verantwoordelijkheid’ van azc-bewoners. Wat wordt daarmee van hen verwacht?

“Ja, er wordt inderdaad veel belang gehecht aan de eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid onder bewoners van azc’s. Dat lijkt vooral in te houden dat mensen niet teveel aan de hand genomen worden maar zelf oplossingen moeten bedenken voor een betere leefsituatie. Als zij zich bijvoorbeeld willen aanmelden bij een sportclub, moeten ze zelfstandig uitzoeken hoe. Ook moeten zij de schoonmaak van het azc zelf organiseren. Het doel van de nadruk op eigen verantwoordelijkheid is dat mensen op die manier leren om, als ze een verblijfsvergunning krijgen, zelf verantwoordelijk te zijn voor hun integratie; of dat ze zelfstandig hun vertrek regelen als ze geen verblijfsvergunning krijgen.”

Zijn asielzoekers daadwerkelijk in staat om hun leefsituatie te verbeteren door hier ‘eigen verantwoordelijkheid’ voor te nemen?

“De ervaringen van bewoners die wij hebben gesproken met betrekking tot het vormgeven van hun eigen verantwoordelijkheid, is dat mensen weinig gestimuleerd worden in hun zoektocht naar zinvolle invulling van hun dagelijks leven. Bovendien zijn de mogelijkheden hiervoor niet inzichtelijk noch concreet. Dichte deuren en een gebrek aan informatie leiden ertoe dat de mogelijkheden tot het nemen van eigen verantwoordelijkheid voor het dagelijks leven beperkt is, wat voor sommigen een reden is om een passievere leefstijl te kiezen.”

In het onderzoeksrapport wordt het huidige asielbeleid vaak ‘sober doch humaan’ genoemd. Wat vindt u sober aan het huidige beleid?

“De nadruk ligt in het rapport niet zozeer op wat er sober is, maar juist op welke ruimte en mogelijkheden er zijn om de humane benadering completer in te vullen. De humane benadering van bewoners lijkt nu in de knel geraakt: de opvang gaat niet over wonen en leven, maar er ligt vooral een nadruk ligt op het efficiënt afhandelen van procedures: mensen worden ook benaderd naar in welke fase van de procedure zij zich bevinden (bijvoorbeeld in oriëntatie- en terugkeertrainingen). Het feit dat mensen tijdelijke medebewoners zijn met nuttige kwaliteiten blijft zo ondergeschikt.”

Laten we dan eens nadenken over dat humaner beleid…

“Bij een humaner beleid krijgen mensen de ruimte om hun tijd zinvol te besteden en ondertussen ook nieuwe contacten aan te gaan. Dat draagt er aan bij dat mensen hun eigenwaarde, zin in het leven en veerkracht kunnen behouden. Zoals eerder genoemd is dat essentieel om op een constructieve manier aan de toekomst te kunnen bouwen. Dit heeft niet te maken met het geven van valse hoop, maar met het nemen van de morele verantwoordelijkheid als Nederland om mensen niet mentaal te laten knakken in hun periode hier. Een humaner beleid kan trouwens ook zorgen voor winst op de langere termijn; mensen zullen slagvaardiger zijn zodra zij een verblijfsvergunning krijgen en hun leven in Nederland echt kunnen gaan starten.”

Is een verandering in ons denken over ‘asielzoekers’ niet noodzakelijk voor zo’n humaner beleid? In het rapport geldt dat zowel voor beleidsmakers en -uitvoerders, voor professionele begeleiding in azc’s en alle burgers…

“Anders gaan nadenken over asielzoekers betekent voor mij dat het te eenzijdig is om mensen alleen als asielzoeker te benaderen. In plaats daarvan zouden zij ook op andere kanten van hun identiteit aangesproken kunnen worden, op hun vader/moeder- zijn, op hun kookkwaliteiten, op het zijn van ingenieur of voetballer. Door aandacht voor het hele verhaal dat iemand meedraagt, dus ook de positieve kanten, kunnen mensen tot hun recht komen.”

Hoe waarschijnlijk vindt u veranderingen in het huidige asielbeleid, kijkend naar een nieuw kabinet?

“Heel waarschijnlijk: het asielbeleid is voortdurend in beweging en verandering. Juist nu zou er daarom ook aandacht kunnen komen voor die aspecten die zowel asielzoekers als de samenleving winst op kunnen leveren.”