“Ook in de reli-omgeving is de tijd van het digitale amateurisme definitief voorbij”

De afgelopen 10-20 jaar zijn steeds meer kerken bezig gegaan met ‘nieuwe vormen van kerk-zijn of christelijke presentie op het internet’. Dat ging en gaat nog steeds met vallen en opstaan. Een van de grote pioniers op dit terrein in Nederland is de Vlaamse jezuïet Nikolaas Sintobin. Een gesprek over ignatiaanse spiritualiteit, pionieren, creativiteit, de fysieke kerk en uiteraard paus Franciscus.

Door: Greco Idema

Een paar jaar geleden heb je meegewerkt aan de tv-serie Op zoek naar God waaraan o.a. Lange Frans en Christina Curry meededen. Hoe kijk je terug op die serie?
“De nasmaak is uitstekend. Buitengewoon dat er zo’n intense samenwerking heeft plaatsgevonden tussen de EO en de jezuïeten. Deze laatsten werden lang beschouwd als vijanden van de protestanten… Het wederzijds vertrouwen was groot. We hebben veel van elkaar geleerd. Vooral inhoudelijk was dit een gewaagd initiatief. Een eisende stilteretraite voor wereldse BN’ers. Kan dat überhaupt wel? En dan overal die camera’s. Is dat geen onaanvaardbare inbreuk op de spirituele intimiteit van mensen? Het eindresultaat bewees overtuigend dat de pro’s veel groter waren dan de cons. Niet alleen de BN’ers hebben allen een rijke ervaring meegemaakt. Met hen waren ook honderdduizenden kijkers getuige van die persoonlijke zoektochten. Vaak mensen die nooit met het christendom in aanraking komen. In protestantse kringen heeft Op zoek naar God ervoor gezorgd dat de ignatiaanse spiritualiteit meer bekendheid heeft gekregen. Dit was overigens reeds lange jaren het geval in de Angelsaksische wereld. Voor mij was dit hele avontuur een aansporing om stoutmoediger te durven zijn in het bedenken van nieuwe projecten. Vernieuwing kan en is wenselijk. De combinatie van schijnbaar onverenigbare ingrediënten kan onvermoed rijke vruchten voortbrengen.”

Als mensen jou vragen wat je doet, wat antwoord je dan?
“Ik stel mezelf doorgaans voor als internetpastor. Iemand die verkent wat christen-zijn kan betekenen in de digitale omgeving door aanwezig te zijn op het digitale marktplein. Ik probeer in die multimediale omgeving diverse aspecten van het Evangelie op creatieve wijze te ontdekken en te delen met anderen. Ook vind ik het belangrijk om daarover te reflecteren en andere christenen te vormen om zelf op zinvolle wijze in die omgeving actief te zijn.”

Je had het er al even over, maar wat is ignatiaanse spiritualiteit?
“Deze christelijke spiritualiteit vindt zijn oorsprong in de ervaring van Ignatius van Loyola (+1556), stichter van de jezuïeten. Ze leert je hoe je persoonlijke ervaring een bevoorrechte vindplaats kan zijn van God. Belangrijk daarbij is het stille gebed met de Bijbel: luisteren, kijken, je helemaal inleven in de bijbelverhalen en aandacht hebben voor wat het je doet. Met bijzondere aandacht voor de persoon van Jezus. Dit alles vanuit het geloof dat dichter komen bij God doorgaans te maken heeft met meer vreugde. Even belangrijk is echter de ervaring dat je God kan vinden in alle dingen. Ook tijdens het koken of in het professionele leven. Ignatiaanse spiritualiteit leert om contemplatief te worden in de actie: om te leven in verbondenheid met God, ook en in het bijzonder in de drukte van het dagelijkse leven. Een bijzonder hulpmiddel hiertoe is het levensgebed, het biddend terugblikken op je dagdagelijkse persoonlijke ervaring.”

Jij bent in Nederland een van de grote pioniers als het gaat om nieuwe vormen van kerk-zijn of christelijke presentie op het internet. Kun je aangeven of je nog steeds in de pioniersfase zit of is het nu geen pionieren meer?
“Een aantal van onze projecten zitten op kruissnelheid: Biddenonderweg.org, ignatiaansbidden.org en gewijderuimte.org. We bereiken er dag in dag uit tienduizenden mensen mee. Een uitdaging hierbij is om de kwaliteitsstandaard voldoende hoog te houden. Ook om de tand des tijds te weerstaan. Vele digitale projecten zien het daglicht. Weinige projecten duren langer dan enkele maanden.

Een zekere ervaring hebben we nu wel verworven. Maar de digitale omgeving verandert aan een razendsnel tempo. Je blijft dus pionieren. Je mag nooit op je lauweren rusten. Ook inzake spiritualiteit is voortdurende creativiteit gewenst. En tegelijkertijd ook continuïteit en rust. De religieuze ervaring raakt immers aan de diepste intimiteit van de mens. Dat vraag respect en omzichtigheid.

Een van de moeilijkste zaken op het internet is heel basic: de surfer naar je website krijgen. Het opbouwen en onderhouden van je digitale community is essentieel. Het is ook belangrijk om zo goed als mogelijk zicht te krijgen op wie je bezoekers zijn om preciezer te kunnen inspelen op hun verlangens. Je aanbod mag nog zo verfijnd zijn, de surfer is de baas. Als hij er niet om vraagt, dan dreigt het een slag in het digitale water te zijn. Ruimer, denk ik dat we in de toekomst meer gaan moeten investeren in digitale marketing. Niet alleen om ons ‘marktaandeel’ te behouden. Ook om het verder uit te breiden. Ook in de reli-omgeving is de tijd van het digitale amateurisme definitief voorbij.

Een belangrijk aandachtspunt is, wat mij betreft, de groeiende personalisering van het anonieme internet. Om wegwijs te raken in het chaotische en vaak contradictorische internet, zoekt de surfer betrouwbare bronnen. Een kerkorganisatie kan die rol vervullen. Maar die heeft geen naam of gezicht. En dat verlangt de surfer net. Vandaar dat het zo belangrijk is dat welbepaalde personen zich digitaal engageren, hun digitaal sociaal kapitaal ontsluiten en bereid zijn om hun persoonlijke ervaring en inzichten aan te bieden als baken voor de zinzoekende surfer.”

Wat verwacht je de komende jaren aan nieuwe ontwikkelingen, nieuwe uitdagingen?
“Ik hoop dat christenen van verschillende kerken meer gaan samenwerken om hun uiteenlopende knowhow en netwerken samen te brengen. We hebben schaalvergroting nodig, zowel technisch, als creatief, financieel, personeel… om te beantwoorden aan de steeds hoger liggende kwaliteitseisen op het web.

Bruggen bouwen naar de fysieke wereld lijkt me ook een belangrijke uitdaging. Het christendom is de godsdienst van de incarnatie. Hoe reëel de digitale omgeving ook geworden is, christen zijn kan niet los staan van de fysieke component van ons bestaan.”

Hoe belangrijk is verbinding met andere religies en opvattingen in jouw projecten?
“In alles wat ik doe probeer ik in het achterhoofd te houden dat het zowel “genietbaar” dient te zijn voor katholieken én protestanten. Hoewel de verdeeldheid van de christenen nog steeds een feit is en dat waarschijnlijk nog een lange tijd zo zal zijn, is ze tegelijkertijd voorbijgestreefd. Hoe meer we dus samen kunnen doen, hoe beter.

Ik kies er ook bewust voor om mij systematisch, in woord en daad, respectvol te verhouden tot de andere godsdiensten of levensovertuigingen. Echt met joden of moslim in dialoog gaan doe ik echter nauwelijks. Ik heb er te weinig knowhow voor. Ik denk wel dat het zinvol en belangrijk is. In de religieuze orde waartoe ik behoor (Sociëteit van Jezus) zijn er nogal wat mensen die daarin gespecialiseerd zijn.

De weg naar een betere wereld loopt hoe dan ook langs samenwerking tussen alle mensen van goede wil. De grote uitdagingen waarvoor we staan (ecologie, vluchtelingen, gerechtigheid) zijn niet eigen aan één religie. Het zijn uitdagingen voor heel de mensheid.”

Het aantal gelovigen in Nederland is even groot als het aantal ongelovigen. Is dat erg?
“Zelf heb ik als jongvolwassene het christelijk geloof van de binnenkant ontdekt. Het heeft mijn leven grondig veranderd: rijker, vreugdevoller, breder … Ik wens dit aan ieder mens toe. In die zin vind ik het spijtig dat een groot deel van de Nederlanders weinig tot niets hebben met het christelijk geloof. Wat er bij velen in de plaats is gekomen lijkt me vaak mager. Dit plaatst christenen voor een enorme uitdaging. Jezus vraagt om het Evangelie bekend te maken aan alle mensen. Hoe doe je dit, op een vrije, authentieke en respectvolle wijze? En ook, wat zegt het feit dat zovelen het christendom achter zich hebben gelaten, over de invulling die we geven/gegeven hebben aan het Evangelie?

Overigens hebben er de laatste decennia verschillende nieuwe godsdiensten wortel geschoten in Nederland. Hoe met hen op een open en eerlijke manier het gesprek aangaan?”

Is er nog een toekomst voor de (fysieke) kerk in Nederland?
“Daar twijfel ik niet aan. Het kerklandschap verandert heel snel. Dat zal nog wel even duren. Vele evidenties verdwijnen. De ervaring heeft echter geleerd dat het christendom creatief is. Het heeft reeds heel wat watertjes doorzwommen. Maar vooral, hoe belangrijk digitale gemeenschapsvorming ook is, de kracht van de fysieke ontmoeting blijft van een andere orde. Onder meer daarom vind ik het als internetpastor zo belangrijk om doorlopend bruggen te bouwen naar die fysieke dimensie.”

Wat zou je nog willen doen de komende jaren? Heb je ideeën voor nieuwe projecten?
“Podcast en video worden met de dag belangrijker. We zijn aan het experimenteren met moocs (in video-vorm) om vorming aan te bieden over ignatiaanse spiritualiteit. De tijd dat je je knowhow angstvallig verborgen houdt achter muren van welke aard dan ook is voorbij.

De digitale omgeving induceert een heel nieuwe communicatie- en leercultuur. De aandachtsboog wordt heel kort. Ook in de fysieke omgeving. Je moet uiterst bondig en scherp leren verwoorden wat je wil delen. Dit geldt ook voor geloofscommunicatie en –vorming. De opmars van de storytelling als literair genre zegt dan weer iets over de kracht van het persoonlijk, getuigend spreken. Ik denk dat dit enorme mogelijkheden biedt voor het ontwikkelen van nieuwe, digitale instrumenten voor expliciete geloofsvorming. Hier voel ik me persoonlijk door uitgedaagd.”

Laatste vraag: komt de paus de komende jaren nog eens naar Nederland, denk je? Jij bent net als de paus jezuïet, moet dat toch kunnen regelen…
“Elke keer als ik hem zie of telefoneer, kaart ik dit bij hem aan! Haha. Hij heeft me beloofd het ernstig te overwegen. Ik vrees echter dat er wel honderd landen zijn die zitten te wachten op zijn bezoek. Maar ja, hoop doet leven, is het niet!”

Greco Idema is hoofdredacteur van Nieuwwij.nl