Socorro Loeza Flores is een prominente Maya-activist en artiest uit Mexico, die een van de hoofdrollen in de opera vertolkt. Regisseur Miranda Lakerveld, oprichter van World Opera Lab, regisseerde eerder onder meer de opera’s Ine Aya’ en Turan Dokht, waarin klassieke Europese werken samenkwamen met traditionele Indonesische en Iraanse muziek. Met Ring of Our Time gaat ze verder op die weg, nu nog ambitieuzer.
Waar gaat de Ring of our Time over?
Miranda: “De Ring is het resultaat van bijna vijf jaar werk met teams uit verschillende delen van de wereld: Mexico, Nigeria, Irak en Indonesië. We vertellen het verhaal over onze relatie met deze grondstoffen en met de natuur aan de hand van eeuwenoude mythologieën, die veel overeenkomsten hebben. We brengen oude godinnen tot leven, zoals godinnen van water en bos, en laten ze reflecteren op de huidige tijd. In juni komen deze teams voor de eerste keer samen en brengen we de verschillende voorstellingen samen om één grote voorstelling te maken met alle verschillende muzikale tradities.
De voorstelling hebben we samen gemaakt, het is een collectief werk. De verschillende delen zijn gevormd rond de mythologieën en reflecteren op kwetsbare natuurlijke hulpbronnen. De meeste kunstenaars op het podium hebben hun eigen scenes, muziek en liederen gemaakt. Ze zijn naast artiesten ook activisten, die zich inzetten voor het behoud van natuurlijke hulpbronnen, cultureel erfgoed, of beiden.”
Waarom het thema extractie?
“Extractie is alles, het is de basis van onze relatie met natuurlijke hulpbronnen. Na jaren bezig te zijn geweest met ongelijkheid, zagen we dat veel van de ongelijkheid en onrechtvaardigheid in de wereld kan worden herleid tot hoe westerse bedrijven grondstoffen winnen. Het is een belangrijke factor in het creëren van ongelijkheid. Als je een serieuze artiest wilt zijn en je een positive impact maken, dan moet je dat doen op de plekken waar de ongelijkheid zich manifesteert, zoals Mexico, Indonesië, Irak en Nigeria. Wat daar gebeurt, begon al in de koloniale tijd, en gaat door tot op de dag van vandaag. Het vormt onze wereld.”
Socorro vertolkt de rol van de Maya-godin Chak Chel, de oermoeder die de aarde wordt, en alles wat groeit. Via video-verbinding uit Mexico spreek ze over haar werk om Maya-identiteit en -erfgoed te behouden. Ze ziet een duidelijk verband tussen activisme en kunst. “Er bestaat een diepe connectie tussen de dingen om ons heen.”
Waar bestaat deze connectie uit?
Socorro: “Het gaat bijvoorbeeld om de connectie tussen het land en de mensen. Mijn familie en gemeenschap heeft wortels en herinneringen die moeten worden verteld. De connectie met de natuur heeft mijn vader aan mij overgedragen. We hebben nu behoefte aan het herstellen van deze connectie.
“Ik leefde lang in een consumptie-bubbel, gevuld met koloniale narratieven. Ik kende niets buiten deze realiteit, die van jongs af aan werd opgelegd. Door mijn werk begon ik dit te begrijpen. Ik praatte met mensen uit de Maya-gemeenschap – buren, grootouders – en begreep steeds meer over onze geschiedenis en leefomgeving. Ik leerde dat er meer was dan de kapitalistische wereld en wilde zorgen voor die andere wereld, die van de natuur. Dat is de wereld waar we uit ontspringen en waar we aan terug moeten geven. Dat gaat samen met het heropleven van de Maya-identiteit en taal. Ik kwam erachter dat de kennis niet verloren was, zij leeft voort. En er is zoveel meer kennis over onze leefomgeving dan we nu weten en wat we nog moeten herontdekken.”
Koloniale narratieven, wat bedoel je daarmee?
“Een van de ergste dingen in ons land is dat het onderwijssysteem de Maya-identiteit heeft uitgewist. Toen ik opgroeide waren de Maya’s die ik in de schoolboeken tegenkwam, degene die je in musea ziet. Ik wist niet dat de mensen om me heen ook Maya’s waren! Hun identiteit werd gescheiden van de Maya’s. Via kunst realiseerde ik dat ik Maya was, in mijn hart en ziel, en dat motiveert mijn activisme. Het was verschrikkelijk wat ze me hadden willen laten geloven. Daarom begint mijn werk met de erkenning van de Maya’s nu. Wie zijn ze, wat doen ze, waar zijn ze?”
Wat is de relatie tussen mondiale extractie en de Maya-identiteit?
“Wanneer je de verbinding met het land herstelt, zie je wat er gaande is. Er heeft een zekere ‘depersonalisatie’ opgetreden, waardoor Maya’s alleen nog maar kunnen overleven, en niet leven. Nu zie je al die monsters het water opslurpen en vervuilen. Ik dacht jarenlang dat dit normaal was, ik wist niet beter. De herontdekking van mijn Maya-ideniteit leerde me dat het niet normaal was. Als Maya leer je dat je leeft van natuur en dat je deze niet mag beschadigen. We moeten haar beschermen. Extractie zien we hier als iets tot leidt tot verrotting. Niet alle moderne vooruitgang komt het land ten goede. Mijn vader vertelde me dat we op het land te werk werden gesteld, zonder het te bezitten. Het kapitalistische systeem ontnam ons het land.”
Opera en activisme lijkt wellicht niet de meest voor de hand liggende combinatie. Of wel?
Miranda: “Ik groeide op in een wijk met veel verschillende culturen. Ik ervoer dat wanneer er ongelijkheid is, dat tot geweld en uitsluiting kan leiden. Het begon voor mij met een wens voor gelijkheid en harmonie tussen culturen. Kunst werd een middel om deze harmonie te vinden, letterlijk en figuurlijk. Het zingen van mythologische verhalen, zoals in een opera, kom je in alle culturen tegen. Vaak gaan deze verhalen over onze verhouding met de natuur. Ze zijn zeer verbonden met en gericht op de gemeenschap. Mensen zitten rondom het speelvlak heen, anders dat in de westerse opera. Het zijn verhalen over weerbaarheid, activisme en verzet. In de geschiedenis van de opera zie je dit verband met de gemeenschap ook, maar het is gaandeweg steeds verder gescheiden geraakt. We zijn ons geloof in de kracht van kunst als motor voor verandering verloren.”
“Een symbool uit oude mythologieën dat we in de opera gebruiken is de heilige draad. Volgens de Maya-traditie op Yucatan verbindt deze draad gemeenschappen, maar is zij in de koloniale tijd doorgeknipt. De verschillende delen van de draad zijn er nog, en er is een profetie dat ze in de toekomst weer bij elkaar zullen komen en de verbinding herstellen. Ik denk dat deze oude symbolen zeer krachtig zijn, en nuttig voor activisme. We hebben een andere manier van verbeelding nodig om de enorme clusterfuck waar we in zitten te bevatten. We hebben kunst nodig om mensen dit te laten inzien en in beweging te krijgen.”
Een van de problemen die in Yucatan speelt is de extractie van kostbaar grondwater door fabrieken van internationale bedrijven. Daarbij vervuilt het afval van de fabrieken het water. Recent heeft Heineken een contract getekend voor het openen van een nieuwe fabriek.
Socorro: “In buitenwijken zie je al dat het dagelijks beschikbare water voor huishoudens wordt geratineerd. Daarbij is er steeds meer chloor nodig om het kraanwater te reinigen. We kunnen het al niet drinken, maar daarnaast leidt het gebruik tot irritatie aan onze huid en ogen.”
Miranda: “Yucatan en de andere gebieden waar we werken zijn kwetsbaar doordat ze al eeuwen worden geëxtraheerd. En dat leidt weer tot nieuwe extractie door bedrijven die gebruiken maken van ondoorzichtige internationale systemen. We kunnen het verleden niet ongedaan maken, maar kunnen er wel voor zorgen dat als er nieuwe fabrieken worden geopend, dit op een ethische en verantwoorde manier gebeurt, in dialoog met lokale gemeenschappen en zonder schade. Ik denk dat dit mogelijk is. Nederlandse consumenten, bedrijven en overheden hebben de verantwoordelijkheid om goed te zorgen voor de gebieden waar ons voedsel, koffie en energie vandaan komt.”
Veertig kunstenaars uit vijf continenten, elk met hun eigen muzikale tradities, hoe verbind je die?
Miranda: “We bouwen voort op muzikale verbanden die er al zijn. Zo is er een relatie tussen verschillende percussie-tradities. Daarnaast zijn de verhalen van de artiesten overal vergelijkbaar. Maar uiteindelijk is het nieuwsgierigheid van de artiesten naar elkaar die ons verbindt. Terwijl we samenwerkten merkten dat we op hetzelfde pad zaten, we zijn allemaal activisten en denken aan dezelfde zaken. Dat zorgt ervoor dat het werkt.”
“In het proces is het enorm belangrijk dat we dit echt als collectief creëren,” vervolgt Miranda. “Er zit een sterk spiritueel aspect in het werk. Drie krachtige vrouwelijke spirituele leiders zijn onderdeel van het proces. Een idee van Wagner is Gesamtkunstwerk, een stuk waar veel dingen in samen komen. In zijn tijd waren dat verschillende kunstvormen, in onze tijd zijn dat veel verschillende culturen en disciplines. Daarom werken we met journalisten, activisten en zangers uit verschillende werelddelen. De bezoeker komt het stuk binnen vanuit zijn of haar eigen specifieke achtergrond, en herkent onderdelen uit zijn eigen cultuur, en ziet gaandeweg de verbindingen met andere culturen. Daardoor ontstaat er een dialoog tussen culturen. We kijken ernaar uit om deze dialoog voort te zetten.”
Socorro: “Ik kom uit een traditie van verhalen-vertellers. Bij ons vertellen we geen verhalen om te vermaken, maar om dingen te openbaren. Mijn nieuwsgierigheid naar de verhalen uit andere landen zorgde ervoor dat ik me direct tot dit project voelde aangetrokken. Die dingen die op andere plekken in de wereld gebeuren voelen als een spiegel, als een echo.”
“Het resultaat is niet slechts een artistiek product,” zo besluit ze. “Het is een proces dat verder reikt. Wanneer ik naar de muziek uit de andere delen luister, voel ik dat mijn lichaam en geest worden gevuld, zonder dat ik de tekst letterlijk versta. Het wordt een enorme reis en een enorm avontuur.”
