Na afloop ga ik in gesprek met bestuursvoorzitter Fons Dekkers en oud-student en bestuursadviseur Nelleke Metselaar over deze unieke opleidingen voor zelfontwikkeling en beroepspraktijk.
Er is in Nederland veel studieaanbod voor religie en zingeving. Wat is het bijzondere van de Academie?
Fons: “We begeven ons op het grensvlak van spiritualiteit, metafysica en wetenschap. Alleen dat al is een bijzondere combinatie. Veel opleidingen op het terrein van spiritualiteit zijn gebonden aan een bepaalde traditie, wij niet. Wij willen gelijkwaardig kijken naar de diverse religies en levensbeschouwingen, omdat het allemaal manieren zijn waarop mensen geprobeerd hebben om diepere drijfveren te ontdekken voor zichzelf.
Wij denken dat er een weg rechtstreeks uit het hart is en willen studenten bewust maken dat er meer is dan wat we in de wetenschap en het dagelijks leven fysiek kunnen waarnemen, meten en analyseren.
Wij denken dat er een weg rechtstreeks uit het hart is en willen studenten bewust maken dat er meer is dan wat we in de wetenschap en het dagelijks leven fysiek kunnen waarnemen, meten en analyseren. Dat we die andere dimensies van het bestaan ook serieus moeten nemen zonder vaag en zweverig te worden. Studenten krijgen hiervoor handvatten en kaders om verder over na te denken, en om hun leven mee te structureren.”
Nelleke: “De Academie is ook een ontmoetingsplaats tussen mensen, we vormen een soort gemeenschap waar je ideeën kunt uitwisselen, met studenten én docenten onderling. Dat is iets wat de Academie kenschetst, die verwevenheid met elkaar. Het is een gemeenschap van zoekers.”
Jullie shoppen in allerlei tradities?
Fons: “Ja, maar dan op een manier waarbij je uitgaat van wat jou drijft om de zin van het leven te ontdekken. De zin van hét leven zullen we hier op deze aarde nooit begrijpen, maar misschien kun je iets meer ontdekken over de zin van jouw eigen leven.”
Nelleke: “Er is een gemeenschappelijkheid achter al die existentiële vragen en antwoorden. Onze boodschap is: zoek je eigen weg daarin, open je om je over al die dingen te verwonderen en haal er uit wat voor jou van belang kan zijn. En dan gaat het niet alleen om de religies, maar ook om de grote filosofen en psychologische stromingen.”
Is wat jullie aanbieden een tijdverschijnsel?
Fons: “Ja, dat denk ik wel. Het hedendaagse denken wordt nog sterk beheerst door de zuivere ratio. Dat moeten we niet weggooien, maar ik denk dat bijvoorbeeld in veel beroepsgroepen duidelijker de spirituele drijfveren kunnen worden onderkend. Zo geef ik zelf lessen in recht en sociologie. Recht lijkt een heel concreet vak over wetten en regels, maar een bredere, spirituele context is eigenlijk: waarom spreken we dingen zo af en waar leidt het toe? En wat voor verbindingen ontstaan er in de samenleving door dat recht? Dat is soms te vergelijken met rituelen en religieuze concepten. Die dimensies en de dynamiek daarachter kun je dan veel sterker gaan belichten en ook invoelbaar maken.”
Nelleke: “Een tijdje geleden gaf een rechter een lezing over dat het Nederlands recht eigenlijk niet passend is, omdat het altijd gaat om wetten en regeltjes, terwijl juist de verzoeningskant die in andere culturen heel belangrijk is, veel meer effect zou kunnen hebben. Er komt een tijd aan waarin wij anders naar dit soort dingen gaan kijken. Een mooi voorbeeld op mijn eigen terrein is de sterke belangstelling voor Deep Democracy als vorm om de wijsheid van de minderheid mee te nemen in het standpunt van de meerderheid. Waarbij je dus werkelijk iedereen de kans geeft mee te doen en iedereen werkelijk aanhoort. De basis hiervoor komt uit de Afrikaanse filosofie en je ziet het ook al in de Talmoed. Eigenlijk een nieuwe vorm van een oude wijsheid.”
Interessant, jullie hebben dus met jullie benadering ook een maatschappelijk belang op het oog?
“Ja, we hebben nu drie studierichtingen en het maatschappelijk belang verschilt per vakgebied. Bij de opleiding Spiritualiteit & Zingeving leiden wij bijvoorbeeld geestelijk begeleiders op die niet institutioneel gebonden zijn aan een religie of levensbeschouwing. We willen ook actief deelnemen aan manieren om die nieuwe vormen van ongebonden zingevingsbegeleiding in te bedden in onze samenleving.
Met de opleiding Transpersoonlijke Psychologie & Energetische Therapie willen we bereiken dat mensen hun zogenoemde grenservaringen niet alleen maar als beangstigend of bedreigend ervaren, maar vooral ook als ervaringen die het leven kunnen verrijken. Je kunt zulke ervaringen constructief inzetten door anderen te begeleiden.
Onze opleiding Verlies, Rouw- en Stervensbegeleiding voorziet in een behoefte aan religieus ongebonden hulpverleners die specifiek zijn opgeleid om mensen met een verlieservaring te ondersteunen. Daarbij zijn vaak spirituele en existentiële belevingen aan de orde die niet meer lijken te passen bij de antwoorden vanuit onze traditionele religies en levensbeschouwingen.”
Eigenlijk denk ik dat de behoefte om zinvol bezig te zijn op je werk in deze tijd ook sterker is geworden, omdat kerkelijke verbanden steeds meer wegvallen.”
Nelleke, jij hebt de opleiding Spiritualiteit & Zingeving gedaan. Waarom juist deze opleiding?
“Er wordt hierin zoveel kennis overgedragen, waarvan je denkt: ‘Wauw, ik wist niet dat het er allemaal was.’ Die verwondering raakte aan iets waar ik eigenlijk altijd al naar op zoek was. Ik heb de studie voor mijn persoonlijke ontwikkeling gedaan, maar achteraf heb ik er ook veel aan gehad voor mijn werk. Ik begeleid vernieuwingsprocessen in organisaties en ben de hunkering van mensen gaan zien om met elkaar zinvolle verbanden te vormen en om werkelijk hun bijdrage te kunnen leveren. Eigenlijk denk ik dat de behoefte om zinvol bezig te zijn op je werk in deze tijd ook sterker is geworden, omdat kerkelijke verbanden steeds meer wegvallen.”
Springen jullie in een gat wat de kerk niet meer kan vullen?
Nelleke: “Wat ik in deze tijd boeiend vind om te zien is dat de wetenschap bijna de plek van religie overneemt. Met het heilige geloof dat alleen bestaat wat je met je zintuigen kunt zien of kunt beredeneren is er een soort kaalslag gekomen in die andere dimensie, het je kunnen verwonderen over het bestaan. En dat is iets wat wij weer willen aanreiken, met de oude tradities van wijsheden van over de hele wereld – zonder daar een keuze in te maken. Om vooral die verwondering weer te kunnen toelaten en ervaren.”
Fons: “De voornaamste functie van kerken en religies is altijd geweest om de diepste zielenroerselen van de mensen in te kapselen en hanteerbaar te maken. Ook de grote christelijke mystici zagen in hun visioenen beelden die min of meer pasten in dat wat de kerk leerde. Veel mensen zijn nu op zoek naar een persoonlijk soort spiritualiteit, en zoeken dat in oosterse religies, maar er zit op dat gebied ook nog steeds zoveel rijkdom in onze eigen cultuur. Als je die rijkdom weer boven weet te halen haakt het misschien toch aan bij iets wat is toegedekt. We bouwen voort op een brede range van oude wijsheidstradities uit het westen en het oosten, maar we proberen daarbij nieuwe dimensies uit te lichten.”
De studie theologie en ook nieuwere opleidingen als religiestudies weten maar mondjesmaat studenten aan zich te binden. Hoe verklaren jullie de vele aanmeldingen voor de Open Dagen van de Academie?
“We denken dat het voor een deel te maken heeft met het niet gebonden zijn aan een bepaalde opvatting of traditie. Daarnaast zijn mensen op zoek naar verdieping en vinden dat vaak niet voldoende in die andere opleidingen. Veel studenten kiezen voor de Academie, omdat de combinatie van aandacht voor het niet-waarneembare en de wetenschappelijke onderbouwing hen toch stevig met de voeten op de grond zet. We hebben jonge studenten met bijzondere ervaringen die dat een plek willen geven tot en met studenten van boven de zestig die het interessant vinden om na hun pensionering hun levenservaring vanuit een bepaald perspectief te gaan beschouwen. We moeten natuurlijk nog wel zien dat al die belangstelling ook resulteert in aanmeldingen!”
Jullie zijn een voortzetting van de Hogeschool Geesteswetenschappen Utrecht?
“Ja, de Hogeschool is door diverse oorzaken failliet gegaan, terwijl er heel waardevolle uitgangspunten aan ten grondslag lagen. Twee jaar geleden is er een doorstart gemaakt, waar zowel de studenten als de docenten unaniem aan meegewerkt hebben.”
Hoe gaan jullie voorkomen dat dezelfde fouten worden gemaakt als bij de HGU?
“Door de organisatie effectief te besturen, goed op de kosten te letten, de taken efficiënt te verdelen en integer te werken. We brengen met elkaar veel ervaring mee, omdat we uit heel diverse maatschappelijke geledingen komen en dat willen we goed benutten.”
Wat zijn jullie ambities?
“Op dit moment hebben we ruim honderd studenten en we gaan uit van een verdubbeling van het studentenaantal over een paar jaar. We willen op den duur ook verkorte opleidingen aanbieden aan professionele groepen, zoals de zorg, het onderwijs, de advocatuur. Veel professies kunnen verdieping gebruiken. Op termijn willen we bepaald wetenschappelijk onderzoek gaan stimuleren en publicaties uitbrengen. Belangrijk daarbij is dat we voeling houden met onze oud-studenten en wat zij met hun studie hebben gedaan.”
Hoe zien jullie de toekomst van zingeving in Nederland?
“Zingevingsvragen zijn er zolang er denkende mensen zijn en ze zullen er altijd blijven. De kerken zijn bij de beantwoording van die vragen niet allemaal even goed met hun tijd meegegaan. Dat wil niet zeggen dat de bijbel aan de kant moet, er ligt natuurlijk een schat aan oude wijsheid in verborgen, maar niet alle zingevingsvragen hoeven en kunnen worden beantwoord vanuit alleen maar de bijbel. Ook de psychologie, de psychiatrie, of de biowetenschappen bieden vaak geen rechtstreeks bevredigende antwoorden op zingevingsvragen. Filosofie – mits gezien in de meest oorspronkelijke betekenis als (samen) zoeken naar wijsheid – biedt voor ons in deze tijd wellicht nog het meeste perspectief. Er is daarnaast de afgelopen decennia ook een gigantische hoeveelheid kennis en informatie uit alle tijden en culturen ontsloten. Het is zinvol dat mensen uit de enorme rijkdom aan wijsheid en ideeën uit heden en verleden kunnen kiezen welke bron voor hen belangrijk is. Wij willen hen naar de toekomst leren kijken met hernieuwd perspectief op het verleden.”
Dr. mr. Fons Dekkers is bestuursvoorzitter en docent bij de Academie. Hij studeerde rechten en sociale wetenschappen en promoveerde in de medische faculteit op een proefschrift over patiëntenrechten. Hij was journalist, uitgever, consultant, officier van justitie en directeur van diverse instellingen en organisaties in de psychosociale hulpverlening, de psychiatrie en de algemene gezondheidszorg. Zijn belangrijkste maatschappelijke drijfveer is de dagelijkse verwondering over de mens en zijn wereld.
Nelleke Metselaar is opgeleid als communicatie- en organisatieadviseur en in die hoedanigheid parttime verbonden aan de Academie. Daarnaast geeft zij tekenmeditatie in de traditie van Frederick Franck, en stelde daar een boek over samen (2017). Naar aanleiding van haar studie aan de Academie schreef zij haar ‘verwondermomenten’ in maandelijkse columns die gebundeld zijn in het boek De schatkamer; reflecties en beschouwingen over religie en spiritualiteit (2016).
Voor meer informatie over de Academie voor Geesteswetenschappen (o.a. Open Dagen): klik hier.
Een interessant initiatief! Wel lekker postmodern natuurlijk, kijken wat bij jou past etc. In dat kader lijkt de uitspraak: ”De zin van hét leven zullen we hier op deze aarde nooit begrijpen, maar misschien kun je iets meer ontdekken over de zin van jouw eigen leven” natuurlijk heel nederig maar is dat het eigenlijk wel? Hoe weet de heer Dekkers dat zo zeker? In mijn ogen claimt hij vrij absolute kennis over de spirituele werkelijkheid met deze nederige opmerking, namelijk, hij wéét dat we de zin van hét leven hier op deze aarde nooit zullen begrijpen. Ik vraag mij dan af, hoe weet hij dat?