“Politici hebben de kans gemist de samenleving mee te nemen naar een gezamenlijk, lonkend perspectief”

In de stilte van een Limburgs klooster tekende Dave Ensberg-Kleijkers (1984), voorzitter van het College van Bestuur van Stichting Biezonderwijs, zijn leven en idealen op. Met het schrijven van zijn eerste boek Bezielde Beschaving keerde hij terug naar zijn jeugd.

Zeventien jaar geleden overleed zijn moeder, op haar vijftigste. Dave bleef als puber alleen achter. Zijn oudere broer en zus woonden al op zichzelf en na de vechtscheiding van zijn ouders ontfermde hij zich over zijn moeder, die na zijn geboorte deels gehandicapt raakte. ‘Eigenlijk was ik mantelzorger. Ik deed het met liefde. We hadden een fijn leven samen. Na haar dood voelde ik me ongelofelijk eenzaam. Dat ik er niet aan ten onder ging, is haar verdienste. Door haar onvoorwaardelijke liefde kreeg ik het geloof in mezelf terug.’

In Bezielde Beschaving vertelt Ensberg-Kleijkers over zijn Surinaamse wortels, zijn jeugd, het verdriet van zijn ouders om gestorven kinderen, hun moeizame huwelijk die z’n weerslag had op hem, de scheiding en de zorg voor zijn moeder. Maar hij voelt zich geen slachtoffer. Hij wil vooruit, altijd. Als voorzitter van een stichting voor specialistisch onderwijs staat hij aan het begin van tal van mensenlevens. Beschadigde kinderen wil hij weer perspectief geven. Zijn kritiek op de overheid als het gaat om zorg voor kwetsbare mensen krijgt ruim aandacht in zijn boek. Maar hij komt met oplossingen, want ‘we moeten als samenleving streven naar een betere wereld en dat kan alleen als we kansen creëren voor iedereen.’ Gelijkwaardigheid staat op zijn voorhoofd te lezen. Niet voor niets heeft hij bij zijn huwelijk ook de achternaam van zijn vrouw aangenomen.

Het woord ‘bezield’ in de titel van je boek suggereert een religieuze achtergrond.

“Mijn ouders waren allebei gelovig en kerkelijk. Ik had niet zoveel met de voor mij verstikkende dogma’s van de kerk en na de dood van mijn moeder keerde ik er niet meer terug. Ik noem mezelf tegenwoordig multireligieus, ik put inspiratie uit verschillende bronnen. Een mens is niets zonder de ander. We hebben allen de taak om verbinding te zoeken, daarvan te leren en die ervaring mee te nemen in een volgend leven, als een voortdurende ontwikkeling van je ziel.”

Geloof je in reïncarnatie?

“Ik geloof dat ik niet voor de eerste keer op aarde ben, dat ik niet voor de eerste keer een relatie heb met mijn vrouw en dat ik verderga waar ik in mijn vorige leven ben gebleven.”

Vandaar die aandacht voor de ziel.

“De mens bestaat uit lichaam, geest en ziel. Het lichaam is tastbaar. De ongrijpbare ziel staat voor dieper liggende waarden, die je kunt overdragen. Voor mij is het belangrijk dat mensen op zoek gaan naar hun eigen kern en van daaruit handelen. Ook als tegenhanger van de robotisering, waar ontzielde instrumenten werkzaamheden verrichten, ten koste van onze menselijkheid.”

Je boek Bezielde Beschaving leest ook als een politiek manifest. Is dat de bedoeling?

“Nee absoluut niet. Maar je begeeft je natuurlijk al snel op het terrein van de politiek, omdat in die arena nu eenmaal de maatschappelijke vraagstukken worden oplost. Ik wilde een boek schrijven over Dave, over mijn kijk op de wereld en hoe we kunnen samenleven.”

Nog maar 33 en nu al zo’n duidelijke visie.

“Wat ik doe, is echt wie ik ben. Sinds een paar jaar ben ik voorzitter van Biezonderwijs een stichting voor specialistisch onderwijs voor leerlingen tussen de vier en twintig jaar oud. Met vijfhonderd collega’s werken we samen aan de ontwikkeling van deze kinderen en jongeren. Door de bezuinigingen van de afgelopen jaren staat deze vorm van onderwijs onder druk. Daarom voegde ik aan de titel van mijn boek het woord ‘beschaving’ toe, omdat we de meest kwetsbare mensen moeten beschermen.”

In je boek zeg je ook: we zijn verslaafd aan de verzorgingsstaat. Maar die is er toch juist om deze groep te beschermen?

“De overheid moet regelen dat ieder kind de zorg en het onderwijs krijgt die het verdient. Daarom was ik met mijn collega’s bij de onderwijsstaking onlangs in Den Haag. Waar ik vraagtekens bij zet, is de grote groep burgers die de overheid inschakelt in plaats van zelf te zoeken naar oplossingen. Veel initiatieven van burgers zijn duurzamer dan die van de overheid, omdat ze voortkomen uit een ideaal, uit bezieling. Mooie voorbeelden zijn voedselbanken, burenhulp of energiecoöperaties. Door samen doen, kun je dingen veranderen. Een goed gesprek leidt tot verlichting.”

Toch een beetje een zendeling?

“Misschien. Vroeger was het mijn droom om dominee te worden; ik heb een boodschap te vertellen. Boodschapper is een betere omschrijving. Met mijn boek wil ik laten zien dat het belangrijk is om kwetsbaarheid te tonen en hulp te vragen. Als trotse Surinaamse man moest ik daarvoor de nodige culture codes kraken, maar die omslag heeft me wel gebracht waar ik nu ben.”

Hoe vertaal je die zielsdingen naar je leerlingen?

“Je ziel heeft niets te maken met intelligentie of cognitieve vaardigheden. Je moet gewoon de waarom-vraag stellen. Voor de stichting schreven we een meerjarenplan. Daarvoor vroegen we alle leerlingen, ook die met psychiatrische problemen en ernstige gedragsstoornissen: wat wil je later worden? Een van die leerlingen is – ik noem hem maar even Peter – een jaar of dertien, onrustige geest, problematische thuissituatie, sprake van huiselijk geweld, manisch-depressieve moeder. Op school is hij agressief, verbaal en non-verbaal. Voor je in gesprek gaat met zo’n jongen moet je eerst een relatie opbouwen. Ik vroeg: ‘Peter, doe je ogen maar dicht: als alles kon, wat zou je dan willen worden?’ Zo ontstaat er een gesprek en leert hij zichzelf kennen, dat is de weg naar je ziel.”

Zie je jezelf terug in die leerlingen?

“Absoluut. Zeker in die pubers. Ik herken hun angst en verdriet. Ik houd van deze kinderen, in essentie leek mijn moeder op hen.”

In welk opzicht?

“Door haar ziekte maakte mijn moeder geen onderdeel uit van de samenleving. Ze werd buitengesloten. Dat raakte me. Daarom voel ik me waarschijnlijk ook zo thuis binnen deze stichting. Sinds kort zit mijn kantoor midden tussen de leerlingen. Mijn kamer ligt tegenover groepen 3 en 4 van een speciale basisschool. Er komen regelmatig kinderen binnen om even te kletsen. ‘Houd jij ook van K3?’ vragen ze dan. Ik loop door de school en over het plein in de pauzes, ik zie de ouders, ik voel de energie in de lerarenkamer. Ik ben waar ik moet zijn.”

Wat wil je leerlingen meegeven?

“Tijdens een gastles op een van onze scholen vertelde ik mijn verhaal, omdat ik vind dat deze jongeren voorbeelden nodig hebben. Na afloop sprak een jongen mij aan. ‘Wie ben jij eigenlijk?’ vroeg hij. ‘Ik ben de baas van jouw schooldirecteur’, antwoordde ik. Hoorde ik de leerlingen daarna tegen elkaar zeggen: ‘Yo, die blacky is de baas hier!’
Ik wil laten zien dat ze niet alleen maar rijk of succesvol kunnen worden in de criminaliteit, maar ook door het benutten van hun talenten.”

Jij hebt als intelligente jongen makkelijk praten…

“Ik zat aan de andere kant. Mensen vonden me soms te slim en sloten me daarom weleens buiten. Ook vanwege mijn huidskleur heb ik mijn portie vooroordelen en discriminatie gehad. Er zijn plekken waar ik me niet zo thuis voel. Tijdens een bezoek aan Polen hielp het personeel in winkels en restaurants mij niet, maar mijn witte echtgenote wel. Toen we op een plein in Krakow liepen, vloog een Afrikaanse man me om mijn hals: ‘Finally, another brother!’ Maar racisme komt soms ook uit onverwachte hoek: een Afro-Nederlander sprak mij eens aan over mijn huwelijk met een witte vrouw. ‘Zijn wij niet goed genoeg voor je?’”

Jij hebt nooit vooroordelen?

“Tuurlijk! Ik worstel daar ook mee. Als ik ’s morgens een ouder met een bierblikje het schoolplein op zie lopen, heb ik mijn mening ook wel klaar.”

Wat vind je van de huidige discussie over ons slavernijverleden?

“Ik ben trots op mijn Surinaamse wortels en ik voel me een echte wereldburger: door mijn aderen stroomt Afrikaans, Joods, Aziatisch en Europees bloed. Die genetische invloed van mijn voorouders en de eeuwenlange schending van mensenrechten, begrijp en voel ik, maar ik kies ervoor om er in het nu niet naar te handelen. Het is mijn achtergrond, maar niet mijn bestemming. De moeilijkste gesprekken in onze samenleving gaan over het verleden, maar als we met elkaar verbonden willen zijn, moeten we een blik vooruit werpen.”

Ga je niet een beetje snel? De Surinaamse historica en schrijfster Cynthia McLeod vindt dat Nederlanders zich bewust moeten zijn van hun slavernijverleden. Daar is toch tijd voor nodig?

“McLeod is geweldig, en ze heeft natuurlijk gelijk. Maar die discussie waar jij op doelt, is een andere en die wordt naar mijn idee vooral gevoerd in de Randstad.”

Vertel…

“Die discussie is daar vaak te negatief en ik kan niet zo goed tegen dat gewauwel. Wat ik meekrijg van de Afro-Nederlandse gemeenschap in een stad als Amsterdam is dat de hele wereld zwartjes aan het pesten is, dat iedereen boos op ze is en dat we daarom weer boos op hen moeten zijn. Ik kan niet mee in die negatieve emotie.”

Misschien is het nodig om even door deze zure appel heen te bijten?

“Ik vind het een beetje een gezochte elitaire discussie. We moeten natuurlijk wel stoppen met die raciale karikaturen; met Sinterklaas gewoon een piet voor iedereen. Maar laten we ook kijken naar wat er al wèl bereikt is afgelopen jaren, tel je zegeningen. Je hoeft je niet overal in te vechten, zwart-wit gezegd. En zorg gewoon alsjeblieft dat iedereen in Amsterdam een stageplek kan krijgen. Stop daar je energie in.”

Komen we dan toch niet weer bij de politiek uit?

“De overheid heeft een verantwoordelijkheid als het gaat om een samenleving die iedereen accepteert. Als bi-culturele jongeren – die al worstelen met hun meervoudige identiteit – van politici horen dat ze maar moeten oprotten, tja, wat moet je dan.”

Heeft de overheid gefaald als het gaat om integratie?

“Politici hebben de kans gemist de samenleving mee te nemen naar een gezamenlijk, lonkend perspectief: het maakt niet uit waar je vandaan komt, of je ouders gastarbeiders of vluchtelingen zijn, we omhelzen een gemeenschappelijk ideaal waarbij iedereen gelijkwaardig is.

We missen spirituele leiders met visie. Ik noem dat spiritueel, omdat het altijd gaat over de essentie van ons menselijk bestaan: waartoe zijn we hier? Kijk, visie is gebaseerd op waarden, en die komen wat mij betreft voort uit spiritualiteit.

We leven in een seculiere samenleving waarin kerk en andere instituten als waardendragers en moreel kompas zijn verdwenen. Wat is ervoor teruggekomen? Leegte en chaos en ja, dan voel je je bedreigd.”

Ondanks je kritiek op de politiek en je eigen partij, het CDA, ben je nog steeds lid.

“Noem me een kritische luis in de pels. Ik heb geen politieke ambities, en kan mede daardoor zeggen wat ik wil. Neem nou het voorstel van Buma om scholen te verplichten hun leerlingen Het Wilhelmus te leren. Wat is de visie daarachter? Zo lang dat niet duidelijk is, ga ik mijn leerkrachten niet dwingen dit plan uit te voeren.”

Wat zou je willen dat de lezer van jouw boek leert?

“Heel simpel: bel eens aan bij je buurman en kijk of je wat voor die ander kunt betekenen. Het toeval heeft ervoor gezorgd dat jullie naast elkaar wonen, doe er iets mee.”

Wat is de grootste les die jij van je moeder hebt geleerd?

“Hoe rot het leven ook kan zijn, maak er iets van. Je bent mooi zoals je bent en laat niemand je iets anders vertellen. Ja, ik zou er veel voor over hebben om haar een ‘brasa’ te geven, maar ze is op een plek die goed is, waar ze rust heeft en ik ga haar een keer zien, hoe dan ook.”