“In zekere zin heeft Pontius Pilatus Jezus tot God gemaakt”

“In zekere zin heeft Pontius Pilatus Jezus tot God gemaakt”, denkt Saad el Hamus hardop. “Het christendom stoelt immers op de wederopstanding van Jezus. Zonder wederopstanding geen christendom, en zonder de dood van Jezus geen wederopstanding.” Moeten we de Romeinse stadhouder die in het christendom verguisd is als de man die de zoon van God liet vermoorden dan dankbaar zijn? De Egyptische Nederlander lacht: “Zo zou je er tegenaan kunnen kijken.”

In de twee millennia die sinds het ontstaan van het christendom zijn verstreken, heeft niemand de acties van Pilatus in dit licht kunnen waarderen. Ook Anna Schoen, die in de voorstelling Pilatus’ vrouw Claudia speelt, is geenszins blij met haar man. “Claudia is een van de eerste gelovigen”, legt Saad el Hamus uit. “Ze is een Jezusfanaat. Ook in haar ogen heeft haar echtgenoot een vreselijke daad begaan.”

“Claudia heeft Jezus gezien na zijn opstanding”, zegt hij begrijpend. “Zij heeft niet alleen aanschouwd, ze heeft ook de religieuze betekenis toegekend aan de gebeurtenis en hem daarmee als godswonder geaccepteerd.” Maar voor Pilatus is het wonder niet evident: “Niemand heeft de wederopstanding daadwerkelijk gezien. Jezus ging dood en zijn lijk verdween. Maar wie zegt dat het niet gewoon gestolen is? En waarom zou Pilatus in iets of iemand geloven als hij het wonder niet met eigen ogen heeft gezien?” Pilatus is een man van de ratio, meent de hoofdrolspeler. “Als een kip zonder kop rent hij achter de feiten aan. Eén plus één is voor hem altijd twee, nooit drie of zelfs tachtig.”

Het echtpaar Pilatus komt tegenover elkaar te staan: “Pontius Pilatus dreigt zijn vrouw te verliezen door zijn aandeel in de kruisdood en door zijn ongeloof”, vertelt Saad el Hamus. Samen met zijn tegenspeelster gaat hij daarom op zoek naar de waarheid. Het huwelijk moet gered worden en de zoektocht naar de feitelijke gang van zaken lijkt de juiste manier om dichter tot elkaar te komen. “Als je de voorstelling hebt gezien, dan heb je de reis meegemaakt van iemand die zeker weet dat iets onmogelijk is, maar uit liefde bereid is te twijfelen. Je maakt de worsteling mee van iemand die rationeel gezien zijn overtuiging niet achter zich kan laten, maar zoveel van de ander houdt dat hij alles wil doen om zijn huwelijk te redden. ‘Als ik christen zou worden, dan zou ik dat doen omdat ik jóu geloof’, laat Pontius aan Claudia weten’.”

In die zin zou de Romein volgens Saad el Hamus de eerste christen kunnen worden. “Want is dat niet wat een christen is?”, stelt hij de vraag. “Iemand die gelooft wat hem overgedragen wordt. Iemand die niet zelf gezien heeft, maar vertrouwt op de overtuiging van een ander.” Uiteindelijk zal Pilatus niet overstag gaan: ‘Ik zal dus nooit christen zijn. Want ik heb niets gezien, ik heb alles gemist, ik ben te laat gekomen’, vertelt hij het publiek. Maar waar het om draait is niet die conclusie, het is de vraag die telt en de zoektocht die centraal staat.

Met het optreden doet de theatergroep waar ze sterk in is: van grote thema’s praktische uitvoeringen maken. Het Evangelie volgens Pilatus is de tweede voorstelling die gebaseerd is op een gelijknamig boek van de Frans-Belgische schrijver en filosoof Éric-Emmanuel Schmitt. “Kunst moet een boodschap hebben, zo ook ieder toneelstuk”, meent Saad el Hamus. In het werk van Schmitt vindt hij bruikbare onderwerpen. Eerder vertolkte De Nieuw Amsterdam het boek Meneer Ibrahim en de bloemen van de Koran, waarin de verhouding tussen mensen onderzocht werd en de zin van het leven. “Het Evangelie volgens Pilatus gaat over acceptatie van elkaar”, laat de artistiek leider weten. “We moeten proberen overeenkomsten te benadrukken en herkenning in de ander zoeken.”

Toch zal PAX Deus de laatste bewerking van Schmits werk zijn: “Ik zocht naar een mooie en interessante manier om me bezig te houden met het christendom”, vertelt Saad el Hamus. “Die vond ik in het werk van Schmitt, maar de volgende uitvoeringen zijn al gepland en hebben geen relatie tot het werk van de auteur.”

In de maak is PAX Mama, een nieuwe samenwerking tussen schrijver Arnon Grunberg en de Egyptische acteur. Eerder maakten ze PAX Hominis. Na de derde PAX­-voorstelling staan PAX Europa en PAX Arab op de rol.  Saad el Hamus beaamt vrede (lat. pax) hoog in het vaandel te houden, maar de dieperliggende gedachte achter de terugkerende naam blijft nevelig.

Een duidelijker rode draad in de keuze voor onderwerpen is religie en identiteit. Eerder maakte hij een vijfluik over de islam en diepte de relatie uit tussen een Arabische man en een joodse jongen in Meneer Ibrahim en de bloemen van de Koran. Saad el Hamus: “Religie intrigeert mij; de waarheidsvraag, de vraag waarom de mens überhaupt een god nodig lijkt te hebben en de ontwikkeling van het geloof in zon, maan en sterren naar een antropomorf godsbeeld. Deze keer wilde ik als moslim mijn vingers branden aan het christendom. In het vervolg ‘PAX Mama diep ik samen met Grunberg de moeder-zoon relatie uit. We concentreren ons zogezegd op de moedergodin.”

Saad el Hamus is ervan overtuigd dat religie van gelovigen betere mensen wil maken. Geloof moet je volgens hem hooghouden. “Niet alleen het geloof in God”, begint hij uit te leggen, “maar ook het geloof in de liefde. Liefde kan overtuigen en liefde versterkt. Zo moeten Claudia en Pilatus een weg vinden om met elkaar verder te kunnen, terwijl ze in hun geloof tegenover elkaar staan. Alleen liefde kan zoiets overbruggen.” In een breder kader kun je hierin het pleidooi herkennen voor een vreedzame samenleving tussen moslims en christenen op basis van liefde voor de medemens. “Maar”, zo zegt Saad el Hamus, “die boodschap is niet doelbewust in het stuk gelegd.”

Is het voor hem betekenisvol om als moslim in een Bijbelse verhaalbewerking te spelen? “Ik wil als moslimman de vrijheid hebben om me met het christendom bezig te houden”, begint de acteur zijn overweging. “Maar verder dan dat speelt het religieuze aspect geen rol.” Hij heeft niet de intentie een statement te maken en de wereld te laten aanschouwen wat hij als islamitisch acteur met het christendom kan doen. “Ik had wel verwacht dat er reacties op zouden komen, maar tot nu toe blijven die uit.” Dit crossreligieuze aspect lijkt aan het publiek voorbij te gaan of niet noemenswaardig te zijn.

Klik hier voor meer informatie (o.a. speeldata) over PAX Deus, het Evangelie volgens Pilatus. Hieronder vindt u de trailer.