Gehaast komt ze aanlopen op de binnenplaats van het Scheepvaartmuseum in Amsterdam. Ze is net klaar met het geven van een rondleiding en dat liep wat uit. Ze excuseert zich. “Het was best een pittige rondleiding met een grote schoolklas uit de provincie. Ik riep per ongeluk een keer ‘Jezus!’ en dat leidde tot wat consternatie. Ik bood excuses aan en ik ben het gesprek aan gegaan. Zo zorgde een vergissing uiteindelijk voor wat meer begrip.”
Debat en gesprek maken deel uit van de kern van het jodendom. Bijna niets ‘moet’ of is niet toegestaan.”
In het Scheepvaartmuseum geeft ze regelmatig rondleidingen en uitleg over onder meer de koloniale geschiedenis van Nederland en de zogeheten gouden eeuw, een stuk historie waar we nu vaak anders tegenaan kijken dan vroeger. Daarnaast geeft ze op andere locaties voorlichting over het jodendom, de godsdienst waartoe zij en ook haar man behoort. “Mijn passie is religie.”
Wat betekent het jodendom voor jou?
“In het jodendom mag je alles vragen. Debat en gesprek maken deel uit van de kern van het jodendom. Bijna niets ‘moet’ of is niet toegestaan. De rabbijn schrijft niet voor hoe je moet leven, maar is gesprekspartner. Samen zoek je naar antwoorden. Dat was voor mij prettig tijdens bijvoorbeeld Jom Kippoer. Op dit feest mag je ruim een etmaal niet eten en drinken. Voor mij is dat erg lastig. Samen hebben we gezocht naar een manier waarop het vasten voor mij wel goed te doen was. Een rabbijn staat niet boven je, maar ondersteunt en begeleid je. Hij of zij daagt je uit om zelf op zoek te gaan naar antwoorden.”
Het jodendom betekent voor Anne-Maria bewust leven en het goede doen. “Iemand kan een heel goede jood zijn, zonder in God te geloven,” zegt ze. En hoe zit dit dan voor haar? “Ik geloof in God,” zegt ze zonder aarzeling. “Tijd voor stilte en meditatie is belangrijk voor mij. Voor het slapen gaan zoekt ik altijd de stilte. Maar ik geloof niet in God als een soort wolk in de lucht, met handjes die sturen.”
Het gaat om de praktijk, om je verantwoordelijkheid en om het herstellen van de wereld.”
Ze denkt even na. “Ken je de anekdote over de man die op het dak van zijn huis zit, tijdens een flinke overstroming? Diverse mensen komen langs om deze man te redden, maar hij slaat het aanbod telkens af. Hij wacht tot God hem komt redden. De man verdrinkt en komt in de hemel. Daar vraagt hij aan God waarom Hij hem niet gered heeft. Daarop zegt God: ‘Waarom ben je zo eigenwijs? Ik heb drie keer iemand gestuurd, maar telkens sloeg je het aanbod af. Waarom heb je mijn uitgestoken hand niet gezien?’.”
Voor Anne-Maria is dit een treffend verhaal over de wijze waarop ze joods wil zijn en hoe zij in God gelooft. “Het gaat om de praktijk, om je verantwoordelijkheid en om het herstellen van de wereld, zoals de joodse gedachte van tikkun olam. Het licht is gebroken in kleine deeltjes, maar het kan door ons mensen weer echt licht worden. We hebben als mens de opdracht de wereld mooier en beter achter te laten.”
Waarom ben je geschiedenis en Hebreeuws gaan studeren?
“Ik ben van jongs af aan benieuwd naar wat mensen drijft. Het antwoord op die vraag vind je in de geschiedenis en ook in religie. Hoe kunnen we ook leren van de geschiedenis? De geschiedenis van het jodendom is heel interessant. Door de diaspora van joden is het een heel interculturele religie. Dat zie ik van heel dichtbij. Neem bijvoorbeeld mijn schoonvader. Hij komt uit Israël en heeft een Perzische achtergrond. Joden van elders zijn anders dan joden die al generaties lang in Europa leven.”
“Het mooie van Hebreeuws vind ik het echt kunnen lezen van de Tenach, in de grondtekst. Vertalingen zijn altijd interpretaties. Het is bijzonder om de oorspronkelijke tekst te kunnen lezen. Daarbij is altijd ruimte om zelf de tekst te interpreteren en erover in gesprek te gaan, pas dan komt de tekst tot leven. Dat doe ik ook met groepen mensen, bijvoorbeeld in kerken of bij een interreligieuze vrouwenorganisatie.”
Wat brengt het jou om lid te zijn van de Liberaal Joodse Gemeente in Amsterdam?
“Het is voor mij een soort ‘thuis’, een familie. Veel mensen ken ik al lange tijd en hen kom ik in de gemeenschap vaak tegen. Er zijn samenkomsten op vrijdagavond en zaterdagmorgen waar ik regelmatig ben. De overweging naar aanleiding van een Thora-tekst, daar kan ik vaak wat mee, ik vind het mooi en ook leerzaam.”
“Ik ben ook betrokken bij het jongerenwerk en trek op met tieners die hun Bar of Bat mitswa doen, meisjes van twaalf en jongens van dertien. Ze volgen een intensief traject. Het is prachtig om met hen gesprekken te voeren en met hen de diepte in te gaan. Hoe wordt het geloof iets van hen zelf? Welke keuzes maken ze, voor wie of wat willen ze verantwoordelijk zijn? Je doet ook leuke dingen samen.”
Waarom geef je voorlichting over het jodendom?
“Het is een cliché maar daarom ook zo waar: onbekend maakt onbemind. Er bestaan zo veel vooroordelen over joden. Het is natuurlijk ook maar een kleine groep in Nederland. Soms vertellen mensen dat ze nog nooit een jood ontmoet hebben. Het is ontzettend belangrijk dat er meer kennis en begrip groeit.”
De tegenstellingen en vijandbeelden worden gecultiveerd. Dat verkoopt beter en mensen consumeren het.”
Maak je je zorgen over antisemitisme en moslimhaat?
‘Ja, daar moet je niet te licht over denken. Ik ben zelf meerdere keren bedreigd geweest. Bij onze synagoge staan altijd meerdere bewapende marechaussees. We wonen hier als joden nu vierhonderd jaar en nog steeds voelen we ons bedreigd. Het wordt naar mijn gevoel ook erger. Dat vind ik zorgwekkend. De oorzaak is dat mensen geen kennis hebben, niet van het jodendom en ook niet van de islam. Ik denk dat de werking van sociale media en ook massamedia daarin ook een grote rol speelt. Wrijving en tegenstellingen scoren goed en met iets positiefs scoor je niet. Dus de tegenstellingen en vijandbeelden worden gecultiveerd. Dat verkoopt beter en mensen consumeren het.”
Wat doe je op het gebied van interreligieuze dialoog en waarom?
“Juist vanwege die tegenstellingen ben ik in Amsterdam betrokken geraakt bij onder meer de dialoogcommissie van de Liberaal Joodse Gemeente wat leidde tot allerlei ontmoetingen met moslims en christenen. Dan gaat het niet alleen om lief zijn voor elkaar, maar ook om het échte gesprek. Je moet onder ogen zien dat mensen bang zijn voor de andere groep waartoe ze zelf niet behoren. Dat moet je serieus nemen. Mensen willen gehoord worden, serieus worden genomen. Dat betekent dat je vooral en veel naar elkaar moet luisteren. Moslimhaat boezemt me evenveel angst in als antisemitisme. Ik heb inmiddels heel veel moslimvrienden. Ik vind het ook doodeng als populisten de joodse gemeenschap instrumenteel voor hun karretje spannen. Is Wilders een vriend van de joden? Alleen zolang hem dat goed uitkomt. We moeten zorgen dat we niet tegen elkaar uitgespeeld worden en elkaar steunen en helpen.”
Welke mensen zijn inspirerende voorbeelden voor jou?
“Ik denk aan bijvoorbeeld Menno ten Brink, de rabbijn van de Liberaal Joodse Gemeente. Hij durft zijn nek uit te steken en is actief in de interreligieuze dialoog, wat hem niet door iedereen in dank wordt afgenomen. Daar heb ik ontzettend veel respect voor. En ik denk aan Anne Dijk, een bekende moslima met wie ik veel contact heb en met wie ik ook filmpjes heb gemaakt. Verder wil ik de mensen van de Al Kabir Moskee noemen, met wie we contacten hebben. Imam Marzouk Aulad Abdelah en bestuurslid Mustafa Slaby ken ik nu ruim drie jaar. Vorig jaar ben ik getrouwd en ze waren te gast op onze joodse bruiloft. Dat was prachtig. Mustafa spreekt altijd geweldig, dat raakt me dan en dan omhelzen we elkaar. Hij is een soort Marokkaanse opa voor mij.”
De groeiende polarisatie baart me echt zorgen. Mensen luisteren niet naar elkaar. Ga gewoon eens echt met elkaar in gesprek.”
Komt het nog goed met Israël en Palestina?
“Er gaan veel dingen fout op dit moment, van beide kanten. Ik vind het lastig dat je als jood in Nederland hierop aangesproken wordt. Ik ben kritisch op de Israëlische politiek maar vind het moeilijk dat joden hier in Amsterdam, en zeker kinderen, erop worden aangesproken. De extremen van beide kanten dragen naar mijn overtuiging schuld. Tegelijk zijn er ook vredesinitiatieven, van beide kanten.”
Waarover maak je je zorgen en wat geeft je hoop?
“De groeiende polarisatie baart me echt zorgen. Mensen luisteren niet naar elkaar. Ga gewoon eens echt met elkaar in gesprek en vraag de ander eens wat hem of haar bezielt of angst inboezemt. Probeer ook van sommige misverstanden de humor te zien. Tijdens een project ‘Leer je buren kennen’ viel het stil en liep het gesprek niet. We hebben toen bedacht dat iedereen grappen mocht bedenken. Geen grappen over de anderen, maar over de eigen groep. Dat gaf enorm veel ontspanning. Zo kan het dus ook.”
“Tijdens een andere bijeenkomst was er een boze jongeman die niks wilde zeggen, maar wel heel boos keek. Wat hem dwars zat? Dat wilde hij niet zeggen. Hij had een Marokkaanse achtergrond en kreeg vijf minuten het woord. Hij gaf zijn visie op de problematiek in Israël en de Palestijnse gebieden. Als gespreksleider zei ik: wat goed dat je dit deelt en we snappen je emotie. Iedereen zag hem ontspannen en na afloop hadden we nog even een gesprek samen. Hij stelde voor om dit soort dialooggesprekken ook zijn eigen moskee te gaan voeren. Dat zijn van die momenten die laten zien dat het ook anders kan. Dat ontmoeting echt leidt tot begrip.”
Begin 2019 verbleef Anne-Maria van Hilst in een klooster vanwege een interreligieuze ontmoeting van joden, christenen en moslims. Met moslima Anne Dijk deelde ze een kamer. ‘Een moslima en een jodin op een kamer in een klooster – hoe gaat dat met bidden?’ Daarover maakten ze samen een filmpje dat op Facebook is gedeeld.
