Op een vredesconferentie in Brussel, waarbij Palestijnse imams en Joodse rabbijnen samen waren, ontstond onverwacht een gespannen sfeer. Hét moment voor rabbijn Soetendorp om te vertellen hoe hij als baby zijn leven dankte aan interreligieuze samenwerking: “De Gestapoleider die mijn ouders en mij moest meenemen tijdens een razzia in 1943, kreeg tranen in zijn ogen toen hij mij in mijn ledikantje zag liggen. ‘Schade das er ein Jude ist,’ zei de man. ‘Wir kommen morgen zurück.’ Die nacht kon ik door de ondergrondse worden weggehaald en ondergebracht bij een katholiek echtpaar in Velp. Mijn pleegouders, moeke Ria, Duitse van geboorte en pleegvader Bertus, hielden mij verborgen. Bertus heeft mij letterlijk met zijn eigen lichaam beschermd en zijn leven voor mij gegeven toen een brandbom alles verwoestte. Na mijn verhaal ontdooide de sfeer in die ruimte in Brussel. Een imam uit Afrika pakte mij beet en zei: ‘My Brother’”.
‘Wanneer de oogopslag van een baby nog steeds ieders hart doet smelten, zelfs in de diepste verdorvenheid, is niet alles verloren.’ Dit citaat is te lezen op de site van zijn Institute for Human Values en vat alles samen waar Soetendorp in gelooft. “Mijn hoop is sterker dan mijn wanhoop,” zegt hij tijdens een urenlang gesprek bij hem thuis, waarbij geregeld tranen van ontroering, verdriet, maar ook dankbaarheid opwellen.
Één zin
Hij kijkt ernaar uit om op 11, 12 en 13 maart bij het World Culture Festival te zijn. Officieel ter ere van het 35-jarig bestaan van de humanitaire NGO Stichting Art of Living, maar vooral om met zoveel mogelijk mensen tegelijk de diversiteit in culturen te vieren. “3,5 miljoen mensen, het klinkt als een gigantische massa,” zegt hij. “Maar iedere massa is een samenkomst van individuen met hun persoonlijke levens. Tien jaar geleden was ik er ook toen we met 2,5 miljoen mensen samen waren. Ik was de laatste spreker en heb de kortste speech in mijn leven gehouden, omdat de elektriciteit uit moest. Het werd één zin: ‘De waterbron die hier is ontstaan, is een stroom geworden die sterker en sterker wordt en alle plekken in de wereld zal bereiken. Het is de stroom van liefde en saamhorigheid.’ Het applaus voelde hij meer dan dat hij het hoorde, als een zinderende golfbeweging. Zijn ogen glanzen als hij zegt: “Dat samen met Sri Sri Ravi Shankar (spiritueel leider en oprichter van Art of Living, VH) te hebben meegemaakt, behoort tot een van de mooiste momenten in mijn leven. Ik dacht op dat moment: “Dat ik dit mag beleven, is voldoende geweest. Al moet ik hierna door de woestijn zonder eten en drinken, dan ben ik nog gelukkig.”
Ultieme ontmoeting
Soetendorp herinnert zich de meest prachtige en ontroerende ontmoetingen die dagen. “In een synagoge, een dag later, kwam er een vrouw naar me toe. Ze zei: ‘Ik heb uw woorden gehoord! Ik was daar ook! Ik keek haar in de ogen en op dat moment voelde ik een connectie met haar die zo diep was. Ik dacht: “Als jij in een huis vol vlammen staat, kom ik je redden. En als ik in het vuur sta, weet ik zeker dat jij mij komt redden.” Ik zal die vrouw nooit meer herkennen, maar wat we hebben gevoeld in die paar seconden, dat was de ultieme ontmoeting. Je ziet God in de ander en je ziet jezelf gereflecteerd in de ander. Zo intens voelde de verbondenheid. Het wonder van het bij elkaar zijn. Op dat moment, op die plek. Dat valt eigenlijk niet te beschrijven. Het is ongelofelijk belangrijk om samen te zijn. Die kracht te voelen van dezelfde wens: vrede. Laten we elke gelegenheid gebruiken die ons gegund is om elkaar op deze manier te ontmoeten en elkaar kracht te geven. En er gezamenlijk kracht aan ontlenen. We zoeken naar eenheid. En die vinden we bij elkaar. Bij onze spirituele binding. Vanuit de bron van al het zijn.”
Lichtstralen
“We werken allemaal samen aan die wereld van vrede. En ieder van ons telt. Overal zijn lichtstralen. En we weten nooit waar die lichtstralen precies zijn. Daarom moeten we zoveel mogelijk ontmoetingen aangaan. Mensen kunnen mens zijn in de meest onmenselijke omstandigheden. Op die plekken waar duisternis is, zo iets eenvoudigs doen als elkaar een hand geven, dan gaat er een lichtstraal terug naar de bron.
Twee gezichten
“Ik geloof met heel mijn hart en ziel dat we de deur open zullen trekken. We moeten mensen nooit opgeven. Die Gestapo-leider die mij niet meenam, voelde een daad van verzet. De wereld heeft twee gezichten: een radeloze en een samenwerkende. De ingewikkeldheid van het vluchtelingenprobleem en hoe we ze bejegenen. Daar moeten we ons altijd van bewust blijven. Obama noemde de dag dat Iran beloofde nooit een nucleaire bom te maken een historische dag. Maar in Israël heerst permanente angst omdat er altijd door Iran is gezegd dat ze Israël van de kaart willen vegen. In 1933 waren de tekenen van de Jodenvervolging er al, maar niemand heeft dat gevoeld. Keer op keer gebeurt dat weer in de geschiedenis. Wat leren we hieruit? Hoeveel vertrouwen kunnen we hebben dat de dubbele gezichten tot een vergelijk kunnen komen daar waar het onmogelijk lijkt? En op welk moment beseffen we dat we het kwaad niet hebben gestopt toen het gestopt kon worden?”
Plekken om pijn te delen
Soetendorp vertelt over een dierbare herinnering waarin het samenwerkende gezicht zich toonde. “Een keer in de twee jaar wordt de Kirchentag gevierd in Duitsland. Alle religies komen dan samen. Protestanten, katholieken, boeddhisten, joden, moslims en nog veel meer. Er zijn workshops, bijbellessen en soms zijn er wel 100.000 mensen. Ik was daar op een zaterdag, sabbat, en ik voelde me heel eenzaam. Ik had net een lezing gehouden en liep daar in mijn sabbat-kleding en had het gevoel dat niemand me zag. Later heeft een psychotherapeute daarvoor een verklaring gegeven. Ze zei dat ik altijd dat ondergedoken kind blijf. En ondergedoken kinderen willen gezien worden. De secretaris-generaal van de organisatie hoorde ervan en belde me op in mijn hotel. “Als u zich niet goed voelt, dan voelen we ons allemaal niet goed,” zei hij. “Wilt u spreken op de afscheidsavond? Dat heb ik gedaan en ik vertelde eerlijk over mijn gevoelens. Daarna zong ik het lied waarmee we de ceremonie van de sabbat eindigen: De Messias zal komen. Ik zong het in de melodie van mijn moeder, die zij zelf had gemaakt. Iedereen was ontroerd. Prins Hassan, de broer van de overleden koning van Jordanië, was er ook. Hij omhelsde me en zei: ‘We moeten plekken hebben waar we in staat zijn onze pijn te delen. Plekken waar we veilig zijn.’ Later hebben we nog samen een artikel geschreven voor het boek Die Macht der Wurde. Globilisierung Neu Denken 2007.”
Compassie
“We zijn tijdelijk op deze aarde maar het stopt hier niet. Ik ben ervan overtuigd dat eens Israël en Palestina een bron van kracht en vrede zullen zijn. Ik weet niet of ik die vrede nog zal meemaken, maar mijn hoop is sterker dan mijn wanhoop. Vorig jaar oktober sprak ik in Duitsland op het World Economic Symposium over de plaats van religie in deze tijd. Het was vlak nadat Merkel zich zo ferm had uitgesproken om de vluchtelingen te ontvangen. Toen zei ik iets waarvan ik nooit had gedacht dat ik dat ooit zou zeggen: Ik zei: ‘Ik voel na al die jaren dat ik niet meer in het Duitsland van toen sta, maar in ‘my beloved Germany’. Door de jaren en de pijn heen is er een verandering in mijzelf ontstaan. Dat zijn de onzichtbare bouwstenen die bij ieder mens worden gelegd, om anders naar gebeurtenissen en naar jezelf te kijken. Uiteindelijk wint de compassie. En iedere kans om daaraan te bouwen, moet je aanpakken. Het gevoel deel uit te maken van een One World Family op het World Culture Festival in New Delhi is zo’n kans.”
Council
“In het Oosten heb ik geleerd dat het erom gaat je ego te onderdrukken. In het hindoeïsme, het boeddhisme. In Japan is Green Cross ontstaan. Ik was toen gespreksleider. ‘Laten we naar elkaar luisteren,’ zei ik. ‘Gewoon luisteren’. ‘Mag ik uw leerling zijn?,’ vroeg ik de aanwezigen van zoveel verschillende religies. Ontmoetingen met andere spirituele leiders ontroeren me. Iedere keer dat ik Sri Sri Ravi Shankar ontmoet, voel ik me zo met hem verbonden. Meteen de eerste keer was een onmiddellijke herkenning. We zaten als broeders naast elkaar. Wat zou het fantastisch zijn voor de wereld als we een Council zouden hebben met grote spirituele leiders. Mensen die elkaar sterk maken en die vertrouwen hebben gewonnen. Dat we elkaar dan kunnen ondersteunen om die vrede te bereiken. Dat er geen zweem van politiek is. Dat we niemand uitstoten om kleur, religie, geaardheid. Pas dan vormen we het evenbeeld van God. Zoals het is beschreven in de Bijbel.”
En dan zegt hij tot slot: “Als we een gedeelte van de Thora hebben gelezen, tillen we 1 rol op en zeggen we drie keer: ‘Kracht, Kracht, laten wij kracht aan elkaar ontlenen.’ Daar ligt de essentie. Er is niets mooier dan dat. Niets dat er meer toe doet. Dat je weet, dat je elkaar hartstochtelijk nodig hebt. Dat is geen zwakte, dat is een genade die wordt gegeven.”
