“Stress-sensitief werken is geen trucje. Het draagt bij aan inclusie”

Wat betekent stress-sensitief werken voor jou persoonlijk?

“Ik heb periodes in mijn leven gekend waarin het mij zelf aan perspectief ontbrak. Een vroegkinderlijk trauma leverde mij een complexe PTSS op. Doordat ik pas relatief laat de juiste diagnose kreeg en daarmee ook de juiste behandeling, worstelde ik mij door mislukte studies en wisselende baantjes. Ik kende meerdere periodes van armoede en ik kreeg zware medicatie die mij afsloot voor de wereld om mij heen. Ik leefde in armoede, eenzaamheid en isolatie. In eerste instantie zonder hulp, daarna kreeg ik bijstand en na de juiste diagnose een Wajong-uitkering.

Twaalf jaar was ik buiten het arbeidsproces en was mijn leven zonder perspectief. Uitzichtloosheid en chronische stress heeft negatieve gevolgen voor het denken en doen van mensen, leerde ik in de praktijk. Na de juiste behandeling en nadat ik afbouwde en stopte met mijn medicatie ging de sluier van mijn beperkte leven af en ontwaakte ik in een wereld waar een nieuw kabinet plannen had voor de hervorming van de vangnetten voor mensen met een arbeidsbeperking. Geschrokken van de scenario’s die armoede tot gevolg zouden hebben voor zoveel meer mensen, richtte ik een platform op – Platform Armoede Raakt Ons Allemaal. Samen met de andere vrijwilligers voerde ik acties ter bewustwording en ging ik met instanties over armoede in gesprek. In 2013 werd het platform een stichting en groeide in de dienstverlening die we boden.

Mijn actieve vrijwilligerswerk gaf mijn leven zin en noodzaak. In de periode van 2011 tot 2013 ‘verzamelde’ ik 24 vrijwilligersfuncties en vormde ik mijn eigen re-integratietraject. Zo deed ik onderzoek in de stad Zwolle en schreef het projectplan ‘Participatie van mensen met een beperking’. Naar aanleiding hiervan bood de gemeente Zwolle mij een baan aan als adviseur participatie, aan de vooravond van de implementatie van de Participatiewet. Dat was, na twaalf jaar, de herstart van mijn werkende leven.

In de jaren daarna bekleedde ik binnen deze en vier andere gemeenten verschillende rollen:  beleidsadviseur, verbindingsofficier, projectleider, strateeg en manager strategie en beleid. Dat deed ik steeds met de gedachte ‘als ik het nog niet kan, kan ik het leren’. Intussen voltooide ik de opleiding toegepaste psychologie en specialiseerde ik mij in stress-sensitief werken.

Vanuit Arbo Vitae, opleidingscentrum voor professionals in het sociaal domein, train ik consulenten, beleidsmakers en managers in onder meer stress-sensitief werken. Daarnaast ben ik binnen gemeenten actief. In 2020 werd ik gevraagd directeur te worden binnen de ICQ groep. Hiermee ben ik in zeven jaar tijd van Wajonger naar directeur gegaan. Natuurlijk Inclusief® helpt overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties met hun doelstellingen op het gebied van de inclusieve arbeidsmarkt.

Intussen schreef ik mijn boek als pleidooi voor een perspectiefvolle samenleving en een stimulans voor gemeenten om integraal stress-sensitief te werken. Ik ben open over mijn eigen verhaal om de volgende reden: juist mijn kwetsbaarheid en het kennen van het gebrek aan perspectief draagt bij aan mijn deskundigheid en expertise. Ik ben dankbaar om vandaag mijn donkerste dagen te kunnen inzetten voor meer licht voor iedereen.”

Waarom heb je het boek ‘Perspectief!’ geschreven?

“Ik pleit al jaren voor een bredere insteek van stress-sensitief werken dan ik nu vaak terugzie. Er zijn zoveel meer doelgroepen dan alleen mensen met schulden die het risico lopen op chronische stress. Veel van de maatschappelijke uitdagingen die we hebben, hebben betrekking op die doelgroepen en dus die langdurige stress. We ontkomen er niet aan om te weten wat stress met ons doet en hoe we deze kennis mee kunnen nemen in onze dienst- en hulpverlening. Goed dat steeds meer gemeenten de stap zetten stress-sensitief te werken.

Maar het trainen van je consulenten en schulddienstverleners is niet voldoende. Mensen op de werkvloer hebben niet het mandaat of de beleidsmogelijkheden om alle verandering te bewerkstelligen die nodig is. Met trainingen rust je dienstverleners uit met het beste gereedschap, terwijl ze het misschien niet eens kunnen gebruiken. Stress-sensitief werken is iets voor de hele organisatie. Het is iets levends, iets om over te blijven praten, om aan te blijven werken. En om werkelijk impact te maken, wil je deze kennis meenemen in de héle werkwijze, in je beleid en in je management. Stress-sensitief werken is niet een trucje dat je inkoopt en waarnaar je verder niet meer omkijkt. Het vraagt visie, strategie, een integrale benadering en een zorgvuldige implementatie.

Daarnaast speelt er iets anders. Veel van de doelgroepen die te maken hebben met chronische stress, missen perspectief in hun leven. Als we accepteren dat er mensen in onze samenleving zijn die geen perspectief hebben, dan is zo’n werkwijze als stress-sensitief werken op zichzelf prima, maar verandert er nog steeds niks in ons systeem. Als we echt een verandering willen; echt willen inzetten op inclusie, meedoen en zelfredzaamheid, dan is er iets anders nodig. Dan hebben we te werken aan een horizon voor iedereen. Want niet alleen willen we dat ieder mens recht heeft op een waardevolle toekomst, het hebben van perspectief is voorwaardelijk voor het succesvol behalen van al onze maatschappelijke doelen. In mijn boek leg ik dit uit.

Zo introduceer ik mijn methode Perspectief© dat er van uitgaat dat alle mensen behoefte hebben aan perspectief. Perspectief is een drijfveer voor groei, welzijn en leven. Als we het hebben over inwoners met wie we gedragsdoelen willen bereiken, dan stellen we dit perspectief centraal. Dan kijken we naar wat de persoon nodig heeft om verder te komen dan alleen overleven. In de eerste plaats is dat perspectief. In de tweede plaats heeft de persoon behoefte aan autonomie, betrokkenheid en competentie. Deze behoeften dragen bij aan de motivatie en de mogelijkheden om gedragsverandering toe te laten. Pas dan krijgen doelen een plek in een mensenleven en kan hij of zij zijn eigen stuk overstijgen en ook de belangen en perspectieven van anderen zien. Als je werkt vanuit deze kwetsbare inwoner, werk je aan het creëren van perspectief, het vervullen van de basisbehoeften en dan pas de doelen die je voor ogen hebt om zo te komen tot een breder perspectief.

Ik heb het boek geschreven omdat ik ervan overtuigd ben dat het tijd is om te bewegen naar een perspectiefvolle samenleving. De behoefte is er ook. Aan de ene kant worstelen gemeenten met tekorten en zien in de vele bezuinigingen hun resultaten met kwetsbare doelgroepen verloren gaan. Aan de andere kant is er vraag naar een nieuw geluid in overheidsland. Een geluid dat klinkt voor het belang van de inwoner in plaats van de hooggeplaatsten, een geluid dat resoneert in perspectief. Maar ik zie ook dat professionals van alle niveaus praktische handvatten nodig hebben om deze beweging te maken.

Een visie delen is niet genoeg. Hóe kunnen we meer perspectiefvol te werk gaan? Hóe kunnen we dit integraal meenemen binnen onze organisaties en hoe zorgen we ervoor dat het niet alleen de inwoner dient, maar het geheel? Stress-sensitief werken is een benadering die passend is, en helpend is in deze beweging. Dus wil ik meegeven welke plek deze manier van werken binnen de gemeenten en andere maatschappelijke- en zorgorganisaties kan krijgen. Het boek Perspectief! is pas het begin. Samen met Mandy Peper ga ik op ‘missie’ om in heel Nederland te vertellen over wat we vandaag kunnen doen om stappen te zetten naar een perspectiefvolle samenleving en ook wat het ons oplevert.”

Wat wil je bereiken met je boek? Wat kunnen we eraan hebben?

“In de eerste plaats heb ik een boodschap: mijn visie op een perspectiefvolle samenleving en hoe we met stress-sensitief werken kunnen bijdragen aan perspectief voor iedereen. Verder wilde ik een boek schrijven dat praktisch is, met een stevige onderlegger van theorie. Dat je als professional alle relevante wetenschappelijke theorieën meekrijgt op een manier die meteen vertaalt wat jij ziet en nodig hebt in de praktijk. Perspectief! biedt de achtergronden, voorwaarden en handvatten om dit te doen. Het bevat voorbeelden en casussen die de praktijk reflecteren en inzicht bieden in hoe we het anders en beter kunnen doen. Belangrijkste is dat dit een boek is waarmee je een integrale benadering van perspectiefvol en stress-sensitief werken aangaat. Het is een boek voor managers, beleidsmakers, hulp- en dienstverleners, frontoffice medewerkers en ook gemeentebestuurders in college en raad.”

Voor een groot deel richt ik mij op de gemeentelijke overheid. Een betrouwbare overheid heeft invloed op de betrouwbaarheid van haar inwoners. Daarom moeten we zeggen wat we doen en doen wat we zeggen; het goede voorbeeld geven dus. Dat betekent ook als gemeente een lange termijn doel hebben: in visie, in beleid en in dienstverlening. Het volstaat niet om iemand perspectief te bieden, bij te dragen aan het eigenaarschap, te investeren in de verbinding en het participeren om de mens vervolgens los te laten en nooit meer naar hem of haar om te kijken. Mensen in kwetsbare situaties hebben de neiging om nog eens terug te vallen. Als zij geen handvatten hebben hoe hiermee om te gaan, als er geen vangnet is wanneer het misgaat, dan begint het verhaal vaak van voren af aan.

Stress-sensitief werken is geen trucje. Er zijn ook geen ‘trucjes’ die bijdragen aan duurzaam perspectief. Het gaat om mensen in een langdurig stressvolle situatie en laten we eerlijk zijn: die situatie zal na onze goede inzet meestal niet over zijn. Mantelzorgers blijven mantelzorg verlenen, mensen met een psychische kwetsbaarheid houden die vaak hun leven lang, en nieuwkomers zijn na verloop van tijd niet meer helemaal nieuw, maar zullen altijd onderdeel zijn van twee verschillende, soms botsende werelden.

Inzetten op duurzaam perspectief vraagt het om een organisatie-brede visie. Dat klinkt misschien als veel werk, in werkelijkheid vraagt het vooral om een andere houding. Dat is misschien nog wel het moeilijkst, want alle mensen, ook mensen die bij de overheid werken, vinden het moeilijk te veranderen. Ook is het verschrikkelijk om voor de troepen uit te lopen en je nek uit te steken wanneer de rest van de organisatie niet durft of het niet ziet. Maar het werkt niet tenzij we het allemaal doen en het is geen kwestie meer van óf we die beweging zouden moeten maken, het is een kwestie van wanneer we dit doen. Ik hoop dat Perspectief! een klein onderdeel mag zijn van die beweging naar een sterke, gezonde samenleving waar iedereen ertoe doet. Waarin iedereen weet dat hij ertoe doet. Een perspectiefvolle samenleving.”

Het boek richt zich op gemeenten. Waarom?

“De reden dat ik de gemeente als kader gebruik is omdat gemeenten vanwege hun sociale taken een grote rol hebben in de beweging naar een perspectiefvolle samenleving. Dat werkt alleen wanneer we dit integraal benaderen en hoewel gemeenten strooien met de term ‘integraal’ is er weinig dat in samenhang gebeurt. Het lijkt misschien alsof we moeten kiezen tussen financiën en welzijn, tussen beleid en uitvoering, tussen lange termijn en korte termijn, maar dat is niet zo. Elke persoon in deze samenleving is een onmisbare schakel in het geheel. En dan maakt het niet uit of we voor het financiële plaatje gaan of de groei van welzijn – in beide gevallen is het belangrijk dat elke schakel krachtig is. Dat elke schakel perspectief kent.

Marcel van Druenen, directeur SAM – de beroepsvereniging voor uitvoerders in het publieke sociaal domein-, las mee toen ik het boek schreef. Hij noemt het een sterk element van deze benadering dat de hele organisatie en alle sturingslagen worden betrokken. En dat het perspectief van mensen op de voorgrond staat omdat daar, ook volgens hem, binnen gemeenten te weinig aandacht voor is.”

Wat versta je onder stress sensitief werken?

“Bij stress-sensitief werken gaan we ervan uit dat stressoren die langdurig aanhouden mensen belemmeren in hun dagelijks functioneren. Langere tijd stress ervaren, zonder perspectief, heeft invloed op de cognitieve vermogens van mensen en op hun gedrag. Wanneer wij hulp bieden aan deze mensen of ze begeleiden in een veranderingsproces, kan onze hulp onbedoeld aan de al aanwezige stress bijdragen. Dat kan simpelweg komen door de afhankelijkheidssituatie waar mensen in zitten of door de verplichtingen die verbonden zijn aan de hulp die zij krijgen. Met stress-sensitief werken houden we hier rekening mee.

We erkennen de invloeden van stress en helpen onze cliënt deze zelf ook te begrijpen. We zorgen ervoor dat onze begeleiding geen stress toevoegt, maar doet afnemen. Ook houden we rekening met de gevolgen van stress op het stellen van doelen. We weten bijvoorbeeld dat mensen met chronische stress gericht zijn op de korte termijn en bepaalde zaken niet meer kunnen overzien. Dit betekent dat wij onze doelen hierop aanpassen omdat we weten dat ze anders toch niet worden behaald. Verder richten we ons op het versterken van wat al goed gaat en het aanleren van vaardigheden. Bij dit alles zorgen we ervoor dat de betreffende persoon zelf de regie heeft, waar dit kan, en de focus houdt op de toekomst. Stress-sensitief werken biedt duidelijke handvatten om verder te komen met iemand met stress.”

Wil je tenslotte nog meegeven?

“Langdurige stress hangt ook samen met bijvoorbeeld armoede en schulden, vaak is alles gericht op overleven. Dit heeft invloed op het denken en doen van mensen. Daarom is het voor professionals belangrijk om hiermee rekening te houden. Door kennis te hebben over wat stress met het brein doet, door begrip te tonen wanneer iemand minder overzicht heeft, door helpen stress te verminderen en doelen zo te formuleren dat ze aansluiten bij de betreffende persoon en bijdragen aan persoonlijk perspectief.

Stress-sensitief werken is geen methode, maar een manier van benaderen. Daarbij gaat het erom dat de regie bij de mensen zelf ligt. Om hier concrete handvatten voor te bieden, richt ik mij in het tweede deel van dit boek op stress-sensitief werken in alle lagen van de gemeentelijke organisatie. De houding naar de mensen om wie het gaat moet positief zijn en de boodschap helder: vergeet nooit dat je een belangrijke schakel bent in onze samenleving. Neem die ruimte en geniet van de verbindingen die je maakt.”