Terwijl één op de vier Nederlanders een migratieachtergrond heeft, domineren in het publieke debat de zorgen over veranderingen in de samenleving. De uitkomst van de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023 laat zien hoe groot de uitdagingen zijn. Problematische verschillen tussen mensen worden vaak gelijkgesteld aan etnische diversiteit. En dat zou samenhangen met een aanzienlijke afstand tot ‘de Nederlandse cultuur’. Waar komt dat denken vandaan?
In een wereld waarin diversiteit steeds meer de norm wordt en racisme sterk aanwezig, blijven deze kwesties relevant en prangend. Suzans inzichten bieden niet alleen een historisch perspectief, maar werpen ook een helder licht op de uitdagingen die onze samenleving vandaag de dag moet aangaan. Haar oproep om de moeilijke dialoog over uitsluiting en racisme aan te gaan, geeft stof tot nadenken en moedigt ons aan om samen te reflecteren op de weg naar een meer inclusieve toekomst.
Tijdens ons gesprek wijst Suzan op een opvallende verschuiving die zich voltrok: een verschuiving van discussies over klassenproblematiek naar een bijna exclusieve focus op etniciteit in relatie tot migratie. Dit geeft te denken…
Waarom werd migratie plotseling zo dominant waardoor de aandacht voor klassenproblematiek minder werd?
“Dit is precies de vraag die ik probeer te beantwoorden in mijn proefschrift. Een sluitend antwoord heb ik dus nog niet. Ik denk dat een deel van het antwoord ligt in het Nederlandse koloniale verleden. Denkbeelden over de niet-witte ander uit de tijd van de Nederlandse koloniale overheersing begonnen zich te manifesteren in Nederlands beleid gericht op verschil zodra de eerste postkoloniale migranten uit voormalig Nederlands-Indië zich begonnen te vestigen in Nederland. Vanaf dat moment werden problemen, zoals werkeloosheid en criminaliteit, in toenemende mate gezocht in het anders-zijn van de migrant dat deels gebaseerd was op koloniale denkbeelden van luiheid en ‘te Oosters’ zijn.”
Betekent dit dat klasse, of wat we in Europa vaker sociaaleconomische status noemen, onlosmakelijk verbonden is met etniciteit? En zou je ons daarvan een voorbeeld kunnen geven?
“Klasse en etniciteit of ras zijn zeker met elkaar verbonden en daar is nu nog te weinig aandacht voor. Hoewel in huidig beleid gericht op verschil etniciteit minder openlijk wordt geproblematiseerd dan in eerder beleid, vindt deze problematisering wel degelijk nog altijd plaats en wordt de vermenging van klasse en racialisering over het hoofd gezien. Een voorbeeld komt uit beleid gericht op de Zaanse wijk Poelenburg dat ik bestudeerde voor mijn masterscriptie. Een belangrijke pijler in dat beleid was het bestrijden van taalachterstanden in de wijk. Deze taalachterstand werd voor een groot deel geassocieerd met het feit dat er een grote groep bewoners is met een Turkse achtergrond. Zo zou de voertaal in de wijk Turks zijn, het probleem werd dus vernauwd tot de etnische achtergrond van de bewoners. Er was weinig aandacht voor het feit dat veel van deze bewoners in armoede leven en weinig scholing hebben gehad, terwijl we uit onderzoek weten dat armoede en taalachterstand sterk met elkaar verbonden zijn. Deze focus op etniciteit en ras kent een lange geschiedenis in beleid.”
Etniciteit werd niet alleen een leidend begrip in beleid, maar werd en wordt nu nog steeds negatief in verband gebracht met sociale cohesie. Wat houdt die negatieve associatie in?
“De verschuiving in focus van klasse naar etniciteit ging gepaard met een stijging in aandacht voor sociale cohesie door onderzoekers en beleidsmakers. Hoewel er veel kritiek is op het gebruiken van sociale cohesie als beleidsdoel, blijven veel overheidsinstellingen dit nastreven. Het blijft onduidelijk wat sociale cohesie is en voor wie het zo belangrijk is. Deze ontwikkeling ging samen met een hardnekkige ontkenning van racisme in de samenleving. Met mijn onderzoek wil ik laten zien dat diversiteitsbeleid door de jaren heen in sterke mate is geracialiseerd terwijl er tegelijkertijd weinig aandacht was voor uitsluiting van geracialiseerde groepen. Het nastreven van sociale cohesie maakt gesprekken over uitsluiting en racisme moeilijk. Ik pleit ervoor om het ongemakkelijke gesprek hierover aan te gaan. Wellicht moet beleid meer gericht zijn op sociale rechtvaardigheid, en minder op sociale cohesie.”
Dit interview is oorspronkelijk gepubliceerd op 31 januari jl. en is opnieuw geplaatst in het kader van de Nieuw Wij Zomerherhalingen.
Is sociale rechtvaardigheid niet gewoon een voorwaarde voor sociale cohesie? Voor mij betekent sociale cohesie de sociale samenhang en onderlinge solidariteit/verbinding van de wijkbewoners. Wat zie ik over het hoofd bij dat begrip? Ik hoor het heel graag.