Knuffelfilosoof Alain de Botton (1969) gebruikt de filosofie om zijn lezers gelukkiger te maken. Mildheid, humor en wijsheid kenmerken zijn denken, plus zijn vermogen om tegelijkertijd tegenstrijdige posities te omvatten. Zo weet hij als overtuigd atheïst toch religie te waarderen, bleek uit zijn boek Religie voor atheïsten. Zijn meest recente boek gaat over seks, onlangs bij De Arbeiderspers verschenen in het Nederlands onder de titel Meer denken over seks. Ook daarin vallen zijn milde humor en relativeringsvermogen op, en ook dit boek is prachtig geschreven. Er zou vast veel minder depressie, en veel meer vreugde, zijn als meer mensen naar het leven keken zoals Alain de Botton. Voor interviews heeft hij weinig tijd, maar per email wilde hij wel op een paar vragen ingaan.
U stelt dat we een nieuwe etiquette en zelfs een nieuwe moraal moeten vormen over seksualiteit, waarin we afrekenen met het idee dat er zoiets bestaat als ‘normaal zijn’ in dit opzicht, en ook met het vage besef dat we allemaal recht hebben op geweldige seks?
“Precies. Het is tegenwoordig moeilijk om niet het gevoel te krijgen – en meestal is dat heel pijnlijk, bijvoorbeeld als er net een relatie gestrand is, of als we gefrustreerd en slapeloos naast onze partner in bed liggen – dat er iets mis is met ons, op het gebied van seks. De meesten van ons hebben diep in ons hart het gevoel dat we niet helemaal normaal zijn. Hoewel seks een van de meest privé aangelegenheden is, barst het toch van de algemeen geaccepteerde ideeën hoe normale mensen zich zouden moeten voelen en hoe ze met seks om zouden moeten gaan. Maar in werkelijkheid zijn er maar weinig mensen zo ‘normaal’. Vrijwel allemaal hebben we last van schuldgevoelens en neurosen, angsten en ontregelende begeerten, onverschilligheid of walging. Niemand van ons kan echt met seks omgaan op die vrolijke, sportieve, niet-obsessieve, stabiele, aangepaste manier die ons wordt voorgespiegeld als normaal, terwijl wij alsmaar tot ons verdriet blijven denken dat andere mensen dat wel kunnen. Dus het wordt tijd dat we eens met humor en moed gingen accepteren dat seks in wezen iets heel raars is – en er eerlijk en met compassie over gingen praten. Daar gaat mijn boek over. Het is een uitnodiging om meer na te denken over een onderwerp waarvan we geloven dat we er alles vanaf weten.”
Zijn illusies dan onze ergste vijanden?
“Ik denk dat ons ongemak in seksuele zaken erger wordt door het idee dat we nu in een seksueel bevrijde tijd leven, en dat we er dus langzamerhand geen problemen meer mee zouden moeten hebben.
Hoe we ook ons best doen, seks zal nooit simpel worden. Seks kan bijvoorbeeld verdwijnen uit je leven. Seks weigert om netjes bovenop de liefde te blijven zitten zoals het hoort. Seksuele begeerte is voortdurend in absurde en soms onverzoenlijke tegenstrijd met onze hoogste waarden en idealen. Misschien moeten we eindelijk eens toegeven dat seks heel vreemd is, in plaats van onszelf te beschuldigen als we erdoor verward raken. Maar dat wil niet zeggen dat je niets kunt doen om wijzer te worden. Alleen moeten we beseffen dat we nooit alle problemen zullen oplossen die seks ons stelt.”
Hoe zou je je partner moeten uitkiezen als je de raad van filosofen opvolgt?
“O dat lukt ons prima, partners uitkiezen. Het lastige is met je partner samenblijven… Er is in onze cultuur een enorme consensus dat het het belangrijkste is om de ‘juiste’ partner te vinden. Maar we moeten leren leven met een echt mens – dat wil per definitie dus zeggen: met een ‘onjuiste’ partner. Die onwil om te leren liefhebben gaat terug op onze eerste ervaringen. De eerste mensen die van ons hielden, verklapten ons nooit hoeveel moeite en werk dat kostte. Ze vroegen nooit evenveel liefde terug als ze gaven. Ze lieten ons zelden zien hoe kwetsbaar ze zelf waren, hoe angstig en behoeftig. En ze gedroegen zich – tot op zekere hoogte – als ouders veel beter dan ze zich als partner en minnaars tegenover elkaar gedroegen. Daardoor hebben ze, met de beste bedoelingen, een illusie geschapen dat liefde makkelijk is, en dat een fatsoenlijke volwassen relatie onderhouden geen moeite kost.”
Het enige dat ik een beetje vreemd vond in uw boek Meer denken over seks, is dat u ervan uit lijkt te gaan dat iedereen wel een of andere seksuele afwijking heeft. Is dat wel reëel, of is dat misschien typisch Engels?
“Nou ik denk dat iedereen wel een vreemde smaak heeft in seks, dat heeft niets met nationaliteit te maken. Iedereen heeft bijvoorbeeld wel een fetish. Dat hoeft niet iets extreems te zijn en we kunnen ook best zonder. Maar iedereen associeert wel iets – een kledingstuk of een lichaamsdeel – speciaal met aantrekkelijkheid en begeerlijkheid. En die typische voorkeuren kun je vrijwel altijd terugvoeren tot iets uit je jeugd, iets wat een geliefde ouderfiguur had. Of omdat het je helpt om een herinnering aan vernedering of angst uit je jeugd te omzeilen of te dempen. Die voorkeuren onderzoeken hoort bij het ontwikkelen van zelfkennis. Wat Freud zei over dromen geldt ook voor fetishes: ze zijn een koninklijke weg naar het onbewuste.”
Hoe ziet u de rol van religies op dit gebied, positief of negatief?
“Alleen religies nemen seks nog altijd serieus, in de zin dat ze inzien hoe machtig seks is en hoezeer seks ons van onze prioriteiten kan afleiden. Alleen religies zien seks als iets dat in potentie gevaarlijk is en waartegen we ons moeten wapenen. Misschien ben je het niet eens met wat zij in de plaats stellen van seks. En misschien heb je bezwaar tegen de manier waarop ze censuur willen uitoefenen. En misschien moet je eerst vele uren hebben doorgebracht op www.youporn.com voordat je beseft dat religies gelijk hebben: seks en seksuele beelden kunnen onze redelijke vermogens met deprimerend gemak overschaduwen.
Veel mensen spotten met religies vanwege hun preutsheid, maar de waarheid is dat ze ons waarschuwen tegen seks omdat ze zich zo diep bewust zijn van de aantrekkingskracht en de betovering die ervan uitgaat. Ze zouden nooit zo’n negatief oordeel hebben als ze niet ook beseften hoe fantastisch het kan zijn. Het probleem is dat dit fantastische iets anders dat ook belangrijk en kostbaar is kan verdringen, zoals God, of het leven.”
Welke elementen zou u als atheïst uit godsdienst willen behouden?
“Ik ben ervoor om sommige aspecten van seksualiteit te censureren. Schoonheid hoeft niet gesluierd te worden, maar het internet zou wel gecensureerd kunnen worden. Regeringen die proberen om die eindeloze stroom porno die door onze glaskabels stroomt aan banden te leggen, verdienen applaus. Zelfs als we niet langer in een godheid geloven, dan nog kunnen we toegeven dat er een zekere mate van repressie noodzakelijk is voor de geestelijke gezondheid van de mensheid en het functioneren van een fatsoenlijke en liefdevolle maatschappij. Een deel van ons libido moet voor ons eigen bestwil onder de grond geduwd worden; repressie is niet alleen voor katholieken, moslims en victoriaanse preutsen maar voor ons allen en voor de eeuwigheid. Omdat we moeten werken, omdat we in relaties willen blijven, omdat we onze kinderen moeten verzorgen en onze geest onderzoeken kunnen we onze seksuele neigingen niet onbelemmerd hun gang laten gaan, online of daarbuiten. Als we seks de vrije teugel geven, vernietigt het ons.”
Gelooft u echt dat je een atheïstische kathedraal kunt bouwen? Wat zou daarvoor de inspiratie kunnen zijn?
“Ik ben me ervan bewust dat de term ‘atheïstische kathedraal’ een heleboel goede en intelligente mensen ergert. En omdat het hele idee juist bedoeld was om mensen bij elkaar te brengen, heb ik het kennelijk totaal verkeerd uitgelegd. Laat me nog een poging wagen.
Veel religieuze gebouwen hebben een betoverende kracht. Als atheïst geloof ik niet dat dat komt doordat God de bouwers heeft geleid; ik zie het als een kwestie van massa, schaal, materiaal, geluid en luchtkwaliteit, enzovoort. Ik zou willen dat hedendaagse architectuur beter keek naar voorbeelden van religieuze gebouwen, om hun werk iets van die kwaliteiten mee te geven. Zodat die kwaliteiten niet alleen in de doodlopende straat van de religies blijven steken. Ik wil seculiere gebouwen die ontzag, dankbaarheid, mysterie en stilte uitstralen. Sommige gebouwen doen dat, maar niet veel.
Architecten als Louis Kahn, Tadao Ando, Peter Zumthor, James Turrell en Mark Rothko met zijn Kapel in Texas weten gebouwen te creëren die ons uit het leven van alledag tillen en die bespiegeling stimuleren, en soms zelfs een soort prettige angst.
Kennelijk roept de term ‘atheïstische kathedraal’ onbehaaglijke associaties op. Mensen denken dat ik een afwezige god wil vereren of een sekte beginnen. Maar daar gaat het mij helemaal niet om. Ik ben niet geïnteresseerd in liturgie of erediensten, alleen in architectuur. Ik zou alleen maar willen dat nieuwe generaties architecten de kunst afkijken van religieuze architectuur en van de architecten zoals Kahn, Ando en Zumthor die dat ook hebben gedaan.”
In uw boek over seks pleit u voor ‘Agape restaurants’, waar vreemden bij elkaar aan tafel zitten. U pleit ook voor een soort carnaval waarin we alle remmen losgooien, af en toe, en er staat een plaatje in het boek van blote mensen die elkaar in zo’n Agape restaurant op verschillende manieren bestijgen. Dat vond ik nogal schokkend. Denkt u echt dat een restaurant een goede reputatie kan houden als er jaarlijkse orgieën worden georganiseerd?
“Ja hoor.”
Met andere woorden, kun je seksuele begeerte samenbrengen met vrede en vriendelijkheid?
“Nee, daarom moeten ze ook gescheiden blijven.”
Dit interview werd in het najaar van 2012 op Nieuw Wij geplaatst.
Jammer dat hij niet in Nederland woont, zou ‘m graag horen spreken hier.
Iemand die niet gelooft maar wel gelovig praat. Bijzonder.
Een dikke knuf voor deze schrijver… Als je liefde voelt is alles immers toegestaan…
@Barbara: volgens mij koppelt de schrijver liefde en sex juist los, zoals het naar mijn mening inderdaad ook in werkelijkheid is. Om het simpel te zeggen: je krijgt geen erectie omdat je zo van iemand houdt. Sex komt voort uit lust, niet uit liefde. Het kan wel gepaard gaan natuurlijk, maar dat is een ander verhaal.
Zou het niet zo zijn dat de verbinding tussen het hart en sex gerealiseerd dient te worden, ipv. uitsluitend hoofd verbinden met sex….. dan onstaat er iets nieuws, een verbinding vanuit vertrouwen. Los van concepten, ideeen, angst en schaamte, volg je hart..!