Welmoed Vlieger: “Ontvankelijkheid is de sleutel”

Wie is Welmoed Vlieger?

“Als jongste van vier kinderen groeide ik op in een warm en dynamisch gezin. Mijn vader was vrijzinnig-hervormd predikant en groot liefhebber van popmuziek, mijn moeder had veel met spiritualiteit maar minder met de kerk. Het moet deze basis zijn geweest die mij al vroeg confronteerde met fundamentele levensvragen. Via muziek en poëzie in mijn jeugdjaren ben ik in Amsterdam wetenschap van godsdienst en levensbeschouwing en daarna wijsbegeerte gaan studeren. Tegenwoordig geef ik lezingen en workshops over werk en denken van Meister Eckhart en gerelateerde onderwerpen. Ook geef ik les aan de Hogeschool voor Geesteswetenschappen in Utrecht en begeleid ik levensbeschouwelijke organisaties bij vernieuwingstrajecten.”

Ben je gelovig?

“Zo geformuleerd doet de vraag mij denken aan een uitspraak van Gerard Reve: ‘Dat Koninkrijk van U, weet U wel, wordt dat nog wat?’ De vraag of ik gelovig ben raakt bij mij niet echt een snaar. Ten diepste is het leven iets waar we op kunnen vertrouwen, dat geloof ik. Een soort levensbeaming dwars doorheen alle schoonheid, vertwijfeling en tragiek waar we direct of indirect mee geconfronteerd worden. In die zin houdt geloof, opgevat als vertrouwen, voor mij iets dynamisch in – een sprong waar ik toe wordt uitgedaagd, elk moment weer. Niet te kiezen voor stilstand maar voor beweging, zonder garantie op wat komen gaat. Ja, ik beschouw mijzelf als diep religieus, maar ‘gelovig’ in de meer traditionele zin van het woord noem ik mij niet.”

Wat heb jij met Meister Eckhart?

“Tijdens mijn eerste studiejaren, die niet bepaald voortvarend verliepen, spoorde een docent mij aan om Eckhart te gaan bestuderen. Een schot in de roos. Het klinkt misschien cliché maar het was de herkenning van iets volstrekt nieuws dat mij volkomen vertrouwd voorkwam. Eckhart zette alles wat ik tot dan toe had geleerd op z’n kop, met als opmerkelijk gevolg dat de studie in alle opzichten met sprongen vooruitging. Wat herkende ik dan? Dat er een dragende grond is die weliswaar geen taal of voorstelling verdraagt maar die de hele werkelijkheid doortrekt, niets en niemand uitgezonderd. Daar kun je misschien beter over zwijgen, zoals Wittgenstein voorstelde, maar ik ben blij dat Eckhart erover sprak. Ik heb altijd veel met taal gehad maar Eckharts woorden deden mij pas echt op mijn grondvesten schudden: hup Vlieger, sta op, aan de bak!”

Waarom is Meister Eckhart zo populair?

“Hoewel Eckhart een door en door christelijk denker is daagt hij zijn publiek met zijn denkwijze en taalgebruik uit om niet vast te blijven zitten aan bepaalde voorstellingen rond de mens, God, de werkelijkheid maar fundamenteel open te durven zijn. ‘Niet de daden heiligen ons maar wij moeten de daden heiligen’, zegt hij. Ontvankelijkheid is de sleutel. Zijn denkwijze resoneert denk ik met een diep verlangen in de moderne mens om uit de kramp van een over-gecontroleerd en gefixeerd leven te geraken. Het maakbaarheidsideaal begint roestplekken te vertonen en dat merk je o.a. in de groeiende populariteit van Eckhart. Bovendien sluit zijn denkwijze goed aan bij een wereld waarin een grote verscheidenheid aan culturen en (religieuze) denkbeelden naast en met elkaar bestaan. Eckharts boodschap krijgt in deze context een nieuwe lading en betekenis.”

Waarom is christelijke meditatie niet net zo populair als zen?

“In de eerste plaats omdat christelijke meditatie is geworteld in een bepaalde geloofstaal en -voorstelling waar een toenemend aantal  mensen geen verbinding meer mee kan maken. Zen kan in principe door iedereen, ongeacht de persoonlijke overtuigingen en achtergrond, beoefend worden en is in die zin toegankelijker voor een breder publiek. Daar komt bij dat christelijke meditatie en (hoewel, vanwege de unio mystica, soms anders wordt gedacht) ook christelijke mystiek, een relationele werkelijkheid is: de Godsverhouding staat centraal. Daar moet je gevoelig voor zijn. Men zegt wel eens dat zen de minst projecterende religie is. Misschien dat juist dát voor moderne mensen aansprekender is.”

Is mystiek het enige ‘bindmiddel’ tussen religies?

“Of mystiek ‘het enige’ bindmiddel is weet ik niet. Ik vraag me zelfs af of mystiek an sich een bindmiddel is. Wel is duidelijk dat Eckharts speculatieve mystiek door mensen met verschillende religieuze achtergronden gelezen en gewaardeerd wordt, zelfs door atheïsten. Met zijn centrale notie van de eeuwige geboorte, bijvoorbeeld, raakt hij een grondintuïtie die religie overschrijdend blijkt. Om met de schrijver en diplomaat Dag Hammarskjöld te spreken: ‘Von der ewigen Geburt’ – daarmee is voor mij alles gezegd over wat ik geleerd heb en nog moet leren.”