“Voor ons Volk geen Farao”

Vloeken in de kerk

Een groot televisiescherm in de voorhal schakelt na uitzending van de plechtigheid over op Coptic Orthodox Church Channel (CTV). Even grijpt een groep protesterende jongeren Khalils aandacht: “De meeste jongeren, maar ook de intelligentsia, zijn tegen het referendum waarbij gestemd wordt om de parlementsverkiezingen vervroegd plaats te laten vinden en grondwetswijzigingen in te voeren. Het risico bestaat dat een meerderheid van ongeletterde burgers een ja-stem zal uitbrengen. Ik vermoed dat ze slechter geïnformeerd zijn over de achterliggende bedoelingen van het referendum, en misschien worden ze door de gevestigde partijen wel gemanipuleerd of omgekocht. Denk aan de Nationaaldemocratische Partij van Sadat en Mubarak, die tot 11 januari een totalitair bewind voerden. Of aan de sterke Moslim Broedergemeenschap, die eerder juist door Mubarak bestreden werd! Maar ook de salafisten en de Al-Islamiyya partij voeren misschien wel onheil in hun schild. Ik kan je vertellen dat ons land met een ja niet democratischer wordt. Want grondwetsartikel twee, waarin het Islamitische recht als belangrijkst wordt erkend, blijft daarmee ongedeerd. Ook betekent een ja dat het parlement al in september een nieuwe president mag kiezen; dan hebben nieuwe partijen, vooral geleid door de jonge revolutionairen, toch geen tijd meer om zich politiek te organiseren en stemmen te winnen?!” Op zondagavond is de verkiezingsuitslag bekend geworden: 77,2 procent van de stemmers heeft voor gestemd (ongeveer 14,2 miljoen), terwijl de overige 4 miljoen stemmers (Egypte telt ongeveer 8,5 miljoen kopten) een tegengeluid hebben laten horen. Het koptisch gebedshuis in Utrecht is die zondag het vloeken van teleurgestelde gelovigen bespaard gebleven. Maar spreekt het lot nu geen vloek uit over de kopten zelf?

Voor Vader en Vaderland

“Jarenlang hebben Sadat en Mubarak in binnen en buitenland angst gezaaid over de vermeende dreigingen van Al Qaida voor de Egyptenaren. Internationale media werden graag vertroeteld met roddels over zeer frequente aanslagen van Al Qaida tegen onze gemeenschap. Natuurlijk is onze gemeenschap soms het doelwit van extremisten. Dat is ernstig en zou voorkomen moeten worden, maar geloof niet dat ons leven daar dagelijks door moslims bedreigd wordt. Angst zaaien heeft meestal een politieke reden gehad: in dit geval om met steun van het westen de Moslimbroederschap uit de regering te houden, zodat Mubarak ongestoord verder kon alleenheersen.”
Toch sluit mevrouw Khalil niet uit dat het nachtmerriescenario van de regent door de verkiezingsuitslag weleens waarheid kan worden: want wat als moslimextremisten de macht zullen grijpen? In het ergste geval zal ‘de Kerk van de martelaars’, zoals de kopten zichzelf noemen, met duizenden jonge moslimzielen verrijkt worden. “Nu ook de moslimbroeders zich voor vrijheid en democratie moeten inspannen, merken zij hoe zwaar het juk is dat wij al duizenden jaren dragen.” De samenwerking tussen deze ‘mensen van het boek’ (ahl al kitâb) weet mevrouw Khalil te ontroeren: “Dagenlang hebben we via de televisie kunnen volgen hoe christenen en moslims op het Tahrir Plein in Cairo elkaars gebedsdiensten bewaakten. Voor het vrijdaggebed en tijdens het rituele wassen maakten christenen bijvoorbeeld een kring om de moslims, en omgekeerd zorgden moslims ervoor dat onze zondagsverering ordelijk kon verlopen. Ondertussen vormden moslims en christenen samen de burgerpolitie om onrust te voorkomen. Die eenheid, dat is waar Egypte echt voor staat.” Maar dit Egyptische wij-gevoel ligt volgens haar oerdiep geworteld: “Eigenlijk zijn we allemaal kopten. De moderne term ‘kopten’ komt oorspronkelijk van het Oudgriekse Aigyptos, Egyptenaren, wat weer is afgeleid van het oud Egyptische Ha-ka-Ptah: het huis van de geest/kracht Ptah, die onder de farao’s door de gehele Egyptische bevolking vereerd werd. Christenen en moslims behoren dus tot dezelfde etnische groep! Pas na de Arabische verovering in 639 AD werden wij als ‘Kopten’ van de Islamitische burgers onderscheiden. Maar onze spirituele en aardse bakermat zijn gewoon hetzelfde.”

Wat de keizer toekomt

Dat er volgens de gelovige in Egypte minder hoge spanningen tussen moslims en niet-moslims heersen dan in Nederland, sluit niet uit dat de kopten in hun rechtspositie benadeeld worden: “Alles heeft te maken met politieke macht. Moet je nagaan: tot 1855 werd ons nog verplicht om de islamitische geloofsbelasting, de jizya, aan de staat te betalen. Maar ook mogen wij tegenwoordig nog steeds geen nieuwe kerken bijbouwen; de president heeft altijd geweigerd om daar vergunningen voor te geven. Wie sinds 1980 op bezoek gaat in Egypte zal weten dat er sindsdien minder dan vijf kerken zijn bijgebouwd.” Daar staan tachtigduizend nieuwe moskeeën tegenover, en volgens mevrouw Khalil is het maar de vraag of dat zal veranderen. “Overigens worden we ook gediscrimineerd op de arbeidsmarkt; je vindt zeker geen kopten in hogere posities als de rechtspraak of de politiek.” Meermaals wil mevrouw Khalil benadrukken dat nooit de bevolking, maar de regering een schrikbewind bedacht heeft: “En wie weet of het na de verkiezingsuitslag niet erger zal worden?”. Het organiseren van een koptisch politieke partij is voor haar geen optie. “In ons geloof zijn we eensgezind, maar op het politieke spectrum van links naar rechts verdeeld. Daarnaast willen we voorkomen een partij te worden die anderen uitsluit, zoals niet-christenen.” Immers strijden vele moslimjongeren vandaag voor dezelfde vrijheidsidealen, aldus de gelovige.
En ook al zal het nieuwe bewind nog meer tol van de christelijke gemeenschap eisen, dan nog zullen de kopten zich daar volgens mevrouw Khalil niet angstig of gewelddadig tegen verzeten: “Geef de keizer wat de keizer, en God wat God toekomt”, heeft zij van Jezus geleerd. Nooit zal de toekomst, hoe wreed of vreedzaam dan ook, de heilige geest van de ‘Kerk der martelaren’ kunnen doen uitdoven.