Steeds meer mensen hebben niets meer met het instituut kerk, maar wel met de vrijere vormen van spiritualiteit. Wat is volgens u de oorzaak van deze ontwikkeling?
“Dat is een proces wat zich de afgelopen decennia heeft voortgedaan in Noordwest-Europa. Een proces dat te maken heeft met de afkalving van tradities en individualisering. Bij de inzet van de ontzuiling in de jaren zestig begonnen mensen zich af te zetten tegen de inkapseling van de christelijke kerk. De burgers wilden hun eigen regels en moraal gaan bepalen. Wat we nu zien is dat die ontkerkelijking niet heeft geleid tot het einde van religie, maar religie heeft vrijere vormen aangenomen. Mensen willen niet ingekapseld zijn en voorgekauwd krijgen wat ze moeten denken. De traditionele kerken lopen leeg in Noordwest-Europa en precies in dat deel van Europa groeit spiritualiteit. Mensen blijven toch altijd zoeken naar manieren om om te gaan met universele problemen van ziekte, lijden en de dood. Dat is de belangrijkste reden waarom mensen zoeken naar een kader waarin ze die problemen een plaats kunnen geven. In het christendom vind je bijvoorbeeld het idee van een hiernamaals – in de vorm van een hemel – en in het spirituele milieu vind je het idee van reïncarnatie, dus ook daar wordt er dan een antwoord gegeven. Dat is de functie van religie en dat zal altijd wel blijven bestaan. Mensen willen antwoorden op existentiële vragen.”
Hebben we over 25 jaar dan nog wel kerken in Nederland?
“De kerken brokkelen af. In de jaren zestig was tachtig procent van de mensen nog lid van een kerk en dat is nu nog maar zo’n dertig procent. Maar er zijn kerken die het toch nog steeds goed doen. Als je kijkt naar de evangelische beweging, die doet het heel goed. Grote groepen jongeren komen naar evenementen die georganiseerd worden door die beweging. Dat komt omdat ze gebruik maken van moderne middelen zoals popmuziek, nieuwe media en moderne marketing. Maar gereformeerde kerken die tegenover de processen van modernisering staan, die hebben meer te vrezen. Als je de bijbel pakt, dan kun je dat boek letterlijk nemen, maar je kunt het ook symbolisch lezen. Kerken die voor de letterlijke lezing gaan worden onhoudbaar, omdat je mensen niet meer wijs kunt maken dat de wereld 6000 jaar oud is.”
In uw boek New Age schrijft u dat New Age tegenwoordig niet meer zo populair is. Wat is hiervan de oorzaak?
“De New Age-beweging zoals die in de jaren tachtig werd genoemd, is nu veel groter en sterker dan zij toen was, maar we noemen het nu geen New Age meer maar spiritualiteit. De term spiritualiteit kan net zo goed uit de mode raken maar het fenomeen blijft. Uit al het onderzoek dat er is op dit terrein, blijkt dat de oriëntatie op spiritualiteit, het idee dat alles met elkaar verbonden is en de aanname van een goddelijk kracht in het individu, groeiende is. Met andere woorden: New Age is niet dood maar springlevend.”
Gaan websites en communities de kerkelijke gebouwen vervangen de komende jaren?
“Ik denk niet dat websites kerken vervangen, maar websites zijn zonder meer een aanvulling op de kerk. ‘Spirituelen’ hebben geen kerk, dus voor hen zou je kunnen zeggen dat het internet een soort surrogaatkerk is – de plaats waar gelovigen elkaar ontmoeten. Op het internet heb je ook mogelijkheden om te biechten, maar de mensen die online biechten zullen waarschijnlijk ook naar de kerk gaan.”
Waarom blijven ook niet-religieuzen toch altijd op zoek naar ‘iets heiligs’ volgens u?
“Als je leeft in een samenleving die een christelijke traditie kent, dan is het heel duidelijk wat er heilig is en wat er niet heilig is. De kerk, god en de bijbel zijn heilig en daarbuiten is vrijwel alles profaan. Op het moment dat alles wat volgens de religieuze autoriteiten heilig is verdwijnt, dan bekent dat niet dat het onderscheid tussen wat heilig is en profaan verdwijnt. Individuen en groepen nemen zelf de ruimte om heilig te maken wat voor hen belangrijk is. Neem niet-institutionele vormen van religie zoals voetbal bijvoorbeeld. Kun je zeggen dat voetbal heilig is? Het vertoont er wel kenmerken van; groepen mensen raken in totale vervoering door de prestaties van voetbalspelers. Waar je vroeger heiligen had die heilig werden verklaard, omdat ze vanuit de christelijke traditie iets bijzonders hadden gedaan, zo zie je nu in de popcultuur dat popsterren heilig worden verklaard, omdat ze bijzondere daden verrichtten. Kortom: de sacralisering van mensen, dingen en plaatsen verdwijnt niet, maar verandert in de loop van de tijd.”
Een keerzijde van deze ontwikkeling is dat mensen zonder internet buiten de boot vallen. Bij sommige christelijke groepen werd je uit de kerk gezet als je een TV in huis had. Bij sommige vormen van moderne spiritualiteit ben je in feite afgeschreven wanneer je je geen internetaansluitng meer kunt veroorloven. Men weigert pertinent om rekening te houden met deze mogelijkheid.