De eerste van de twee bijeenkomsten over vrouwen en religie in de stad was op dinsdag 2 februari en is hier terug te zien. Onder deskundige leiding van islamoloog Anne Dijk vindt deze week ook het tweede gesprek plaats. In dit gesprek staat het culturele, sociale en politieke belang van (religieuze) gemeenschappen in Amsterdam centraal. En de vraag wat het betekent voor Amsterdamse vrouwen om bij een gemeenschap te horen, of juist niet.
Pakhuis de Zwijger wijdt twee avonden aan ‘Vrouwen en religie’. Waarom is het belangrijk om dit thema zo uitgebreid te behandelen?
“Meer dan de helft van de mensheid is vrouw en dat geldt ook voor de inwoners van Amsterdam. Velen van hen zijn gelovig en horen wel, of bewust niet tot een bepaalde religieuze gemeenschap,” zegt Kalsky. “Heel goed dat de gemeente Amsterdam dit thema op de kaart zet. Voelen religieuze vrouwen zich thuis in een sterk geseculariseerd Amsterdam? Voelen ze zich geaccepteerd en veilig als zij zich in het openbaar of op hun werk uitlaten over hun religieuze achtergrond? Betekent de vrijheid van het uitoefenen van religie in Nederland ook dat er op hun werk rekening wordt gehouden met religieuze feestdagen en het doen van rituelen? Of vinden ‘wij’ het eigenlijk ‘een beetje achterlijk’ als je je anno 2021 nog religieus noemt. Kun je volgens ‘ons’ wel écht geëmancipeerd zijn als je vrouw én religieus bent? Interessant om dit soort vragen aan de orde te stellen in een stad die diversiteit, inclusie en tolerantie hoog in het vaandel draagt.
Als vrouw én theologe én Amsterdamse werk ik graag aan deze bijeenkomst mee. Ik vind het een verademing dat er niet abstract óver religie en óver vrouwen wordt gepraat, maar dat vrouwen met al hun verschillende overtuigingen zelf aan het woord komen. Als je de eerste bijeenkomst van afgelopen dinsdag terugkijkt op de site van Pakhuis de Zwijger zie je hoe divers dit onderwerp door de vrouwen in het panel wordt benaderd.”
29 procent van de Amsterdammers is gelovig, zo wordt beweerd. Klopt dat in jouw ogen wel?
“Amsterdam is een superdiverse stad en dat geldt ook voor de levensbeschouwelijke samenstelling van de inwoners. Ik weet niet hoe traditioneel in dit onderzoek naar ‘religie’ is gekeken. Vraag je naar een lidmaatschap van een religieus ‘instituut’ om vast te stellen of iemand religieus is? Of neem je in je onderzoek ook de mensen mee die zich religieus of spiritueel noemen maar geen lid meer zijn van een bepaalde religieuze gemeenschap? Daar zal ook je uitkomst van afhangen. Ik heb aan de Vrije Universiteit samen met mijn collega André van der Braak een onderzoek geleid naar ‘multiple religious belonging’, dat zijn mensen die meerdere religies of elementen eruit met elkaar combineren. Dat deed al een kwart van de Nederlandse bevolking. Als je dit soort religiositeit/spiritualiteit meeneemt in je onderzoek, kom je denk ik bij een groter aantal Amsterdammers, mannen en vrouwen, uit dat ‘gelovig’ is. Wij hebben hen in ons onderzoek de ‘flexibele gelovigen’ genoemd. Er is kortom een grote complexiteit aan vormen van religie en spiritualiteit – gebonden en ongebonden. Als je dat laatste ook als categorie meeneemt zijn het er denk ik veel meer dan de genoemde 29 procent ‘gelovigen’ in Amsterdam.”
Waarom moet de gemeente Amsterdam religie zo nadrukkelijk aan de orde stellen? Het is toch juist belangrijk dat kerk en staat gescheiden blijven?
“Wat je gelooft speelt een rol in je leven. Dat geldt niet alleen voor mensen die hun ‘geloof’ uit religieuze tradities halen. Het geldt net zo goed voor een humanist en atheïst of voor iemand die niet in een van deze hokjes wil worden geplaatst. Ook zij hebben bepaalde levensovertuigingen die zij inbrengen in het publieke debat. Waarom zet je je anders in voor democratische waarden? Waarom vind je het anders belangrijk om je medemens te helpen in deze coronacrisis? Of waarom doe je dat juist niet? De waarden die je koestert zeggen iets over jou als mens, uit welk nest je komt en hoe je daarna zelf vorm hebt gegeven aan je leven.
Als je schizofrene mensen wilt creëren moet je ze vooral vragen om hun motivaties achter de voordeur thuis te laten. Ik bedoel: het is onzinnig om dat te vragen en onmogelijk. Je berooft dan een mens van wat hem of haar drijft in het leven. Dat geldt voor religieuze en niet-religieuze drijfveren. Ik vind het onverstandig om religieuze motieven in het publieke debat uit te sluiten. Ze maken deel uit van de waarden waardoor mensen worden gedreven.”
Geldt dat ook voor jezelf?
“Jazeker. Ik zoek naar ‘het goede leven voor allen’ en mijn interesse daarvoor komt onder andere voort uit de christelijke traditie, waarmee ik ben grootgebracht. Mijn maatschappelijk-sociaal engagement is mede daaruit te verklaren. Maar ook mijn verzet tegen geïnstitutionaliseerde vormen van religie(s) die vanuit oude patriarchale overtuigingen de emancipatie van vrouwen (en overigens ook mannen) in de weg staan. Die patriarchale structuren zijn door de religieuze vrouwenbeweging al in de zestiger en zeventiger jaren ontmaskerd. Maar dat seksisme, dat niet alleen in religies maar in de hele samenleving zit, is niet makkelijk te veranderen. Dat vraagt om een lange adem, veel langer dan ik had gedacht. Maar de #Metoo-beweging heeft de strijd tegen seksisme weer perfect op de maatschappelijke en religieuze agenda gezet. Ik zie bij de jongere generatie vrouwen, waarvan enkele nu aan het woord komen tijdens de twee avonden bij Pakhuis de Zwijger, al een grotere vanzelfsprekendheid waarmee ze hun recht op gelijkwaardigheid leven en opeisen.”
Dinsdagavond gaat het om vrouwen en de gemeenschap waarin zij een rol spelen. Wat kunnen we verwachten?
“Er zit een interessant gezelschap vrouwen bij elkaar om in gesprek te gaan over de rol die een (religieuze) gemeenschap in hun leven speelt. Wat betekent het voor Amsterdamse vrouwen om bij een gemeenschap te horen of juist niet? Wat is in gemeenschappen inspirerend en wat leidt tot uitsluiting? Past het denken in gemeenschappen eigenlijk nog wel in het postmoderne Amsterdamse zelfbeeld? Kunnen gemeenschappen helpen bij het vinden van nieuwe sociale cohesie in een divers Amsterdam?
Ik ben heel benieuwd welke richting de discussie opgaat. Er is ook nog een speciale gast uit Berlijn uitgenodigd, advocate en imam Seyran Ates. Zij is oprichtster van de Ibn Rushd-Goethe Moskee in Berlijn. Het wordt een spannend gesprek, waarop ik me zeer verheug. Het publiek kan overigens meepraten en uiteraard zijn ook mannen van harte welkom om aan deze avond over ‘vrouwen en religie’ deel te nemen.”
