“Waardenpluralisme wordt steeds belangrijker”

De Senaat lijkt het verbod op de rituele slacht tegen te gaan houden. Wat vindt u hiervan?

“De behandeling van het wetsontwerp is nog niet afgerond. Het gaat eind van het voorjaar verder. Wat je wel duidelijk ziet, is dat een aantal fracties die in Tweede Kamer vóór het wetsvoorstel hebben gestemd in de Eerste Kamer juist tegen lijken te gaan stemmen. Dat werd tijdens de plenaire behandeling gaandeweg wel duidelijk. Voor ons als CDA was het wetsvoorstel in de Eerste en Tweede Kamer geen punt van discussie, beide fracties zijn tegen. Dat vind ik terecht.”

Hoe groot is de kans dat het verbod er uiteindelijk toch komt?

“Als dit wetsvoorstel wordt afgestemd, dan blijft rituele slacht toegestaan onder de voorwaarden die ook nu gelden. Staatssecretaris Bleker, die bij debat over het initiatief-voorstel van de Tweede Kamer aanwezig was, wil rituele slacht blijven toestaan; tegelijk wil hij dierenleed in overleg met religieuze groepen zo veel mogelijk beperken. De staatssecretaris wil ook het dierenwelzijn bij de reguliere slacht verbeteren. Intussen heeft mevrouw Thieme (PvdD), die initiatiefneemster is van het wetsvoorstel, aangekondigd met een ander voorstel te komen wanneer dit wetsvoorstel wordt afgestemd. Daarover zullen beide kamers dan weer moeten stemmen en ook zal de regering nog akkoord moeten gaan.”

Waarom is er in deze discussie zo weinig aandacht voor het leven van het dier en zoveel voor het einde van een dier?

“Dat is eenvoudig te verklaren: de discussie in de kamer gaat specifiek over het wetsvoorstel dat voorligt en waarover moet worden gestemd. Dat wetsvoorstel gaat nu eenmaal over het einde van een dier en daarop concentreert zich dan de discussie. Overigens is het leven van het dier in de Eerste kamer wel degelijk aan de orde geweest.
De discussie gaat niet over de vraag of dierenwelzijn belangrijk is. Dat vinden alle fracties. Daarom is slachten van dieren aan allerlei regels gebonden. De vraag is hoe je deze waarde afweegt tegenover een andere belangrijke waarde: die van de godsdienstvrijheid van joodse en islamitische gelovigen. Dat is het spanningsveld. Moet je een uitzonderingspositie blijven creëren voor religieuze groepen? Die problematiek krijg je steeds meer, naarmate de overheid steeds meer gaat regelen. Wanneer de overheid weinig of niets regelt, doet het probleem zich minder voor.
Het waardenpluralisme wordt denk ik alleen maar belangrijker in de toekomst. Los daarvan ontwikkelen maatschappelijke waarden zich ook voortdurend: nieuwe waarden komen op, andere verdwijnen meer naar de achtergrond. Dominante waarden worden gaandeweg minderheidswaarden en omgekeerd. De felle debatten gaan niet over extremen. Juist waar subtiele verschuivingen zich voordoen, zie je verhitte debatten. Die veranderingen roepen namelijk allerlei dilemma’s op. Mijn standpunt is dat het goed is dat hierover wordt gedebatteerd. Mijn advies aan de overheid: laat dit debat zoveel mogelijk over aan de samenleving zelf.”

Hebt u een ritueel waar u erg aan gehecht bent?

“Alle kerkelijke rituelen vind ik mooi, maar dat zijn geen rituelen waarvan ik het idee heb dat ze echt op de tocht staan. De religieuze kalender vind ik heel mooi, net als de sacramenten.”

Nederland wordt steeds minder religieus, waardoor de feeling met religieuze rituelen steeds meer zal verdwijnen. Is dat erg?

“Ik geloof in godsdienstvrijheid, dus dat is aan iedereen zelf om te bepalen. Natuurlijk is het zo dat de manier waarop katholieken religie beleven tegenwoordig heel anders is dan het ‘Rijke Roomse Leven’ uit de jaren vijftig. Het protestantse leven is natuurlijk ook veranderd. Je kunt je afvragen of dat erg is, maar dat vind ik geen nuttige discussie. Aan de ene kant kun je constateren dat zaken veranderen. Anderzijds: als je als religieuze persoon bepaalde zaken wilt behouden, is dat volledig aan jou.
Ik heb wel de indruk dat de vertrouwdheid – of zelfs een basale bekendheid – met het christelijk geloof minder wordt; misschien wordt het ook wel verkeerd begrepen. Dat vind ik erg jammer. Het christelijk geloof is zo mooi en waardevol. Het heeft naar mijn overtuiging veel te bieden aan de gelovigen en ook aan de samenleving.”

Nu de rituele slacht een thema is, zou het kunnen dat de discussie steeds extremer wordt en straks ook andere rituelen als de christelijke doop ter discussie komen te staan. Het kind lijdt er immers onder?

“Dat voorbeeld vind ik vergezocht en ik denk niet dat het gaat gebeuren. Maar het is niet uitgesloten dat andere religieuze rituelen gaandeweg wel ter discussie zullen worden gesteld.
Het is onvermijdelijk en ook goed dat in tijden van maatschappelijke verandering over waarden en hun onderlinge verhouding wordt gediscussieerd. Maar als gezegd, dat debat hoort in eerste instantie in de samenleving zelf thuis. De opvatting die burgers daarover hebben, hoeft niet direct vertaald te worden in overheidsmaatregelen. Neem bijvoorbeeld de kwestie van het passief kiesrecht voor vrouwen bij de SGP. Ik ben het zelf niet eens met het standpunt van de SGP. Tegelijk vind ik dat de SGP het recht hoort te houden om zich te organiseren volgens haar eigen overtuiging. Laat er enig verschil zijn, laat erover gediscussieerd worden, maar laat de overheid niet te snel tussen beide komen.”

Leven en laten leven dus?

“Inderdaad. In juridische termen hebben we vrijheid van religie en vrijheid van meningsuiting en allerlei andere rechten, dat geeft burgers de mogelijkheid hun leven in te richten, terwijl niet de hele samenleving het daar misschien mee eens is. Laat maatschappelijke waarden zich zoveel mogelijk in de samenleving uitkristalliseren over een wat langere periode. Zaken moeten een beetje in balans worden gezien, het gelijk van burgers moet niet meteen worden bevochten via wetgeving.”

Religie wordt de komende decennia meer en meer humanistisch. Mee eens?

“Moeilijk te zeggen. De vraag is natuurlijk meteen: wat bedoel je dan met ‘humanistisch’? Er is zeker aandacht voor de mens, maar als je kijkt naar allerlei nieuwe rituelen, zoals stille tochten, condoleanceregisters via internet – waar ook onbekenden hun medeleven betonen – en de nieuwe aandacht voor herdenkingen, dan zie je dat er op een nieuwe manier wordt gezocht naar rituelen. Dat gebeurt misschien niet direct in een kerkelijke context, maar het is wel iets waar mensen steeds meer spontaan mee bezig zijn. Mensen zijn ook op zoek naar datgene wat het dagelijkse leven overstijgt. Ik denk dat heel veel mensen nog wel in een God geloven en bezig zijn met zingeving en spiritualiteit – allerlei sociologische onderzoeken wijzen ook in die richting – , maar het grote verschil is dat het nu steeds meer zonder en buiten de kerk gebeurt. Dat is op het moment de grote uitdaging van de kerk: hoe breng je daarmee een verbinding tot stand en hoe ga je daarmee om?”