“We krijgen allemaal met verlies te maken!”

Aandacht voor het onderwerp sterven, loslaten en afscheid nemen is altijd belangrijk, zo blijkt uit dit gesprek met Van de Putte die naar aanleiding van het overlijden van haar moeder een bijzonder boek schreef.

Waarom heb je het boek Lucht geschreven?

“Die motivatie is, als ik er nu over nadenk, een onbewuste optelsom van jarenlange gebeurtenissen en ervaringen. Als je jong bent, midden in het leven staat en altijd druk bent, denk je misschien dat ouders mensen zijn die er altijd zullen zijn. Maar plotseling was de dag daar, dat ik besefte dat het begrip ‘ouders als constante factor in je leven’, wankelde. Dat ik niet meer in ‘over een paar weken ga ik weer’ kon denken, maar dat ik blij was met iedere week, iedere dag, zelfs ieder uur. Begin 2017 werd mijn vader ziek. Boven alle verwachting haalde hij zijn 92^e verjaardag eind oktober dat jaar.

Mijn moeder, inmiddels ook 92, hield zich sterk. ‘Het moest! Maar tegen de tijd dat de eerste bessen begonnen te kleuren en de bramen rijper werden, wist ze de gevolgen van de sluipende achteruitgang niet meer te verbloemen. Iedere week had ze wat ingeleverd. De lettertjes op de altijd zo zorgvuldig geschreven boodschappenbriefjes begonnen te beven, de pijn nam toe, de krachten namen af. En zo zat mijn eens zo dappere moeder huilend op haar stoel. Ze kon niet meer. Vanaf die dag dat het helemaal niet meer ging, besloot ik te blijven. Niet omdat dat van me verwacht werd door de zogeheten participatiemaatschappij, maar omdat ik van haar hield.

Een ongelofelijk heftig en bijzonder jaar volgde. Mijn moeder was er zo slecht aan toe dat ze werd opgenomen in het hospice. Totaal verzwakt en, erger nog, helemaal verward en angstig door een overload aan medicijnen. Ik heb ervoor moeten vechten om dat te stoppen, maar ik had gelijk. Drie dagen nadat alle medicatie gestopt was, werd mijn moeder rustig. Ze herrees als een Phoenix. Langzaam maar zeker, tot het relatief zo goed ging dat ze sterk genoeg was om naar een kleinschalig woonproject in de zorginstelling te verhuizen.

Het was een wonder. Ik nam haar mee in de rolstoel naar buiten en samen genoten we van de lente en de beginnende zomer. Bonusmaanden die in m’n geheugen staan gegrift. Even leek het er weer op dat ouders mensen zijn die altijd blijven. Maar eind juli ging het mis. Mijn moeder die stilletjes steeds kwetsbaarder was geworden, werd plotseling blind.

28 dagen zat ik naast haar bed. Mijn moeder kon niets meer. We deelden herinneringen en spraken over hele kleine dingen zoals een slokje water of een beetje pap. Ik vertelde haar wat ik in de tuin, waar ik op uit keek, zag. We hielden elkaars hand vast. Er gebeurde niks, en eigenlijk gebeurde er van alles: We groeiden samen naar het onvermijdelijke afscheid.

Pas in de laatste veertien dagen besloot ik alles wat we zeiden, alles wat er om ons heen gebeurde op te schrijven. Nog altijd niet met het idee om er later een boek van te maken. Het was meer een bezigheidstherapie voor mezelf, een behoefte om alles vast te leggen, vast te houden….

Een jaar na het overlijden van mijn moeder had ik pas de moed al die aantekeningen onder ogen te komen. En toen besloot ik: dit is te belangrijk om voor mezelf te houden. Deze persoonlijke ervaring van mantelzorgen en afscheid nemen gaat over ons allemaal. We krijgen allemaal met verlies te maken!”

Vandaag is het Nationale Dag voor Aandacht voor Sterven. Waarom is de aandacht voor sterven zo belangrijk?

“Het is wonderlijk, maar doodgaan en alles wat daarom heen hangt, is nog steeds iets waar we het liefst niet aan denken. Uit een onderzoek van Sire blijkt dat 54 procent van de Nederlanders aangeeft niet genoeg gesproken te hebben met iemand die er nu niet meer is. Hierdoor heeft men niet goed afscheid kunnen nemen. En juist dat zo goed mogelijk afscheid nemen is zo belangrijk om zelf na een verlies door te kunnen gaan.

Toen ik opgroeide was de dood een taboe. Ik vond het zo eng dat ik niet meeging naar de begrafenis van mijn opa en oma. De overgebleven broodjes die mee naar huis kwamen raakte ik niet aan. ‘Ze waren besmet met dood’. Dat dacht ik echt. Eenmaal wat ouder leek me het verlies van mijn ouders het ergste wat me kon overkomen. Ik kon me niet voorstellen dat anderen gewoon door konden met alles. Maar blijkbaar is ouder worden en dus meer geconfronteerd raken met verlies en afscheid een proces, waardoor je ook daar een weg in vindt. Ondanks die wetenschap, hebben mijn moeder en ik niet zo goed over het naderende afscheid kunnen praten. Af en toe een woordje, een korte zin. Maar het samen zijn gaf rust en geborgenheid die in zo’n laatste fase extra belangrijk is.”

Hoe kunnen we taboes om over de dood te spreken doorbreken?

“Ik denk dat dat een proces is. Een besef dat je niet alleen moet stilstaan bij het begin van het leven, maar ook bij de overgang naar gene zijde. Niet iedereen heeft de kans om lang aan een sterfbed te zitten en rustig afscheid te nemen. Soms wordt iemand onverwacht uit het leven gerukt, en moeten achterblijvers, zonder enige voorbereiding, verder met een enorme krater in hun gezin en emoties.

En toch zouden we allemaal, zo af en toe eens aan de keukentafel met onze ouders, partner, kinderen moeten praten over wat voor wensen ze hebben voor hun uitvaart, laatste levensfase, etc. Het klinkt makkelijker dan het is, maar het is een begin.”

Loslaten is een kunst, zowel voor de stervende als de achterblijver. Wat kan ons helpen deze kunst te beheersen? Laat het plaatje voorop je boek hierover ook wat zien?

“Onze maatschappij is ingericht op alles wat mooi en flitsend is. Een baby is zacht en schattig, jonge mensen zijn snel en sexy. Een langzame aftakeling, ziekte en ouderdom passen niet in dat plaatje. Toch hoort ouder worden bij de cyclus van het leven. Een ouder lichaam kan ook mooi zijn. Gelukkig zijn er steeds meer kunstenaars die dat ook laten zien. Het gaat naar mijn idee allemaal over tijd en vooral tijd durven nemen om samen te zijn wanneer het moeilijk is. En om niet bang te zijn voor verval, om elkaar de veiligheid te bieden ook wanneer het einde nadert.

Ik dacht tijdens de angstige momenten van mijn moeder altijd aan de nachten dat ze mij als kind troostte, de spoken uit mijn nare dromen de deur uit joeg, zodat ik weer rustig kon gaan slapen. Als je als kind aan het sterfbed van je ouders zit, zijn de rollen omgedraaid. Voor even ben je dan vader/moeder en kind tegelijk. Die zorg en die verantwoording durven nemen, en als ouder dat durven toelaten vraagt heel veel van beiden. Durven uitspreken dat het goed is, dat je het zal redden als degene er niet meer is. Durven uitspreken dat je van elkaar houdt…

Een cover maken voor een boek als dit, is niet eenvoudig. Maar met deze foto van die prachtige lampionplant is voor mij alles gezegd. Ook al is een persoon nog zo oud, breekbaar en haast doorschijnend geworden, het hart kan tot het allerlaatste moment krachtig zijn en liefde delen.”

Waarom zouden we je boek moeten lezen?

“Eén van de eerste lezers gaf een mooi antwoord op deze vraag: ‘Jij geeft woorden aan wat ik heb meegemaakt, maar niet kan opschrijven.’ Het boek zorgt voor herkenning. Maar het biedt ook troost en inspiratie aan andere mantelzorgers. Het is een ode aan de moeders, een ode aan allen die ons zijn voorgegaan naar die andere wereld. Maar ook een eerbetoon aan de zorg en een monument voor het vertrouwen.

Het vertrouwen dat het goed komt als je zonder ouders verder moet. Het grenzeloze vertrouwen dat jij krijgt van degene die je verzorgt. Maar ook het vertrouwen in jezelf. Ik had nooit gedacht dat ik mijn ouders op die manier tot het laatste moment zou kunnen en durven begeleiden. En als ik het kon, kan jij het ook!”