“Wij willen diepgang, niet de nivellering van Geert Wilders”

U bent een van de bedenkers van PEPPTALX. Wat is PEPPTALX?

“PEPPTALX is een avontuur dat iedereen met elkaar aangaat. Een ontmoetingsplaats voor jongeren en volwassenen, waar nagedacht en gesproken wordt over filosofische, maatschappelijke en morele vraagstukken. Waar jongeren zich kunnen laven aan de kracht en deskundigheid van bijzondere mensen. En andersom, waar volwassenen hun verhaal kunnen delen met jongeren, en op hun beurt geïnspireerd en ontroerd raken door het jeugdige elan, hun energie en gretigheid, hun wil en betrokkenheid. Zo ontstaat er een gedeelde energie, a sense of belonging, een gedeeld besef van ‘samen bouwen we de wereld op’; de gedachte dat we iets voor elkaar betekenen.”

Waarom is PEPPTALX in het leven geroepen?

“PEPPTALX is ontstaan vanuit het denken over onderwijs en de rol van identiteit en gemeenschap. Ik werk al jaren in het voortgezet onderwijs en heb met lede ogen aangezien hoe het in de loop der jaren is over-gesystematiseerd, wat heeft geleid tot een focus op het economische rendement. Het systeem is, zoals zovele systemen op dit moment, in zijn opbrengstgerichtheid vastgelopen.”

De kwaliteit van het onderwijs laat dus te wensen over. Waar zie je dat aan?

“Aan meerdere dingen. Bijvoorbeeld aan de eis van duidelijk meetbare resultaten. Door ouders en inspectie worden scholen afgerekend op overgangs- en slagingspercentages en weinig uitvallers; docenten op de resultaten van de leerlingen. Daarnaast is er sprake van instrumentalisering en schaalvergroting, met eenvormigheid tot gevolg. Die zie je terug in het organisatiesysteem: het rooster bepaalt wat wel en niet kan, waar, wanneer en hoe er met lesgeven wordt omgegaan. Eenvormigheid is er ook in het samenstellen van curricula. Docenten hebben weinig vrijheid meer om naar eigen inzichten een curriculum samen te stellen én daaraan hoge eisen te verbinden, met een dito strenge beoordeling. Op papier is dat wellicht wel zo, maar in de praktijk dwingt de afrekencultuur ertoe dat dezelfde stof moet worden behandeld, het liefst nog in exact dezelfde onderwijsstijlen, en dat dezelfde toetsen worden afgenomen.”

Wat voor jongeren ‘maken’ scholen in deze samenleving?

“Dit onderwijssysteem dwingt jongeren er min of meer toe zich te focussen op productivistische waarden. Maar, niet alles wat onderwijskundig relevant is, laat zich in economische termen definiëren. Sommige zaken in de vorming van jonge mensen hebben intrinsieke waarde. Daarom ‘verdient’ het onderwijs ook – net als de ecologische en economische systemen en de moraliteit – een overgang van opbrengsten en economische waarden, naar Bildung en identiteitsvorming.”

U lijkt te zeggen dat we voor zo’n nieuwe samenleving, een ander soort mensen nodig hebben…

“De transitie naar een evenwichtigere samenleving vraagt om de ‘kunst van het authentieke’, om met schrijver Pieter Frans Thomése* te spreken. Om mensen die indringend kritisch kunnen denken, die beschikken over gedurfde verbeeldingskracht, over een empathisch begrip voor allerlei sterk uiteenlopende ervaringen en over een besef van de complexiteit van de wereld waarin we leven.
Volgens mij is het credo ‘ik ben de maat van alle dingen’ gerechtvaardigd in de opvatting dat de moderne mens een individualist is, gericht op zijn individuele verwezenlijking. Het wordt echter minder rechtvaardig zodra solidariteit, tolerantie en burgerzin erdoor in het geding raken.”

Is dat een pleidooi voor het nastreven van andere waarden?

“De Canadese filosoof Charles Taylor pleit voor een herbelang van ‘sterke waarden’. Sterke waarden zijn waarden die voor ons van het diepste belang zijn: moed tegenover wegkijken, eerlijkheid tegenover leugen, altruïsme tegenover zelfzucht, werklust tegenover luiheid, generositeit tegenover gierigheid. Om authenticiteit, en dus individualiteit, te verbeteren moeten we ons binden aan waarden die ertoe doen.”

Terug naar PEPPTALX. Hoe past PEPPTALX binnen deze idealen?

“Met PEPPTALX brengen we een dialoog op gang over de morele (waarden)horizon die ons handelen stuurt. Door jongeren in aanraking te brengen met een morele horizon van sterke waarden, kunnen zij zich hiertoe gaan verhouden en zich ermee gaan identificeren.
Het is dus een echte peptalk. Kijk vanuit een andere visie naar jezelf en de wereld om je heen, denk erover na en neem, wanneer de tijd ervoor is, de stappen vanuit je innerlijke kracht. Volwassenen kunnen de jongeren met hun ogen laten knipperen (tegen de zon inkijken) om vervolgens met een nieuw perspectief de wereld tegemoet te treden.”

PEPPTALX legt de nadruk op deelnemers met een academisch denkniveau, creativiteit en op high culture, staat op de website. High culture wordt in de literatuur en wetenschap vaak in verband gebracht met een hoogopgeleide elite: met trendsetters die bepalen welke waarden ‘hoogstaand’ zijn. Die waarden zou de low culture, de volkscultuur van de massa, volgens deze elite moeten overnemen. Wat bedoelt PEPPTALX met het stimuleren van high culture? Met welk doel richt PEPPTALX zich op deelnemers met een academisch denkniveau?

“Wij willen diepgang. Niet de nivellering van Geert Wilders. Deze jonge mensen zijn de bestuurders van de toekomst, zij gaan de samenleving vormgeven. Die samenleving is complex. Om die complexiteit te zien, te doorzien en er een antwoord op te formuleren heb je inzicht nodig. Dat inzicht verwerf je door je te verhouden tot scherpe denkers, knappe koppen, creatieve geesten.
Theoloog en kerkvader Augustinus spreekt in die zin over de buitenkant (regels en orde) en de binnenkant (innerlijkheid als expressie van de verhouding tot de werkelijkheid die de mens beleeft) van het mens-zijn. De Indiase Nobelprijswinnaar Rabindranath Tagore heeft het over vergelijkbare termen. De buitenkant is bij hem ‘ons materiële omhulsel’. De binnenkant is ‘de ziel’, in de betekenis van het denkvermogen en de verbeeldingskracht die ons tot mens maken, en onze relaties met andere mensen tot rijke menselijke relaties maken.”

Op de site staat: ‘PEPPTALX wil een scuola zijn, een broederschap (confrérie), gewijd aan goede werken.’ Wat verstaat u onder het vormen van een scuola, een broederschap, en het doen van goede werken?

“Concreet: een plek waar je een sense of belonging voelt en waar je elkaar onderwijst in het goede leven.”

Er staat ook: ‘Vorming in denken, verbeeldingskracht, empathisch begrip en zingeving zijn voor ons bezielende waarden.’ Wat verstaat u in dit verband onder zingeving?

“Filosoof Susan Neiman spreekt in dit kader over waarden die de jeugd moeten kunnen aanspreken en inspireren. Geluk is handelen, iets teruggeven aan de wereld. Rede is zelf denken, en niet klakkeloos verklaringen en beleid van anderen voor waar aannemen of opdrachten uitvoeren omdat het moet. Eerbied is in de eerste plaats het besef, dat wie de wereld ook in den beginne heeft geschapen, jij het zelf in ieder geval niet bent. Mensen hebben beperkingen en die moeten we respecteren. Ook moeten we eerbied hebben voor de schepping. Hoop is iets anders dan optimisme. Hoop is het geloof dat de wereld en jijzelf verbeterd kunnen worden, dat dingen beter kunnen worden door morele betrokkenheid.”

Hoe ‘nieuw’ is PEPPTALX? Het vormen van een scuola, een broederschap en het doen van goede werken, zijn al eeuwenlang leidraad voor het kloosterleven. Maar ook universiteiten hebben tot doel om studenten te scholen in kritisch denken en relativeren.

“Wij pretenderen niets, en zeker niet dat wij de eersten zijn die met dit verdiepingsidee komen. Wij zijn een initiatief dat ontstaan is vanuit de behoefte aan betekenis. We leven al meer dan een decennium in een maatschappij die gericht is op beleving. Iedereen wil overal bij zijn, het meemaken en beleven. Daaromheen is een hele economie gebouwd. PEPPTALX trekt zich daarvan juist terug. Wij gaan met een aantal mensen bij elkaar zitten, om met elkaar te praten en van elkaar te leren. Wij komen niet bij elkaar omdat we er gewoon bij willen zijn, wij komen bij elkaar omdat de bijeenkomsten betekenisvol zijn: we hebben er iets aan voor onze eigen ontwikkeling. In die zin horen we inderdaad misschien wel bij de avantgarde.”

De masterclasses van PEPPTALX vinden plaats in de Tilburgse Abdij Koningshoeven. Waarom?

“De abdij is een toegevoegde waarde. Maar PEPPTALX kunnen ook op andere plekken plaatsvinden, zolang het maar niet in een kaal klaslokaal is. In Tilburg hebben wij het geluk dat de trappistenbroeders hun abdij voor ons open stellen en hierdoor samen met ons zulke bijzondere ontmoetingen en gesprekken realiseren. Dat maakt PEPPTALX wat het wil zijn: een plek waar het goede leven vorm kan krijgen.”

Hoe omschrijft u uw eigen levensbeschouwing?

“Ik ben katholiek opgevoed. De christelijke waarden vormen voor mij een leidraad. Bepalend voor mijn handelen is het gebod ‘Heb uw God lief en uw naaste als uzelf’, gekoppeld aan barmhartigheid en dienstbaarheid. In de nabijheid van de ander zet ik liever een stap opzij of naar achter, dan naar voren.”

In Abdij Koningshoeven is al een PEPPTALX gehouden. Hoe was die verlopen? Komen er meer PEPPTALX?

“Afgelopen mei zijn we begonnen, de jongeren wilden heel graag een vervolg. Dat hebben we georganiseerd, in september. We zijn nu bezig met de nieuwe masterclass voor mei 2014. Het thema is The World and the Self, transferring into a New Atmosphere. We gaan het hebben over Jij en de Ander, vanuit de filosofie van Levinas en Kierkegaard, over wederkerigheid (waarop onze rechtsstaat is gebouwd), over identiteit, maar ook over de Tragedy of the Commons van bioloog Hardin: vastgelopen systemen, waarvan elke betrokkene weet dat ze zijn vastgelopen, maar waar niemand op dit moment uit los weet te breken. Het voedselsysteem, bijvoorbeeld, vraagt om alternatieven. Om nieuwe manieren van denken. Nieuwe manieren van zijn. Om veranderingen.”