Het verschilt nogal hoe er in nieuws- en praatprogramma’s over moslims, migratie en onze superdiverse samenleving wordt gesproken. Nieuwsuur is een ander soort programma dan Goedemorgen Nederland van Omroep WNL. Dat heeft te maken met het programma-format, de invalshoeken, de onderwerpkeuzes en de mensen (politici, deskundigen) die een redactie wel of niet, uitvoerig of minder uitvoerig, aan het woord laat.
Wat we eerder zagen met het onderzoek ‘Moslims in Nederlandse kranten’ is dat – hoewel er nu dus veel minder over moslims wordt bericht – de negativiteit in de nieuwsvoorziening domineert als het om moslims gaat. Vaak is het ‘wij-zij nieuws’ tussen een verondersteld ‘wij’ dat vaak als het ‘westen’, ‘de joods-christelijke cultuur’ wordt gedefinieerd en ‘de moslims’ en/of ‘de islam’ die een ‘bedreiging’ vormen vanwege zaken als ‘islamisering’ en ‘dubbele loyaliteiten’. Over christenen is meer ‘neutraal’ nieuws, bijvoorbeeld over kerken die een nieuwe bestemming krijgen. Dit soort relatief onschuldig nieuws is er minder over moslims, terwijl binnen de Nederlandse islam ook allerlei interessante ontwikkelingen zijn die echt niet te maken hebben met directe dreiging of misstanden.
Decorstuk
Moslims en de islam zien we nu vaker als een decorstuk in een bijzin of in een ondersteunend beeld. Maar helaas… nog steeds in een geproblematiseerde setting. We zien het bijvoorbeeld in de uitzending van Goedemorgen Nederland op 13 juni waarin FvD-voorman Thierry Baudet gedurende de hele uitzending aan tafel zit en commentaar geeft. In een gesprek met Peter Hein van Mulligen, hoofdeconoom van het CBS, gaat het over standbeelden van oude zeehelden van wie Nederlanders steeds sterker beseffen dat zij onheil hebben aangericht en een rol speelden in de slavenhandel. Moeten deze standbeelden sneuvelen? Terwijl Van Mulligen pleit voor dialoog en nuance, klimt Baudet (vanaf minuut 20:00) in de hoogste boom: “Dit is dus het gezicht van de capitulatie. Je verliest het. Er valt niet te onderhandelen met deze mensen (…). Je geschiedenis, je taal, je religie… alles moet je opgeven.”
Als het verderop in dezelfde uitzending (vanaf minuut 33:00) over integratie gaat, zien de kijkers een hoofddoek in beeld, terwijl een groot aantal van de (ex-)vluchtelingen in Nederland christen is. De islam fungeert in Baudets woorden “… je religie… alles moet je opgeven” als iets waarvoor je bang moet zijn. De xenofobie van Baudet en zijn kompanen – die vaak podium krijgen in Goedemorgen Nederland – is een mix van elementen waarin de islam, afhankelijk van de actualiteit een kleiner dan wel groter element is. Mensen van kleur zijn welkom, vaak als ze een rechtse opinie hebben, maar imams of andere belijdende moslims krijgen geen plek, laat staan een stem.
Zwarte Nederlanders – die door het debat rond Zwarte Piet en de opkomst van de Black Lives Matter-beweging nu meer opvallen – hebben wat vaker een christelijke dan een islamitische achtergrond. Kijk bijvoorbeeld naar het verhaal van Typhoon in het programma Zomergasten. Kortom: op dit moment helpt het populistisch rechts veel minder om de religiekaart te trekken. In plaats daarvan gaat het ineens over neomarxisme. Dit komt ook omdat in Europa geen aanslagen meer zijn die worden opgeëist door terroristen die zich beroepen op de islam.
Op zich is dit geen verkeerde ontwikkeling. Maar de negativiteit rond islam en moslims blijft merkbaar. We moeten ons, denk ik, geen illusie maken dat de islam op korte termijn niet langer door politici of journalisten instrumenteel wordt ingezet ten bate van een bewust – nog verder – te cultiveren wij-zij denken.
Aandacht voor de islam en moslims in de Nederlandse media is terecht omdat zij onderdeel uitmaken van de Nederlandse samenleving. Dat deze aandacht vaker dan nu neutraal of positief-kritisch mag zijn, is geen vreemde gedachte in een land met bijna één miljoen burgers met een moslimachtergrond. Ik ben benieuwd of de uitkomsten van het onderzoek ‘Moslims op TV’ mijn intuïtie hierin zullen bevestigen. In dat geval lijkt er zeker bestaansrecht te zijn voor de aspirant moslimomroepen zoals die zich nu aandienen: M24 en de Islam Omroep (IO). Als je ziet hoe Thierry Baudet mag leeglopen in een aflevering van Goedemorgen Nederland, dan is een fris tegengeluid meer dan welkom op de buis. De Nederlandse Publieke Omroep kan, kortom, wel wat islamisering gebruiken.
