Hoe leren we de onvermijdelijke vergankelijkheid van het leven te omarmen? Wat vraagt het om met volle aandacht aanwezig te blijven op momenten waarop we verlies en pijn ervaren? Het zijn vragen die Koshin en Chodo dagelijks bezighouden.
Ze vertellen openhartig over hun jeugdtrauma’s en hoe zij die ervaringen hebben weten om te buigen tot een voedingsbodem voor hun levenswerk. Ze proberen de dood bespreekbaar te maken en de boeddhistische benadering van stervensbegeleiding een plek te geven binnen de westerse geneeskunde.
In het eerste deel van het tweeluik volgen we Koshin en Chodo naar Japan, de bakermat van het zenboeddhisme. Hier geven zij een workshop in stervensbegeleiding voor zorgmedewerkers en maken zij een persoonlijke reis naar de oorsprong van hun beoefening. Er ontvouwt zich een zoektocht naar de kracht van stilte en traditie met diepgaande reflecties over leven en dood.
In het tweede deel (te zien op 22 december) ligt de focus op hun werk in New York, waar de chaos van de stad altijd voelbaar is. Tegen deze achtergrond brengen Koshin en Chodo het belang van stilte en liefde onder de aandacht bij een steeds groter wordend publiek.
Ook begeleiden zij de terminale Saskia in de laatste fase van haar leven. De dochter, een alleenstaande moeder die gedichten schrijft en poëzie doceert aan het Bard College, kan niet langer haar huishouden zelfstandig voeren. Haar oude Nederlandse moeder staat haar bij, die in de jaren zestig als au-pair naar Amerika was gekomen, maar worstelt zelf ook met een wankele gezondheid.
‘In de stroom van de 10.000 dingen’ is een diepgaand en persoonlijk portret van een charismatisch echtpaar en hun visie op de vergankelijkheid van het bestaan, maar is vooral een verhaal over liefde en verbinding. Het tweeluik toont bovendien hoe de eeuwenoude boeddhistische wijsheid ons nog steeds in deze tijd kan helpen om de onvermijdelijkheid van de dood te omarmen en hoop en troost te bieden in tijden van verlies.
Filmregisseur Laetitia Schoofs
Wat heeft filmregisseur Laetitia Schoofs bewogen deze film te maken? En welke rode draad vormt de dood in haar leven? De Boeddhistische Blik legde haar een aantal vragen voor die zij hier beantwoordt.
Rouw is geen makkelijk onderwerp. Waar komt jouw interesse voor rouwen vandaan?
“Van jongs af aan werd ik al geconfronteerd met de dood door het overlijden van mijn vader. Hij verongelukte toen ik twee jaar was met zijn auto. Tot mijn vijftiende heb ik mezelf altijd voorgehouden dat het niet erg was op te groeien zonder vader. Maar later, toen ik op de Rietveld Academie zat, merkte ik toch dat ik er wel last van had geen vader te hebben gekend. Ik durfde toe te geven dat het een groot gemis is geweest in mijn leven en nog altijd is. Op andere manieren bleef de dood ook steeds rondzingen in mijn leven. Zo was ik getuige van een zelfmoord van een Amerikaanse toerist toen ik bij American Express Reisbureau werkte. En mijn leven raakte echt ontregeld aan de vooravond van carnaval in Maastricht. Door zinloos geweld is toen een geliefd neefje van mij om het leven gekomen. En zeven jaar geleden wilde een hele dierbare vriend, die terminaal was door longkanker, euthanasie plegen in mijn bijzijn. Ik heb hem toen tijdens zijn ziekbed tot het einde begeleid. De dood is kortom inherent aan het leven. Daar is geen ontsnappen aan dus je kunt je er beter toe leren te verhouden.”
Praten we volgens jou voldoende over rouw; of zit het bijvoorbeeld nog in de taboesfeer?
“Vroeger waren gemeenschappen opgebouwd rondom de kerk. De begraafplaats bevond zich ernaast. De dood, het afscheid en het gedenken maakten daardoor veel meer onderdeel uit van het dagelijks leven. Nu is alles wat naar ziekte, dood en ouderdom riekt, zoveel mogelijk naar de randen van de samenleving verplaatst. Facilitaire plekken zijn gecreëerd waar ouderen in verzorgingshuizen worden geplaatst. We hebben hospices voor terminale mensen, we hebben een plek voor iedereen. Alles moet in dienst staan van een goed draaiende samenleving en maakbaar zijn. Ouderdom, ziekte en dood worden naar mijn idee in de westerse maatschappij snel als een vorm van falen, mislukking, gezien. Maar dit zijn hele natuurlijke processen waar we allemaal vroeger of later mee te maken krijgen. Boeddhisme leert dat wil je het leven begrijpen, dat begint bij de dood.”
Jouw film biedt ons inspiratie hoe zen priesters met rouw omgaan. Hoe zijn de twee zen priesters op jouw pad gekomen?
“Ik kwam ze tijdens het maken van de tweedelige documentaire Boeddha’s in het westen tegen in de research over hoe het boeddhisme zich ontwikkeld heeft sinds het vanuit Azië naar het westen is gekomen. Ik was direct onder de indruk van hoe zij zich met deze moeilijke fase van het leven bezighielden, daar niet voor terugdeinsden. Toen ik ze ontmoette en ging interviewen, was er direct een enorme klik tussen ons. Misschien wel een punt van herkenning. Ik vond ze zo moedig en open over wie ze waren en waar ze vandaan kwamen in het leven. Die kwetsbaarheid is heel mooi en maakte ze authentiek. En ze hadden een goed gevoel voor humor.”
Wat vind jij bijzonder aan de wijze waarop zij met rouwen omgaan?
“Ze zijn zo liefdevol in hun benadering. Het draait allemaal om verbinding: durven aanwezig te blijven en stil te zijn met al je emoties, niets weg te drukken. Het mag er allemaal zijn; zelfs in de meest moeilijke en pijnlijke momenten in staat zijn de schoonheid van het leven te zien en te ervaren met de ander.”
En wat is je bijgebleven na de tijd die je met hen hebt doorgebracht in Amerika en Japan?
“Death is a great teacher. Toen ik mijn neefje door zinloos geweld was verloren, raakte ik helemaal uit balans. Ik snapte niet goed meer het onderscheid tussen goed en kwaad. Ik ervoer een enorme angst om te leven, want het kon zomaar afgelopen zijn. Ik heb toen zes jaar met een posttraumatische stressstoornis geworsteld. Het was een hel, maar het verdriet en het onbegrip dwong mij wel om heel wezenlijk naar mijn leven te kijken. Ik moest de balans opmaken hoe ik mijn leven tot dan toe had geleefd. Ik ging me in het boeddhisme verdiepen en realiseerde mij dat ik een keuze had: hoe wilde ik mij tot zijn dood verhouden? Hoe wilde ik mijn verdere leven invullen? Bleef ik met zijn grote verlies een slachtoffer of greep ik dit aan om in mijn leven datgene te gaan doen waar ik werkelijk in geloofde? Ik stelde mezelf de vraag wat ik hier echt kom doen. Wat is belangrijk voor mij? Ik koos ervoor te doen waar ik in geloofde en sindsdien heb ik mijn leven weer op de rit gekregen met een veel sterker fundament en bewustzijn.”
Terugkijkend op dit filmavontuur: Heeft het jouw kijk op rouwen veranderd?
“Ik vind het vers uit de Gatha dat zij dagelijks chanten heel erg mooi: ‘Today your life is diminished with one. Do not squander your life’. Dus: Leef je leven.”
Heb jij trouwens nog contact met deze priesters? Gaan jullie samen nog iets doen?
“Het ziet ernaar uit dat ze in mei naar Nederland komen. We monteren naast het tweeluik één lange versie en hopen dan een aantal filmvertoningen te organiseren in bioscopen met aansluitend mogelijkheid tot vraag-en-antwoord-sessies met hen. Ook kijken we of ze workshops en masterclasses kunnen geven voor mensen uit de zorg, mantelzorgers en geïnteresseerden.”
Wat kunnen we nog meer van je verwachten?
“Ik ben nu erg druk met de voorbereidingen voor een serie over levenskunst volgens de Ayurvedische wijsheid. Deze reeks komt in 2026 op televisie.”
Het tweeluik ‘In de stroom van de 10.000 dingen’ is op 15 en 22 december om 15.25 uur te zien op NPO 2. De afleveringen zijn ook (terug) te bekijken via deze speciale webpagina van NPO Start. De Boeddhistische Blik is de titel waaronder alle programma’s van de boeddhistische stroming vallen, de uitzendingen worden verzorgd door KRO-NCRV.
