Met diverse revoluties in Noord-Afrika en het Midden-Oosten nog vers in geheugen, lijkt Jordanië een baken van rust. Als buurland van zowel Israël als Saoedi-Arabië heeft het land een belangrijke regionale strategische functie. Mireille Niël woont in Jordanië en werkt er in het onderwijs. Als ze in Nederland is, valt haar op dat de discussie over de ‘Nederlandse identiteit’ intensief gevoerd wordt. Het inspireerde haar om een nieuwe reeks over Jordanië te schrijven. Het land kent namelijk een bijzonder gemengde bevolkingssamenstelling en het is interessant om te zien hoe Jordanië als ‘migrantenland’ omgaat met de diverse verschillen. In deel 1 maakten we kennis met Mireille. In deel 2 interviewde ze haar Libanese echtgenoot. In deel 3 een gesprek met Jennifer, een Amerikaanse moslima. In deel 4 ontmoette ze Khalid, strijder voor homo-emancipatie. In het slotdeel een gesprek met Reem Farkouh, zelfstandig makelaar en yogalerares.
Ik loop de trap op naar de yogastudio van Reem Farkouh. Ik ken het gebouw, want af en toe volg ik hier Yogalessen. Yoga is sinds een paar jaar een hype in west-Amman en Reem is naast zelfstandig makelaar ook yogalerares. Ze heeft in 2010 haar diploma gehaald in India en heeft haar eigen studio geopend. Reem is christen, geboren en getogen in Amman en ik ken haar al zolang ik in Jordanië woon. Ze is een krachtige, zelfstandige vrouw van begin vijftig die haar eigen weg gaat. Vandaag kom ik niet voor Yoga, vandaag wil ik haar mening horen over de veranderingen in de samenleving.
Laten we beginnen met je achtergrond.
“Mijn vader komt uit Irbid, de tweede stad van Jordanië, dat dicht aan de Syrische grens in het noorden ligt. Mijn moeder is geboren en opgegroeid in Jeruzalem, maar haar moeder was een Griekse uit Constantinopel, het huidige Istanbul. Tijdens de populatie uitwisseling van 1923 moest ze Turkije verlaten. Mijn vader was bouwkundige en hij was betrokken bij de oprichting van de eerste vliegtuigmaatschappij van Jordanië. Mijn moeder ging er werken als eerste Palestijnse stewardess, en daar hebben ze elkaar ontmoet. Ik ben opgegroeid in Amman in de wijk waar ik nu mijn yogastudio heb. Ik was nogal een wild meisje en ik was altijd buiten op straat aan het spelen.”
Hoe was Amman tijdens je jeugd?
“Het voelde als een kleine harmonische gemeenschap, waarin weinig onderscheid werd gemaakt. De zoon van een vrachtwagenchauffeur ging naar dezelfde school als de zoon van een minister en over religie werd nooit gesproken. Ik kwam als kind bij heel veel vrienden en vriendinnen thuis en ik had geen idee welke families christen en welke moslim waren. Tot in de jaren tachtig waren er bijna geen vrouwen met hoofddoek in Amman en de kerk en moskee in mijn buurt waren open voor iedereen. Geen enkel document vermeldde religie en in ons dagelijks leven was er geen onderscheid in uiterlijk of gewoonten.”
Hoe is de sfeer veranderd?
“Langzamerhand kwam er verdeeldheid en moslims begonnen zich sterker te profileren. Voorheen was het genoeg om Arabier te zijn, maar geloof werd steeds belangrijker. Naar mijn mening heeft het veel te maken met het feit dat de islamitische partij het ministerie van onderwijs begon te domineren en zo meer en meer religie het curriculum binnen sloop. Religie is een verplicht onderdeel op alle staats- en privé scholen in het land en het is vaak in deze lessen dat er verdeeldheid wordt gezaaid en dat indoctrinatie begint.”
Jouw man is moslim, hoe moeilijk was het voor jou om voor hem te kiezen?
“Ja, dat had wel wat voeten in aarde en het is nog steeds moeilijk voor me om te beamen dat ik met een moslim bent getrouwd. Het is toch wel echt een taboe voor een christelijk meisje om met een moslim te trouwen. Ik kom er nog een beetje mee weg omdat de moeder van mijn echtgenoot Italiaans christen is. Daardoor wordt Samy, mijn echtgenoot, ook een klein beetje als christen gezien. Toch voelt het alsof je je eigen groep verraadt. Ik vecht hard tegen deze gevoelens maar ik moet toegeven dat het moeilijk is, want ik ben geconditioneerd in mijn denken door mijn omgeving.”
Hoe reageerde je familie?
“Ik ben pas heel laat getrouwd, ik was achtendertig, mijn ouders waren al overleden en mijn broers waren blij dat ik eindelijk onder de pannen was! Ik ben nooit opgevoed met het idee dat ik moest trouwen en kinderen krijgen, maar na mijn dertigste werd er toch wel veel druk op me uitgeoefend. Mijn vriendjes waren meestal moslim, dus toen ik eindelijk eens met een christen aankwam toen leek hij het te moeten worden, ook al vond ik hem eigenlijk helemaal niet zo leuk. Hij was ouderwets en jaloers, en uiteindelijk, na veel innerlijke strijd, heb ik de relatie toch verbroken. Ik had het al opgegeven om nog ooit iemand te vinden, maar toen leerde ik Samy kennen en ik werd verliefd op hem omdat hij een vrije geest heeft. Hij heeft geen typisch Arabische macho trekjes en frustraties, hij ziet me als mens en hij duwt me niet in een rol. Samy neemt mensen zoals ze zijn, zonder verwachtingen, en hij gelooft niet in hokjes en etiketten. Ik leer nog iedere dag van hem.”
Zijn er wettelijke obstakels voor gemengde paren in Jordanië?
“Het wordt ingewikkeld als er kinderen komen want de religie van de man wordt automatisch doorgegeven aan de kinderen en als niet moslim moeder heb je weinig rechten. Vooral in geval van scheiding of overlijden van je echtgenoot kom je er bekaaid vanaf.”
Hadden jullie kinderen gewild?
“Samy en ik wilden heel graag een kind en we hebben er van alles aan gedaan om zwanger te raken, maar het was ons niet gegund. Ik heb er jaren erg onder geleden maar yoga en meditatie hebben me geholpen om het te accepteren, en ik ben me gaan realiseren dat het waarschijnlijk mijn eigen onbewuste keuze is geweest omdat ik me zorgen maakte over hoe dat dan moest met school, identiteit, mijn rechten enzovoort. Ik zie nu ook dat een kind niet had gepast in hoe mijn leven zich heeft ontwikkeld. Ik denk dat ik zelf obstakels creëerde om niet zwanger te worden; ik liet het niet gebeuren omdat ik diep van binnen niet overtuigd was dat het goed was voor me. Ik liet de maatschappij bepalen wat ik nodig had. De druk is hoog om te passen in de familiestructuur.”
Is Jordanië conservatiever geworden?
“Jazeker! Ik zou mijn dochter niet laten rondlopen in de kleding die ik als tiener droeg. Dit zijn verwarrende tijden en christenen zijn vaak nog conservatiever dan moslims. Veel van mijn christelijke vrienden geven hun dochters minder vrijheid dan veel van mijn moslimvrienden en ik hoor christenen net zoveel seksistische dingen zeggen over hoe vrouwen zich kleden en hoe ze zich gedragen als moslims. Je hoeft geen moslim te zijn om een IS mentaliteit te hebben.”
Is het moeilijk om als vrouw een zelfstandig leven te leiden in Jordanië?
“Als vrouw moet je hier stevig in je schoenen staan en voor jezelf opkomen, anders wordt je in een hoek geduwd. Mijn vader heeft me dat altijd op het hart gedrukt. Hij was een actieve voorstander van vrouwenrechten en mijn moeder was een rolmodel voor me. Ze had een goede opleiding en is altijd blijven werken. Na mijn studie heb ik voor een aantal bedrijven gewerkt in communicatie en reclame, maar al snel wilde ik mijn eigen beslissingen kunnen nemen en ben ik voor mezelf begonnen. Ik had geluk met progressieve en welvarende ouders, maar als je familie je niet steunt dan is het heel moeilijk voor een vrouw om op eigen benen te gaan staan.”
Wat zijn volgens jou de meest destructieve spanningen in de maatschappij in Jordanië op het moment?
“Mensen vinden het altijd moeilijk om goed met elkaar om te gaan. Dit is niet exclusief voor christenen en moslims. Verdeeldheid heerst overal en groepsvorming is altijd en overal destructief. Onze hersenen zijn het meest bedreigend voor ons bestaan. In Jordanië is er veel verdeeldheid: er is de scheiding tussen het noorden en het zuiden, tussen de Jordaniërs en de Palestijnen, tussen christenen en moslims en tussen stammen en families, maar in feite zijn dit allemaal schijnverschillen. De enige werkelijk gevaarlijke scheiding is het verschil tussen rijk en arm. Al het andere is afleiding. Er zijn twee Ammans: het rijke west-Amman en het arme oost-Amman, en tussen de twee is nauwelijks integratie. Mensen uit west-Amman hebben vaak geen idee hoe de wereld er aan de andere kant van de vallei uitziet.”
Blijf je in Jordanië?
“Samy en ik hebben een huisje op een Grieks eiland en we denken erover na om dat uiteindelijk onze vaste plek te maken. Ik ben altijd erg verknocht geweest aan Jordanië maar ik voel dat ik dit land aan het verliezen ben, en ik mis het kleinschalige Amman uit mijn jeugd. Ik voel me niet meer thuis in deze miljoenenstad. Op ons eiland in Griekenland is het een beetje zoals Amman vroeger: iedereen kent elkaar, mensen zijn vriendelijk en behulpzaam. Ik mis falafel broodjes en mijn vrienden, maar gelukkig is Griekenland niet ver weg dus we kunnen vaak langskomen.”
Mireille Niël studeerde Engels en Geschiedenis aan de Leraren Opleiding in Amsterdam en werkt sinds 1997 in het onderwijs in Amman.
Leven in Jordanië | Deel 1: Land van migranten
Leven in Jordanië | Deel 2: “Leven in het Westen? Liever niet!”
Leven in Jordanië | Deel 3: “Mijn identiteit is niet mijn hoofddoek”
Leven in Jordanië | Deel 4: “Er is veel werk te doen hier voor LHBT-emancipatie”
