Het vraagt weer moed om de rechtsstaat te verdedigen

Dikwijls gaan we er prat op dat we dit soort barbaarse behandelingen van mensen achter ons gelaten hebben, althans in een land als Nederland. Maar betekent de recente commotie rond de veroordeelde zedendelinquent Benno L. dat wij ons te vroeg op de borst geklopt hebben? Er waren samenscholingen rond de seniorenflat van de man, er was dit weekend een demonstratie, er waren bedreigingen aan het adres van burgemeester Henri Lenferink die toestemming had gegeven voor zijn huisvesting in Leiden. Wachten we alleen nog op de zelfbenoemde scherprechter die L. de stad gaat uitjagen?

In elk geval roepen deze gebeurtenissen belangrijke vragen op over macht en onmacht van de rechtsstaat en het vertrouwen in vertegenwoordigers ervan. Stellen we echter eerst vast: de gepleegde feiten van Benno L. zijn ernstig en omvangrijk. Ze hebben terecht veel verontwaardiging en verontrusting losgemaakt, toen en nu weer. Tegelijk is er het gegeven dat Benno L. daarvoor veroordeeld en gestraft is. Duidelijk is echter dat daarmee in de samenleving het vertrouwen in Benno L. niet is hersteld. Daar is meer voor nodig. Het feit dat het om zedenmisdrijven met kinderen gaat, leidt bij velen bovendien al snel tot de conclusie dat ‘de man ongeneeslijk ziek is’ en dus geen verblijf buiten inrichting of gevangenis verdient. Uitgebreide media-aandacht lijkt daarbij de afwegingen te vertroebelen en laat de discussie minder gecontroleerd verlopen. Wij denken echter dat er nog meer aan de hand is. Deskundigen en autoriteiten worden door omwonenden diep gewantrouwd. Waar komt dit wantrouwen vandaan? Is het omdat men verwacht dat Benno zijn gedrag niet kan veranderen? Gaat het terug op eerdere slechte ervaringen met deskundigen en autoriteiten?

De gebeurtenissen lijken óók te wijzen op een diepe gezagscrisis die in Nederland op allerlei gebied zichtbaar is. Wie de situatie van Benno L. in een genuanceerd perspectief wil plaatsen, loopt momenteel het gevaar neergezet te worden als ‘tegenpartij’, of zelfs als onbetrouwbaar. Daarom zijn er twee belangrijke lichtpuntjes te bespeuren in deze affaire. De eerste is de handelwijze van burgemeester Lenferink. Hij gaf niet alleen toestemming tot huisvesting van L. in zijn stad, maar kondigde ook aan, op te stappen wanneer de man opnieuw in de fout zou gaan. Bovendien reed hij op de fiets naar de menigte die bij L’s  flat te hoop was gelopen, en ging de discussie aan met zijn burgers. In beide gevallen nam hij dus ook een persoonlijk risico en toonde hij ons, wat open leiderschap vandaag kan zijn. En wat de zaak zelf betreft heeft de burgemeester het gelijk vermoedelijk aan zijn kant: het weg- of doorschuiven van L. onder het motto ‘niet in mijn buurt’ lost het probleem niet op, en het simpelweg verjagen van de man maakt de samenleving zelfs onveiliger. Dat ervoer men reeds in de zestiende eeuw: verjaagde misdadigers begonnen niet zelden een nieuw bestaan als struikrover.

Het tweede lichtpuntje is dat zich in Leiden vele mensen hebben aangemeld die bereid zijn als vrijwilliger deel te gaan uitmaken van teams die L. gaan begeleiden. Daaronder zijn ook vele leden van diverse kerkgenootschappen in die stad. Dominee Alblas die hiertoe het initiatief nam betoogde dat het niet aangaat het straffen nog eens over te doen of te verlengen bij mensen die hun straf hebben gehad. Ook in zijn geval was er enige persoonlijke moed vereist bij zijn initiatief: de ophef over het seksueel misbruik van priesters en dominees in het verleden ligt nog vers in het geheugen. Maar ook hier brengt open leiderschap ons vermoedelijk het verst. Onze beeldcultuur heeft de neiging, het kwaad een gezicht te geven: vandaar die dubbelzinnige houding van afschuw én fascinatie bij mensen als Benno L. en Joran van der Sloot. In zo’n cultuur moet, als tegenwicht, ook het onpersoonlijke recht een gezicht krijgen – bijvoorbeeld in de persoon van Henri Lenferink, die terecht zelf verwees naar de traditie van de stad Leiden, die in de zestiende en zeventiende eeuw de uit Frankrijk verdreven hugenoten een nieuw thuis gaf.