De tijd dat mindfulness wat lacherig werd afgedaan als een marginaal verschijnsel ligt ondertussen wel achter ons. Er verschijnen serieuze wetenschappelijke studies over mindfulness, en de inspirator achter de mindfulness-beweging, Jon Kabat-Zinn, spreekt op 21 en 22 april in De Rode Hoed. Maar het beste bewijs dat mindfulness de exotische fase ontgroeid is, is misschien wel het feit dat de Volkskrant er twee weken geleden een uitgebreid kritisch overzichtsartikel aan wijdde in haar bijlage. Mindfulness dreigt te verworden tot een McMindfull: een one-stop drive-through voor welke psychische klachten dan ook, een panacee voor pijnbestrijding tot en met behandeling van depressies. En alle psychologen springen gretig aan boord van de mindfulness-trein.
Het artikel vraagt zich af of er wel voldoende wetenschappelijke grond is voor die psychologische werkzaamheid van mindfulness. Dat vind ik een terechte vraag. Maar een interessantere overweging vind ik dat mindfulness meer is dan slechts een psychologische aandachtstraining. Het is een contemplatieve praktijk, een vorm van spiritualiteit.
Het Volkskrant-artikel benadrukt dat mindfulness een westerse uitvinding is. Dat is merkwaardig, want de Engelse term ‘mindfulness’ is een rechtstreekse vertaling van de Pali-term sati, die in de boeddhistische geschriften wordt gebruikt om meditatie en contemplatie mee aan te duiden. Sati heeft de connotatie van een heldere en wakkere oplettendheid. Wat wel opvallend is, dat in het boeddhistische achtvoudige pad wordt gesproken over juiste mindfulness. Er bestaat dus ook onjuiste mindfulness. De inbreker die met volkomen aandachtigheid, in het hier en nu verblijvend, de code van de safe kraakt, bezit wel mindfulness, maar niet de juiste. In die zin bevat mindfulness ook een ethische component.
Wat is dan juiste mindfulness? Het boeddhistische antwoord zou luiden: mindfulness die bijdraagt aan de verlossing van de existentiële frustratie, de onophoudelijke frictie, en de fundamentele onbevredigendheid waar we in ons leven maar al te vaak mee geconfronteerd worden. Juiste mindfulness helpt om temidden van die frustratie met aandacht een geestelijk pad te bewandelen dat daar een uitweg uit biedt, voor onszelf maar ook voor anderen om ons heen. Als mensen mij vragen om een motivatie om mindfulness te beoefenen, zeg ik wel eens: zodat andere mensen minder last van ons hebben. De juiste mindfulness werpt een dam op tegen het al te gemakkelijk en blind reageren op situaties en personen vanuit diepgewortelde, onbewuste drijfveren gekoppeld aan verlangen, aversie, en onwetendheid. De aandacht die met mindfulness is verbonden is een ethische aandacht: ze geeft ons meer innerlijke vrijheid om de keuzes te maken waar we eigenlijk achter staan, en die ons ook aandacht voor de ander doen hebben. Zo bezien is de tijd die we besteden aan mindfulness niet alleen een investering in onszelf, maar ook (en misschien wel vooral) een offer dat we brengen ten behoeve van onze medemens.
Dat lijkt mij een mooie paasgedachte. Mocht u zich deze Paasdagen wat extra tijd gunnen voor contemplatie, dan is de beoefening van mindfulness daar wellicht een mooie gelegenheid toe.
