Hoewel het KAICIID wordt gepresenteerd als een internationaal samenwerkingsverband tussen Saoedi-Arabië, Oostenrijk en Spanje, met het Vaticaan als waarnemer, komt de financiering vooral uit Saoedi-Arabië. De Arabische moslims zijn dan ook in de meerderheid op de conferentie, met een behoorlijk aantal katholieken en joden, en hier en daar wat verdwaalde hindoes en boeddhisten. Kosten noch moeite zijn gespaard om van deze conferentie een internationaal aansprekend succes te maken.
De interreligieuze dialoog heeft een aantal magere jaren achter de rug. Na de aanslagen van 2001 leek de wereld meer af te stevenen op de ‘botsing van beschavingen’ waar Samuel Huntington over schreef, dan op het ‘einde van de geschiedenis’ van Francis Fukuyama. De islam kwam wereldwijd onder vuur te liggen als een zogenaamde bron van geweld en onverdraagzaamheid, de katholieke kerk trok zich onder paus Benedictus meer terug op het eigen erf, en interreligieuze dialoog leek wel een idealistisch overblijfsel van een verleden dat nu echt voorbij was.
Zou het tij nu aan het keren zijn? Er is een nieuwe paus in Rome die meer openheid predikt. In China, zoals ik vorige maand schreef, is religie bezig aan een enorme opmars, er is een grote behoefte aan interreligieuze dialoog. En nu komt dit initiatief, uitgerekend vanuit Saoedi-Arabië. Neemt de islam nu het voortouw in de interreligieuze dialoog?
Toch is er ook wel ruimte voor kritische kanttekeningen. Die vijfhonderd aanwezigen hier zijn allemaal al overtuigd van het nut en de noodzaak van interreligieuze dialoog. Er worden mooie woorden gesproken, er is veel applaus, en er worden inspirerende ideeën en initiatieven gepresenteerd. Maar verandert er hier ook iets door? In de VS kennen ze de mooie uitdrukking preaching to the choir: het houden van een gloedvol betoog tegenover mensen die niet meer overtuigd hoeven te worden omdat ze dat al zijn. Het zijn natuurlijk juist de mensen die geen boodschap hebben aan interreligieuze dialoog die hier in Wenen niet aanwezig zijn.
Een meer fundamenteel probleem vind ik dat de huidige benadering van interreligieuze dialoog, waarin de christen, de moslim, de jood, de boeddhist en de hindoe samen op het podium in een panel plaatsnemen, het idee van afgebakende religieuze tradities in stand houden en zelfs versterken. Dit idee is een overblijfsel van een negentiende-eeuws discours over wereldreligies: het idee dat er vijf grote wereldreligies bestaan met ieder een eigen theologie, eigen rituelen, en eigen organisaties. Dit discours wordt echter steeds meer ingehaald door de realiteit van meervoudige religieuze binding, en meervoudige religieuze participatie: houden mensen zich nu echt bezig met de vraag of ze wel een echte christen of een echte boeddhist zijn? Het zou mooi zijn als dergelijke meervoudige religieuze zoekers ook wat meer zichtbaar vertegenwoordigd zouden zijn op dergelijke conferenties.
Als moderator van een forum over religieus onderwijs en religieuze diversiteit werd ik me echter ook bewust van de enorme obstakels die er nog steeds bestaan voor dialoog. Twee Engelsen van een stichting die godsdienstonderwijs verzorgt op middelbare scholen, zaten naast drie vertegenwoordigers van de hindoeraad in Afrika, een liberale Amerikaanse professor, nog een hindoe uit Birma, en een Chinese aanhangster van moderne spiritualiteit. Om zelfs maar tot een gedeeld gespreksthema te komen kostte grote moeite. Vanuit dit perspectief is interreligieuze dialoog iets van (heel) lange adem, en vallen alle druppels niet op een gloeiende plaat, maar vullen ze langzaam de emmer die de brand zal gaan blussen. Daarom juich ik de wedergeboorte van de interreligieuze dialoog, via het KAICIID en andere initiatieven, van harte toe.
Vanuit Amsterdam, heer Van der Braak, voeren we deze culturele dialoog, die reageert op 911, niet noodzakelijkerwijs religieus omkaft, specifiek met Saoedi Arabië en op eigen kosten. Komt u eens langs als u weer terug bent uit Wenen.